Μαρέβα Γκραμπόφσκι: Παράδοση και ελευθερία

Από την Αναστασία Παρετζόγλου

Tο βιογραφικο της είναι πολύ δυνατό. Και το γεγονός ότι η επαγγελματική δράση της έχει ισχυρό επιχειρηματικό αλλά και κοινωνικό αποτύπωμα καθιστά τον ρόλο της ως συζύγου του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης δευτερεύοντα. Συνιδρύτρια και managing partner της Zeus + Dione , της ελληνικής εταιρείας ρούχων και αξεσουάρ υψηλής ποιότητας με βάση τις παραδοσιακές τεχνικές, η Μαρέβα Γκραμπόφσκι ανέλαβε, παράλληλα, το 2012 την πρωτοβουλία της ίδρυσης της Endeavor Greece, συγκεντρώνοντας ως υποστηρικτές και μέντορες την αφρόκρεμα του ελληνικού επιχειρείν. Όμως, το όνομά της το είχε «κτίσει» πολλά χρόνια πριν, θητεύοντας με επιτυχία στον επενδυτικό τραπεζικό τομέα, και συγκεκριμένα στην Deutsche Bank, «μεγάλο σχολείο», όπως η ίδια συνηθίζει να λέει, που επηρέασε σημαντικά τον τρόπο που σκέφτεται και δουλεύει ακόμα και σήμερα. «Είναι ένα πολύ ανταγωνιστικό περιβάλλον και σίγουρα δύσκολο για μια γυναίκα που πρέπει να δραστηριοποιηθεί σε έναν κλάδο παραδοσιακά ανδροκρατούμενο. Ωστόσο, το σημαντικότερο είναι ότι ήταν απόλυτα αξιοκρατικό και η σκληρή δουλειά πάντα αναγνωριζόταν, ανταμειβόταν, και γι’ αυτό παρέμεινα εκεί για δέκα και πλέον χρόνια, έχοντας σημαντική πορεία σ’ αυτόν τον οργανισμό».

Με ρίζες από την Αίγυπτο, πατέρα από την Πολωνία και μητέρα Ελληνίδα, αναγνωρίζει τον εαυτό της κυρίως στη γλώσσα που μιλάει, σκέφτεται και ονειρεύεται. «Η γλώσσα ορίζει την ταυτότητα» υποστηρίζει, προσθέτοντας, όμως, ότι η καταγωγή της από την ανατολική Ευρώπη έχει επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τα πράγματα και έχει βαθύνει τις ευαισθησίες της για μια σειρά από θέματα. Η αλήθεια είναι ότι στο DNA της συνυπάρχουν ακόμη η Χίος, η Τήνος, η Σμύρνη και, στο βάθος, η Αγγλία – μια άκρως πολυπολιτισμική καταγωγή που επέδρασε καταλυτικά στις επιλογές σπουδών και καριέρας. «Ήμουν τυχερή, γιατί στην οικογένειά μου διατηρούσαμε πάντα επαφή με τις ρίζες μας. Σε κάθε επίσκεψη στα μέρη αυτά και στην επαφή με μέλη της οικογένειάς μου, που μετέφεραν στοιχεία από το παρελθόν, γέμιζα με εικόνες από διαφορετικές παραδόσεις, διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες, διαφορετικά αισθητικά στοιχεία. Είναι σίγουρο ότι αυτό συντέλεσε στην απόφασή μου να σπουδάσω στο εξωτερικό, για να διευρύνω και άλλο τους ορίζοντές μου και να συναναστραφώ ανθρώπους από όλο τον κόσμο. Εκ του αποτελέσματος θα μπορούσε να πει κανείς ότι η πολυπολιτισμική καταγωγή αποτυπώνεται και στην απόφασή μου να ιδρύσω τη Zeus + Dione».

