Πόσο πραγματικά επηρεάζουν οι κακές ειδήσεις την ψυχολογία μας
του Παύλου Σακκά*
Προ ημερών ήρθε στο ιατρείο μου ένας κύριος 70 ετών. Από την όψη του φαινόταν ότι ο άνθρωπος έπασχε από κατάθλιψη. Τον έφερε με το ζόρι η σύζυγός του γιατί έβλεπε το τελευταίο διάστημα τον σύντροφό της να βουλιάζει συναισθηματικά, κάθε μέρα και χειρότερα. Εκείνος είχε αποδεχθεί την κατάστασή του και την αντιμετώπιζε με μια χαρακτηριστική παραίτηση. Από το ιστορικό φάνηκε ότι ο κύριος είχε πάρει σύνταξη πριν λίγα χρόνια. Στην αρχή χάρηκε για αυτή την αλλαγή στη ζωή του. Καθημερινά περπατούσε, ξεκίνησε να κάνει και ένα σπορ, κάτι που πάντα ήθελε και με την γυναίκα του άρχισαν να ταξιδεύουν.
Μετά τις καλοκαιρινές όμως διακοπές στο χωριό, γύρισε στο διαμέρισμα και, όπως τονίζει η γυναίκα του, άρχισε να προσηλώνεται στην τηλεόραση και κυρίως στις ειδήσεις. Προοδευτικά δεν έβλεπε τίποτε άλλο παρά ειδήσεις ή εκπομπές που σχολίαζαν τις ειδήσεις και την καθημερινότητα. Μόλις τελείωναν οι ειδήσεις σε ένα κανάλι, γύριζε στο επόμενο που μετέδιδε ειδήσεις. Σταμάτησε τα σπορ και τις βόλτες και καρφώθηκε στον καναπέ. Και καθώς τα νέα από τις ειδήσεις ήταν καταστροφικά, άρχισε να επηρεάζεται ψυχολογικά. Μιλούσε πια μόνο για το δυσοίωνο μέλλον και για τις καταστροφές που τον περιμένουν. Του ήταν αδύνατο να δει γύρω του οτιδήποτε ελπιδοφόρο. Ακόμα και η έλευση του νέου εγγονού του, γι’ αυτόν ήταν μια ακόμα αρνητική είδηση. Συχνά μονολογούσε: Σε τι κόσμο ήρθε αυτό το μωρό; Πώς θα επιβιώσει; Πώς θα τα καταφέρουν οι γονείς του;
Είναι αναμφίβολο ότι ο άνθρωπος είχε πάθει κατάθλιψη και χρειαζόταν επειγόντως θεραπεία. Εκείνο όμως που είναι επίσης αναμφίβολο, είναι το γεγονός ότι η καθημερινή πραγματικότητα, και κυρίως η δραματοποιημένη περιγραφή της από τα ΜΜΕ, συνέτειναν στην εμφάνιση και στην πορεία αυτής της κατάθλιψης. Η σύζυγος του ασθενούς, όπως και πολύς κόσμος, τα βάζει με τα ΜΜΕ και τα δελτία των ειδήσεων, τα οποία ξεχειλίζουν από καταστροφές, πολέμους, πλημμύρες, σεισμούς, δυστυχήματα, εγκλήματα και αρρώστιες. Συχνά ακούω το παράπονο: «Μα δεν υπάρχουν πια καλές ειδήσεις; Γιατί μας δείχνουν μόνο καταστροφές και ειδήσεις που μας προκαλούν τρόμο;» Και κάποιοι μάλιστα, που έχουν την τάση να φτιάχνουν με το μυαλό τους σενάρια συνωμοσίας, δίνουν και την απάντηση: «Το κατεστημένο θέλει τον πολίτη τρομοκρατημένο. Ο τρομαγμένος άνθρωπος, κάθεται αμήχανος στον καναπέ του και είναι έτοιμος να αποδεχθεί ό,τι μέτρο του προτείνουν, προκειμένου να απολαύσει λίγο ασφάλεια.»
