Fortune: Η Ελλάδα σε κρίση. Τι πρέπει να γνωρίζετε

Του Τζόφρι Σμιθ

Πώς η Ελλάδα και η Ευρωζώνη κατέληξαν σε αυτό το χάος, και πού πάνε από εδώ και πέρα.

Ερ.: Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Aπ.: Μεγάλη ιστορία. Η οικονομία της Ελλάδας δεν ήταν ποτέ αρκετά ισχυρή για να μοιραστεί το ίδιο νόμισμα με τη Γερμανία, αλλά και οι δύο πλευρές προσποιήθηκαν ότι ήταν, δεδομένου ότι αυτό ικανοποιούσε την ελληνική υπερηφάνεια και τις φιλοδοξίες της Γερμανίας (που ήταν διαποτισμένη με τις ενοχές του πολέμου) για την οικοδόμηση μιας «διαρκώς στενότερης ένωσης» σε μια νέα, δημοκρατική Ευρώπη. Ο απερίσκεπτος δανεισμός από γαλλικές και γερμανικές τράπεζες επέτρεψε στους Έλληνες να χρηματοδοτήσουν τη διεύρυνση του προϋπολογισμού και του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για έξι χρόνια, αλλά οι ροές ιδιωτικών κεφαλαίων στέρεψαν απότομα μετά την κρίση του 2008, αναγκάζοντας την Ελλάδα να ζητήσει βοήθεια από τις κυβερνήσεις της Ευρωζώνης και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο το 2010.

Ερ.: Αλλά όλα αυτά συνέβησαν 5 χρόνια πριν. Πώς και η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να ανακάμψει, όταν κάθε άλλη χώρα της Ευρωζώνης που έλαβε πακέτο διάσωσης τα έχει ήδη καταφέρει;

Aπ.: Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα που ζήτησε βοήθεια, και η Ευρωζώνη ήταν εντελώς απροετοίμαστη γι’ αυτό σε όλα τα επίπεδα – πολιτικό, τεχνολογικό, συναισθηματικό, και άλλο. Το ΔΝΤ, επίσης, δεν είχε καμία εμπειρία στην αντιμετώπιση μιας χώρας σε μια νομισματική ένωση. Κατά συνέπεια, η διάσωση ήταν κακοσχεδιασμένη (αυτό το παραδέχθηκε κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου ο Ντομινίκ Στρος – Καν, ο οποίος ήταν επικεφαλής του ΔΝΤ εκείνη την περίοδο), εστιάζοντας υπερβολικά στη δημοσιονομική ισορροπία και όχι αρκετά στη διόρθωση του δυσλειτουργικού κρατικού μηχανισμού της Ελλάδας. Σε μια κανονική ύφεση, οι κρατικές δαπάνες μπορούν να αντισταθμίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις της συρρίκνωσης της ιδιωτικής ζήτησης, αλλά στην προκειμένη περίπτωση η δημοσιονομική λιτότητα οδήγησε την Ελλάδα σε ένα φαύλο κύκλο. Η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 25% μεταξύ του 2010 και του 2014, μοιραία αποδυναμώνοντας την ικανότητα της Ελλάδας να αποπληρώσει τα χρέη της.

Ερ.: Αλλά δεν έλαβε ήδη η Ελλάδα μια ελάφρυνση του χρέους της;

Απ.: Ναι, έλαβε μια ελάφρυνση 107 δισεκατομμυρίων ευρώ σε μια αναδιάρθρωση του χρέους το 2012 – η μεγαλύτερη στην ιστορία. Αλλά ήταν μόνο οι ιδιώτες πιστωτές – δηλαδή οι κάτοχοι ομολόγων – οι οποίοι δέχτηκαν το χτύπημα. Η Ευρωζώνη και το ΔΝΤ αρνήθηκαν να παραγράψουν τις απαιτήσεις τους (αν και χαλάρωσαν τους όρους αποπληρωμής), και η νέα συμφωνία διάσωσης βασίστηκε στην υπόθεση (που αποδείχθηκε υπερβολικά αισιόδοξη) ότι η Ελλάδα μπορούσε να ξεφύγει από τα προβλήματά της. Η οικονομία συνέχισε να συρρικνώνεται σε απόλυτους όρους και η ανεργία εκτοξεύτηκε πάνω από 25%, οδηγώντας σε ένα ακόμα μεγαλύτερο φορολογικό βάρος σε όλο και λιγότερους ώμους. Αυτό δημιούργησε το πολιτικό περιβάλλον για τη φετινή κρίση.