Μικρή ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας. Τη γοήτευαν πάντα οι καθαρές γραμμές, τα γεωμετρικά σχήματα, η υψηλή αισθητική και η τέχνη.
Άλλωστε, στην οικογένεια και στο σπίτι κυριαρχούσαν αυτά τα στοιχεία. Από μικρή θαύμαζε πολύ τον παππού Φίλιππο από την πλευρά της μητέρας της, που ήταν ναυπηγός, τρίτης γενιάς Έλληνας της Αλεξάνδρειας και ο πρώτος φοιτητής που σπούδασε στο Newcastle University London. Τον επαγγελματικό δρόμο της, όμως, τον βρήκε μέσα από τις σπουδές της στην Αμερική. Είναι απόφοιτη Πολιτικών Επιστημών και Ιστορίας από το Boston College, κάτοχος ΜΙΑ από το Columbia University, ενώ ολοκλήρωσε τον κύκλο σπουδών με ένα MBA στο Harvard Business School, που στάθηκε καθοριστικό, αφού εκεί γνωρίστηκαν με τον Κυριάκο Μητσοτάκη, με τον οποίο, στη συνέχεια, παντρεύτηκαν και απέκτησαν τρία παιδιά. Εντούτοις, το επιχειρηματικό δαιμόνιο υπήρχε μέσα της.

Έτσι, φεύγοντας από την Deutsche Bank, ίδρυσε την ανεξάρτητη εταιρεία συμβούλων MG Capital Advisors και, στη συνέχεια, μια εταιρεία επενδυτικών συμβουλών που δεν πήγε καλά. Οι αγορές είχαν ήδη αλλάξει μετά το 2008 λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και τα κέρδη από τις τοποθετήσεις ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Τι της έμαθε η ζωή; «Κάποιες στιγμές πρέπει να αφήνεις πίσω σου κάτι που έχεις δημιουργήσει για να περιορίσεις τις απώλειες. Είναι σημαντικό να προχωράς μπροστά και να κάνεις άλλα πράγματα. Στην Ελλάδα έχουμε δαιμονοποιήσει την αποτυχία, ενώ, στην πραγματικότητα, πρέπει να την αντιμετωπίζουμε ως μάθημα ζωής και σκαλοπάτι για το επόμενο βήμα. Έτσι λειτούργησε σ’ εμένα και με οδήγησε σε μια πολύ διαφορετική φάση της ζωής μου, που απολαμβάνω, έχοντας κλείσει έναν πολύ σημαντικό κύκλο στον χρηματοοικονομικό κλάδο».

Τo 2012 κάνει θεαματική επανεκκίνηση στον χώρο των επιχειρήσεων με δύο εντυπωσιακές πρωτοβουλίες: αφενός, με την ίδρυση της Endeavor, του διεθνούς μη κερδοσκοπικού οργανισμού που εντοπίζει και υποστηρίζει τους πιο υποσχόμενους επιχειρηματίες της χώρας, και, αφετέρου, με την ίδρυση της Zeus + Dione. Η ιδέα της Zeus + Dione γεννήθηκε ένα βράδυ στη Σύρο, σε μια συζήτηση με τη συνέταιρό της Δήμητρα Κολοτούρα, με αφορμή τις παραδοσιακές τεχνικές και τα υλικά που οδηγούνταν σε εξαφάνιση λόγω της κρίσης, όπως το μετάξι στο Σουφλί ή το μαλλί στην Κρήτη.

«Μας γέμισε θλίψη το γεγονός ότι δεν αξιοποιούνταν πια, σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, τεχνίτες με τεράστια παράδοση στην τέχνη τους. Άρχισε, λοιπόν, σαν μια τρελή ιδέα με πολλά ταξίδια ανά την Ελλάδα, για να γνωρίσουμε αυτούς τους ανθρώπους και να ανακαλύψουμε τους κρυμμένους θησαυρούς τους. Σήμερα έχουμε καταφέρει να αναβιώσουμε πολλές παραδοσιακές τεχνικές και να τις “ταξιδέψουμε” στον κόσμο».

