Τι πραγματικά μπορεί να σημαίνει μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων

Η Σύνοδος Κορυφής της Μάλτας επιφύλασσε μια έκπληξη η οποία ήταν μάλλον αναμενόμενη. Η Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι τον προσεχή Μάρτιο, με αφορμή τη συμπλήρωση 60 ετών από τις πρώτες συνθήκες που αποτέλεσαν τη βάση της σύστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα δημοσιοποιηθεί ένα δεκαετές πλάνο για τη δημιουργία μια Ένωσης πολλαπλών ταχυτήτων.

«Τα τελευταία χρόνια έδειξαν πως θα υπάρξει μια ΕΕ πολλαπλών ταχυτήτων και ότι δεν πρέπει να συμμετέχουν πάντα όλες οι χώρες μέλη στα ίδια στάδια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», δήλωσε η Γερμανίδα καγκελάριος λίγο μετά την συνάντηση των «27» με θέμα την πορεία της ΕΕ στην μετά-Brexit εποχή.

Η Άνγκελα Μέρκελ δεν έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες για το συγκεκριμένο σχέδιο. Γνωστοποίησε όμως –εμμέσως- δύο βασικά στοιχεία. Το πρώτο είναι ότι και η Γαλλία δείχνει θετική σε αυτήν την προοπτική. Το δεύτερο είναι ότι όσο περισσότερες αναφορές γίνονται στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τις κοινές ευρωπαϊκές αξίες, τόσο πιο πολύ ενισχύονται οι αντιευρωπαϊστές.

Στην προοπτική της Ευρώπης των πολλαπλών ταχυτήτων δείχνει θετική και η Ιταλία. Όμως ούτε η Ρώμη δίνει κάποιο επιπλέον δείγμα των δικών της προθέσεων για το μέλλον της Ένωσης.

Η χρονική συγκυρία αυτής της αναφοράς δια στόματος Μέρκελ, δεν είναι καθόλου τυχαία. Καταρχάς η ίδια, αλλά και οι Γαλλία, Ολλανδία, Ιταλία (;) έχουν σύντομα εκλογές (η Ιταλία δεν έχει ανακοινώσει ακόμη κάποια επίσημη ημερομηνία διεξαγωγής). Την ίδια στιγμή -τον προσεχή Μάρτιο δηλαδή που θα πραγματοποιηθεί η επετειακή Σύνοδος Κορυφής- η ΕΕ θα έχει πιθανότατα στα χέρια της το αίτημα αποχώρησης από τη Βρετανία, ενώ ήδη ο Ντόναλντ Τραμπ και ορισμένοι από τους πιο στενούς του συνεργάτες έχουν εκφράσει δημοσίως τις αρνητικές προθέσεις τους απέναντι στην ΕΕ και το ευρώ.

Κανείς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει εάν αυτό που θα μάθουμε από τους ηγέτες των 28 (πλην ενός) θα αποτελεί μια αυτοκριτική για το τι πήγε στραβά και το Λονδίνο αποχαιρετά την ΕΕ· ή έστω μια απόπειρα ενδοσκόπησης. Πιθανότατα, όμως, σημαντικό μέρος του μελλοντικού αυτού ανακοινωθέντος να είναι προϊόν μιας πράξης αυτογνωσίας.

Προσπαθώντας να αναγνωρίσουμε τις προθέσεις αυτής της εξέλιξης, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η διαφαινόμενη αποποίηση όρων όπως «ευρωπαϊκό ιδεώδες» ή «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση», έχει δύο ξεκάθαρες αναγνώσεις.