Ερ.: Μιλάς λες και φέτος κάτι έχει αλλάξει σε σχέση με τα προηγούμενα τέσσερα χρόνια…

Απ.: Η νίκη του ριζοσπαστικού αριστερού κόμματος του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιανουαρίου άλλαξε εντελώς την πολιτική δυναμική. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις είχαν προέλθει από το πολιτικό mainstream, και απρόθυμα συμπορεύτηκαν με τους κανόνες που υπαγορεύονταν από τις Βρυξέλλες και, εμμέσως, από το Βερολίνο. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε καμία σχέση με όλο αυτό. Είχε, αντίθετα, υποστηρίξει μια διαγραφή των χρεών της χώρας κατά 50% και μια χαλάρωση των στόχων του προϋπολογισμού. Το πνεύμα του ήταν πνεύμα αντιπαράθεσης, και αντιστροφής των βασικών μεταρρυθμίσεων που είχαν γίνει από τις προηγούμενες κυβερνήσεις, παρά την υπόσχεση του προς τους πιστωτές τον Φεβρουάριο ότι δεν θα ανακαλούσε αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Η τακτική του ΣΥΡΙΖΑ – που ενσαρκώθηκε από τον υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη, καθηγητής οικονομικών που ειδικεύεται στην Θεωρία Παιγνίων – ήταν ένα τζογάρισμα ότι η Ευρωζώνη θα έκανε παραχωρήσεις για να αποφύγει τον κίνδυνο της οικονομικής καταστροφής που θα προκαλούσε μια έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη.

Ερ.: Αυτό το τζογάρισμα έχει αποτύχει, έτσι δεν είναι;

Aπ.: Από σήμερα, ναι. Και είναι η Ελλάδα, για άλλη μια φορά, η οποία φέρει το βάρος των πάντων: η οικονομία είχε δείξει σημάδια ανάκαμψης πριν την έλευση του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, με το επιχειρηματικό κλίμα να βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο των τελευταίων επτά ετών μετά από μια πολύ καλή τουριστική περίοδο το 2014. Ωστόσο, όλη αυτή η στάση κατέστρεψε την εμπιστοσύνη και προκάλεσε μια απότομη αύξηση των καθυστερούμενων οφειλών της κυβέρνησης και μαζική εκροή καταθέσεων, η οποία πλέον αποπειράται να ελεγχθεί με τους ελέγχους κεφαλαίων και με την παύση λειτουργίας του τραπεζικού συστήματος για μία εβδομάδα. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν αντιδρούν θετικά, αλλά η προοπτική μιας παρέμβασης της ΕΚΤ διατηρεί εντός ορίων τις αντιδράσεις των αγορών σήμερα Δευτέρα. Ένα πραγματικό «Grexit» μπορεί ακόμα να σπείρει τον όλεθρο στην Ευρωζώνη, αλλά είναι απίθανο ότι ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας θα μείνει στα πράγματα όλον αυτό τον καιρό για να αντλήσει τα πολιτικά οφέλη.

Ερ.: Δεν φταίνε κι οι πιστωτές όμως;