Η «τρελή ιδέα», εάν κρίνει κανείς από τους αριθμούς, δείχνει να πετυχαίνει και η πορεία είναι διαρκώς ανοδική. Ο κύκλος εργασιών της εταιρείας εκτιμάται ότι το 2016 άγγιξε το 1,7 εκατ. ευρώ, σημειώνοντας αύξηση 39% σε σχέση με το 2015 και 109% αύξηση στον όγκο παραγωγής από το 2014 ως το 2016. Με καθαρά εξωστρεφή προσανατολισμό, το brand σήμερα διαθέτει 50 σημεία πώλησης σε 16 χώρες και συνεργάζεται με εννέα online shops, μεταξύ των οποίων το Net-A-Porter, το Shopbop και το Matches Fashion. Στην Ελλάδα έχει παρουσία σε 30 καταστήματα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται τα Attica Department Stores, το Hellenic Duty Free στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος» και το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία». Είναι η μόδα ένας χώρος που την είλκυε πάντα ή διέβλεψε μέσα στην κρίση μια επιχειρηματική ευκαιρία; «Η μόδα και το design πάντα με γοήτευαν, αλλά θα ήταν ψέματα να πω ότι ήθελα από την αρχή να ασχοληθώ με τη μόδα. Το 2012, όμως, είδα μια ευκαιρία που δημιουργήθηκε λόγω της οικονομικής κρίσης και της δραματικής μείωσης στη χρήση συγκεκριμένων πρώτων υλών και παραδοσιακών τεχνικών που συναντάμε σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, όπως η παραγωγή του εξαιρετικής ποιότητας μεταξιού στο Σουφλί. Σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να κάνω κάτι γι’ αυτά και να τα αναδείξω παγκοσμίως. Ήταν μια φιλόδοξη ιδέα τότε που καταφέραμε να γίνει πραγματικότητα, ενώ υπάρχουν πολλά ακόμα περιθώρια ανάπτυξης και διεθνούς επέκτασης».

Η εταιρεία δημιουργήθηκε με τη βοήθεια γνωστών και φίλων που πίστεψαν στην ιδέα και το όραμα της Μαρέβας και της Δήμητρας και στοιχημάτισαν στην επιτυχία, επειδή τις εμπιστεύτηκαν. Στο μυαλό τους είχαν εξαρχής μια ελληνική διεθνή εταιρεία που θα παρήγε στην Ελλάδα αλλά θα μπορούσε να σταθεί στις πιο απαιτητικές αγορές του εξωτερικού. «Το καλό με τη μόδα είναι ότι δεν έχει ιδιαίτερες προκαταλήψεις, όσον αφορά την προέλευση. Οι μητροπόλεις της μόδας δίνουν ευκαιρίες» τονίζει. Σήμερα το 70% των πωλήσεων πραγματοποιείται στο εξωτερικό και, όπως συμπληρώνει, «αυτό είναι σημαντικό για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης, αλλά και την προώθηση της χώρας στο εξωτερικό μέσα από τη μόδα και το design». Στην Ευρώπη, εκτός από την Ελλάδα, η Zeus + Dione έχει σημαντική παρουσία σε Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ελβετία και Τουρκία. Στη Μέση Ανατολή εξάγει στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Κατάρ, τον Λίβανο, το ‘Αμπου Ντάμπι και την Αίγυπτο. Σημαντική, επίσης, είναι η παρουσία στην αγορά των ΗΠΑ, καθώς και σε Ασία, Κίνα, Ιαπωνία και Κορέα.

Η απόφαση να κρατήσουν ως έδρα παραγωγής την Ελλάδα ήταν συνειδητή, αφού η ιδέα βασίστηκε στην επιδίωξή τους να αναβιώσουν παλιές τεχνικές και στοιχεία της παράδοσης, και να τα ενσωματώσουν σε υψηλής αισθητικής και ποιότητας προϊόντα, βοηθώντας μέσα από αυτή τη διαδικασία τη χώρα. Σήμερα η εταιρεία απασχολεί 25 άτομα και συνεργάζεται με πολλούς τεχνίτες και παραγωγούς σε όλη την Ελλάδα. Η αλήθεια είναι ότι η αναβίωση στοιχείων της ελληνικής παράδοσης και η ενσωμάτωσή τους σε ένα luxury lifestyle brand, που το 2012 φάνταζε «μια φιλόδοξη και τρελή ιδέα», υπό τον όρο το «Grecian style» πλέον γίνεται παγκόσμια τάση, που τη συναντάς στο ρούχο, στο κόσμημα, ντύνει celebrities και, τελευταία, δοξάζεται στο κόκκινο χαλί των Όσκαρ.