Το τελευταίο επιχείρημα είναι σωστό, από ψυχολογική άποψη. Πράγματι το τρομοκρατημένο άτομο “παραλύει” και παραδίδεται ευκολότερα σε προτροπές και εντολές, εφόσον αυτές συνοδευτούν από υπόσχεση εξασφάλισης. Χωρίς πολλές αναστολές και κρίση, ο τρομαγμένος υποχωρεί σε όποιον του υποσχεθεί ασφάλεια. Όμως το κίνητρο των ΜΜΕ δεν είναι τόσο σατανικό. Δεν χρειάζεται να επιστρατεύσουμε την συνωμοσιολογία για να εξηγήσουμε την τρομολαγνεία που διαχέεται τόσο εύκολα. Απλά ο άνθρωπος, όπως και όλα τα ζώα, διαθέτει “κεραίες” ανίχνευσης κινδύνου. Είναι επιβιοτικό για κάθε είδος ζωής να εξασκήσει και να ενδυναμώσει μηχανισμούς που αναγνωρίζουν έγκαιρα τον κίνδυνο και το προειδοποιούν. Είναι επιβιοτικό να δίνει κανείς μεγαλύτερη σημασία στα σημάδια κινδύνου από τα σημάδια γαλήνης. Άλλωστε, μεγαλύτερο κίνητρο για την επιδίωξη ευτυχίας αποτελούν οι εμπειρίες δυστυχίας που μας κυνηγούν μια ζωή. Ο πεινασμένος ψάχνει με μεγαλύτερη ένταση για τροφή. Λιγότερο μετρά η ποιότητα της γεύσης του φαγητού, από την πείνα. Αν δεν πεινάω δεν εκτιμώ τόσο πολύ το εύγευστο γεύμα.
Με αυτά θέλω να πω ότι τα ΜΜΕ διαπιστώνουν πως μεγαλύτερη ακροαματικότητα έχουν τα μηνύματα επικείμενου κινδύνου από τις ειδήσεις επικείμενης ευτυχίας. Έτσι είναι απόλυτα αναμενόμενο να προσπαθούν να μεταδώσουν ό,τι σημάδια επερχόμενης καταστροφής ανιχνεύσουν, ακόμα και στα πέρατα της Γης. Άλλωστε και εμείς, αναμεταδίδουμε τρομοκρατημένοι, μεγαλώνοντας συνήθως το μέγεθος του κινδύνου, τα σημάδια και τα σενάρια του τρόμου και της καταστροφής. Δεν φταίνε λοιπόν τα ΜΜΕ, ούτε είναι ενορχηστρωμένη η στρατηγική τους, που συνεχώς επικεντρώνονται στις κακές ειδήσεις. Υπεύθυνη είναι η φύση του ανθρώπου, που ζητά να ακούει τα άσχημα, προκειμένου να τα αποφύγει.
Στον κύριο όμως της ιστορίας μου, εκτός από την φαρμακευτική αγωγή που του συνέστησα, του απαγόρευσα να παρακολουθεί δελτία ειδήσεων και ενημερωτικές εκπομπές. Δεν χρειάζεται, του είπα, να στεναχωριέται για κάτι που δεν μπορεί να επηρεάσει. Ας περάσει καλά με ό,τι έχει και για όσο χρόνο έχει. Το μεγάλο ζητούμενο είναι να καταφέρουμε να διασκεδάσουμε, όσο μπορούμε περισσότερο, σε ένα πάρτι που γνωρίζουμε με σιγουριά ότι κάποτε δυστυχώς θα τελειώσει για εμάς.
* Ο Παύλος Σακκάς είναι Καθηγητής Ψυχιατρικής στο ΕΚΠΑ και συγγραφέας του βιβλίου “η Ψυχιατρική αλλιώς”.