Απ.: Σίγουρα, υπάρχουν πολλές ευθύνες κι εκεί. Οι περισσότεροι άνθρωποι αναγνωρίζουν πλέον ότι οι τράπεζες που είχαν δανείσει στην Ελλάδα πριν από την κρίση θα έπρεπε να είχαν αναγκαστεί να αναλάβουν περισσότερες απώλειες την περίοδο 2009 – 2010. Τώρα που η Ευρωζώνη έχει ανταλλάξει αποτελεσματικά τα ιδιωτικά δάνεια με δημόσια, τυχόν διαγραφή χρεών θα έχει τεράστιο πολιτικό κόστος «κατ’ οίκον». Αλλά με το να είναι τόσο πεισματάρες, οι κυβερνήσεις στη Γερμανία και αλλού έχουν δημιουργήσει πρόβλημα στις ίδιες. Όταν η Ελλάδα χρεοκοπήσει, θα χάσουν δισεκατομμύρια ούτως ή άλλως, και το κόστος της στάσης τους θα γίνει σαφές στους φορολογούμενους, στους οποίους έχει λεχθεί μόνο η μισή ιστορία. Έχουν σπαταληθεί μια σειρά από ευκαιρίες για να γίνει διαχείριση αυτής της απώλειας με έναν πιο ομαλό τρόπο. Όντας ανίκανες να προσφέρουν σε πιο πρόθυμες (αν και επίσης ανεπαρκείς) ελληνικές κυβερνήσεις μια ελάφρυνση του χρέους νωρίτερα, προετοίμασαν το έδαφος για την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ.

Ερ.: Τι θα συμβεί στη συνέχεια;

Aπ.: Η Ελλάδα θα χάσει μια πληρωμή προς το ΔΝΤ την Τρίτη και το πρόγραμμα διάσωσής της θα λήξει την ίδια ημέρα. Η ΕΚΤ φαίνεται πιθανό να αγνοήσει τη χρεοκοπία, τουλάχιστον μέχρι το προγραμματισμένο δημοψήφισμα της Κυριακής, ώστε να αποφύγει την ευθύνη για την επίσπευση της πλήρους κατάρρευσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Οι πιστωτές ελπίζουν ότι η ελληνική κυβέρνηση θα υποταχθεί κάτω από την πίεση και θα αντικατασταθεί από μια νέα «κυβέρνηση εθνικής ενότητας». Δεν υπάρχει καμία ένδειξη, ακόμη, ότι αυτό θα συμβεί.

Ερ.: Αλλά για πόσο καιρό μπορεί να συνεχιστεί η παρούσα κατάσταση;

Aπ.: Οι τράπεζες θα μείνουν κλειστές μέχρι τις 7 Ιουλίου, μετά το δημοψήφισμα. Όσο εξακολουθούν να έχουν τη σανίδα σωτηρίας της έκτακτης πιστωτικής διευκόλυνσης της ΕΚΤ (πάνω από 85 δισεκατομμύρια ευρώ), οι τράπεζες και η κυβέρνηση μπορεί να συνεχίσουν να λειτουργούν, αν και με πολύ περιορισμένο τρόπο. Αλλά η κυβέρνηση καλείται να επιστρέψει 3,5 δισεκατομμύρια ευρώ σε χρέη προς την ΕΚΤ στις 20 Ιουλίου και, αν δεν μπορέσει να το κάνει αυτό, τότε η ΕΚΤ θα πρέπει να αποδεχτεί ότι το ελληνικό κράτος έχει χρεοκοπήσει, και να ακυρώσει την εν λόγω πιστωτική γραμμή. Σε εκείνο το σημείο, οι τράπεζες θα είναι αφερέγγυες και η αποκατάσταση της φερεγγυότητας τους θα είναι δυνατή μόνο με την εκ νέου αναδιάρθρωση των υποχρεώσεων τους (δηλαδή των καταθέσεων) σε ένα νέο ελληνικό νόμισμα.

Ερ.: Πώς γίνεται, από νομικής άποψης, να βγει η Ελλάδα από την Ευρωζώνη;

Απ.: Κανείς δεν ξέρει. Όπως ο Κορτές έκαψε τα σκάφη του μετά την άφιξή του στο Μεξικό, η ΕΕ σκοπίμως επέλεξε να μην συντάξει κανόνες για το ενδεχόμενο αυτό, όταν σχημάτισε τη νομισματική ένωσή της. Υπάρχουν κανόνες για την έξοδο από την ΕΕ, αλλά ακόμα κι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θέλει να το κάνει αυτό. Θα βρεθούμε, όπως είπε ο Ιρλανδός υπουργός Οικονομικών Μάικλ Νόοναν το Σαββατοκύριακο, «σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά». Αχαρτογράφητα και φουρτουνιασμένα.

Διαβάστε ακόμα: Αποκλειστικό: Ρεπορτάζ από το μέτωπο της πραγματικής οικονομίας