Είναι, ωστόσο, μόνο το Grecian Style το μυστικό της επιτυχίας της Zeus + Dione ή ο συνδυασμός ελληνικής παράδοσης και ενός δυνατού διεθνούς networking που έχει κτίσει η Μαρέβα χάρη στις δραστηριότητές της όλα αυτά τα χρόνια; «Βασικός μας στόχος ήταν και παραμένει να προωθήσουμε σε όλο τον κόσμο την ελληνική κληρονομιά, την παράδοση, την υψηλή αισθητική και την ποιότητα. Δεν βασιστήκαμε μόνο στο αν πουλάει ή όχι η χώρα μας, αλλά στη σκληρή δουλειά που κάνουμε από την αρχή για να δημιουργούμε πολύ υψηλής ποιότητας και αισθητικής προϊόντα, που θα ήθελαν όσοι μπορούν να εκτιμήσουν να τα αποκτήσουν. Η επέκταση στο εξωτερικό χρειάζεται στρατηγική και μεγάλη προσπάθεια, ενώ δεν είναι πάντα προς το μέρος μας η ελληνική καταγωγή μας – ειδικά λόγω δυσκολιών που αντιμετωπίζουμε στις διεθνείς αγορές, εξαιτίας της οικονομικής αστάθειας των τελευταίων ετών». Το μεγάλο στοίχημα για το 2017 είναι η επέκταση του δικτύου της λιανικής τόσο μέσω διαδικτύου όσο και με καταστήματα ανά τον κόσμο, ενώ στόχος είναι δυναμική αύξηση των online πωλήσεων. Οι εκτιμήσεις για το 2017 μιλούν για αύξηση του κύκλου εργασιών κατά 30% σε σχέση με το 2016.

Η πρωτοβουλια της Endeavor Greece γεννήθηκε μετά από ένα ταξίδι της Μαρέβας στην Τουρκία. Εκεί η Endeavor είχε ιδρυθεί το 2007 και γνώριζε ήδη μεγάλη επιτυχία. «Οι συνθήκες στην Ελλάδα τότε ήταν ιδανικές για ένα τέτοιο εγχείρημα, καθώς υπήρχαν ενδιαφέρουσες επιχειρηματικές προτάσεις, αλλά χρειάζονταν στήριξη και ώθηση για να εξελιχθούν και να κάνουν τη διαφορά».

Στην ερώτησή μου «πώς επιλέγουν τους επιχειρηματίες που στηρίζει το δίκτυο;», μου εξηγεί ότι για την επιλογή ενός νέου επιχειρηματία είναι πολύ σημαντικός ο χαρακτήρας του. «Επιλέγουμε ανθρώπους που έχουν πάθος και όραμα, είναι αφοσιωμένοι σ’ αυτό που κάνουν και με επιμονή και σκληρή δουλειά καταφέρνουν να μεγαλώσουν την επιχείρησή τους και να δημιουργούν θέσεις εργασίας, προσφέροντας στην κοινωνία και υιοθετώντας το όραμα της Endeavor». Επιπλέον, ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης, η εξωστρέφεια και το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα των εταιρειών είναι σημαντικά κριτήρια επιλογής, προκειμένου να εντοπίσουν και να στηρίξουν τους μελλοντικούς επιχειρηματικούς ηγέτες της χώρας.