Η κακή –για την ΕΕ- ανάγνωση, τη θέλει να αποτελεί μια ομολογία ήττας μπροστά στο τεράστιο πρόβλημα που από την κρίση του 2008 και μετά ταλανίζει τις Βρυξέλλες: τη δημιουργία ενός πραγματικού οράματος. Κι αυτό διότι η εκρηκτική ανεργία του Νότου η οποία δεν ξεκολλά το συνολικό ευρω-ενωσιακό ποσοστό της πιο χαμηλά από το φάσμα του 9%-10%, σε συνδυασμό με το πόσο εύκολα έπεσε το κάστρο της πολυπολιτισμικότητας με αφορμή το προσφυγικό ζήτημα, έφεραν στην επιφάνεια διαχρονικά προβλήματα που αντιμετωπίζονταν επιδερμικά.

Η καλή ανάγνωση της ΕΕ των πολλαπλών ταχυτήτων δείχνει έναν δρόμο διαλλακτικότητας στους στενούς δημοσιονομικούς κανόνες, προς όφελος των πιο αδύνατων. Μια ανάγνωση την οποία υιοθέτησαν αρκετά γερμανικά μέσα ενημέρωσης, χωρίς όμως να έχουν τη δυνατότητα να προχωρήσουν σε βαθύτερες αναλύσεις, καθώς βρισκόμαστε σε ένα εξαιρετικά πρώιμο στάδιο συζητήσεων.

Δυστυχώς, ακόμη και η καλή ανάγνωση της κατάστασης αφήνει μια πικρή γεύση σχετικά με το σκεπτικό της μερικής απεμπλοκής από όποιον θεωρείται «βάρος», ούτως ώστε να αφεθούν οι ισχυρότεροι οικονομικά πυρήνες να προχωρήσουν με ταχύτερους ρυθμούς. Αυτό ίσως να μη διαφέρει και τόσο από την τάση επαν-εθνικοποίησης των κρατών-μελών της ΕΕ και επιστροφής τους σε ένα αρχικό ευρω-ενωσιακό στάδιο χαλαρών εμπορικών και διπλωματικών σχέσεων, με την ασφάλεια να αποτελεί τον μοναδικό τομέα στενότερης διακρατικής συνεργασίας.

Στο τέλος της μέρας, το να παραδέχεσαι ότι έχεις κάνει λάθος αποτελεί πράξη γενναιότητας. Πόσο μάλλον όταν αυτή προέρχεται από ηγέτες οι οποίοι δεν ζητούν τόσο συχνά συγγνώμη. Όμως το να επιχειρείς να διορθώσεις ένα λάθος με ένα ακόμη μεγαλύτερο σφάλμα, τότε δημιουργείς τις κατάλληλες συνθήκες για ισχυρότερη κλιμάκωση της ήδη τεταμένης κατάστασης. Κι αν, μάλιστα, αυτό γίνεται με βασικό γνώμονα τη δημοσκοπική ενίσχυση λίγο πριν τις κάλπες, τότε η κατάσταση αυτή γίνεται ακόμη πιο επικίνδυνη.

Πάντως, ήδη το σενάριο της επόμενης ημέρας αναμένεται να αναγεννήσει νέες κόντρες στη λεγόμενη «δεύτερη κατηγορία» αυτής της όποιας Ευρωπαϊκής Ένωσης των πολλαπλών ταχυτήτων. Κι αυτό διότι η ανοιχτή αποδοχή της Ιταλίας ίσως βάλει τη Ρώμη στο κάδρο του επικεφαλής του «χωριού» που δεν κατάφερε να τα βγάλει πέρα για όσο καιρό προσπάθησε να ζήσει στην «πόλη». Όμως γιατί αυτή η θέση ισχύος, η οποία γεωγραφικά περιλαμβάνει το αρχαιότερο –πολιτισμικά- ευρωπαϊκό τμήμα, να μην βρει αντίζηλο στο πρόσωπο της Γαλλίας, δημιουργώντας, με αυτόν τον τρόπο, μια νέα πιθανή κόντρα; Ή ένα περίπλοκο «προξενιό» που ίσως μας ευνοήσει περισσότερο από όσο φανταζόμαστε.

*Ο Βασίλης Σαμούρκας είναι αρχισυντάκτης του FortuneGreece.com