Σήμερα νιώθει ότι η επιλογή της δεν θα μπορούσε να αποδειχθεί σωστότερη και ο ρόλος της Endeavor ενισχύεται όλο και περισσότερο, μέσω της έμπρακτης και ουσιαστικής στήριξης της επιχειρηματικότητας στη χώρα. Ποια είναι τα βασικά ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι αναπτυσσόμενοι επιχειρηματίες σήμερα; «Η φορολογική αστάθεια, που δεν τους επιτρέπει να σχεδιάζουν με ασφάλεια τα επόμενα βήματα, αλλά και η υψηλή φορολογία. Παράλληλα, η πρόσβαση σε κεφάλαια είναι δύσκολη, λόγω της έλλειψης κινήτρων για επενδύσεις στην Ελλάδα και, σε έναν βαθμό, η γραφειοκρατία, που δυσχεραίνει κάποιες διαδικασίες στη λειτουργία της επιχείρησης». Συμφωνούμε και οι δύο ότι ο ιδιωτικός τομέας δέχεται τεράστιες πιέσεις. Τι θα έπρεπε να κάνει μια κυβέρνηση στην Ελλάδα, για να ενισχύσει την επιχειρηματικότητα;

Η πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί είναι από πλευράς της ξεκάθαρη: «Θα πρέπει να αλλάξει το φορολογικό καθεστώς και να μειωθεί η φορολογία για να μπορέσουν οι επιχειρήσεις να αναπτυχθούν και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας προκειμένου να απελευθερωθεί η οικονομία. Θα πρέπει, ακόμα, να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για να προσελκύσουμε επενδύσεις από το εσωτερικό και το εξωτερικό, που σήμερα ισοδυναμούν με ένα πολύ μικρό ποσοστό επί του ΑΕΠ (περίπου 10%). Θα πρέπει, επίσης, να απλοποιήσουμε και να εκσυγχρονίσουμε περαιτέρω τις διαδικασίες για τη δημιουργία μιας νέας επιχείρησης, αλλά και τη λειτουργία της. Τέλος, πρέπει να αξιοποιήσουμε τα πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα που διαθέτει η Ελλάδα, ώστε να δώσουμε νέα πνοή στην αγορά».

Για να πραγματοποιηθεί η συνέντευξη, ήταν εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί χρόνος. Η Μαρέβα βρίσκεται διαρκώς σε ένα αεροπλάνο, οι απαιτήσεις της δουλειάς της είναι μεγάλες, το οικογενειακό «πακέτο» επίσης βαρύ. Πώς «παντρεύονται» οικογένεια και καριέρα; Και πόσο πιο απαιτητικό είναι τώρα το πρόγραμμα της, ως επιχειρηματία, μητέρας τριών παιδιών και συζύγου του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης;

Η απάντηση είναι άμεση: «Κατ’ αρχάς, δεν είμαι μόνη μου. Στη δουλειά είμαι με τη συνέταιρό μου. Είναι ένα δύσκολο στοίχημα σίγουρα, γιατί έχουμε μια απαιτητική δουλειά και, όντως, ταξιδεύω πολύ τόσο στην Ελλάδα για να βρίσκουμε νέα υλικά και να έχουμε επαφή με τους συνεργάτες μας όσο και στο εξωτερικό για τη διεθνή επέκτασή μας. Όσον αφορά την προσωπική μου ζωή, η οικογένεια για μένα και τον σύζυγό μου έχει πρωτεύοντα ρόλο. Τα τρία παιδιά μας είναι πάνω από όλα και συχνά προσαρμόζω το πρόγραμμα των επαγγελματικών μου υποχρεώσεων σύμφωνα με τις δικές τους ανάγκες. Οι γυναίκες πάντα πρέπει να συνδυάζουμε πολλούς ρόλους, αλλά το σημαντικό είναι να κρατάμε τις ισορροπίες. Ο τελευταίος ρόλος που αναφέρεις σίγουρα φέρει μια ευθύνη και είναι σαφές ότι παρέχω στον σύζυγό μου όλη τη στήριξη που χρειάζεται στον δύσκολο ρόλο που έχει αναλάβει».

* Το κείμενο δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune στο πλαίσιο του αφιερώματος για τις Most Powerful Women in Business.