Ελλάδα: Δέκα χρόνια μετά τον εφιάλτη του Grexit – Η θεαματική ανάκαμψη και οι σκιές που παραμένουν

Δέκα χρόνια μετά τον εφιάλτη του Grexit, η Ελλάδα ανακάμπτει θεαματικά. Ρεπορτάζ των Financial Times και οι σκιές που ακόμα παραμένουν.

Δέκα χρόνια πέρασαν από την πιο σκοτεινή στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, όταν το ενδεχόμενο του Grexit, δηλαδή της εξόδου της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, έμοιαζε σχεδόν αναπόφευκτο. Η χώρα βίωσε κοινωνικές αναταραχές, δραματικές περικοπές, μαζική ανεργία και πολιτική αστάθεια. Σήμερα, ωστόσο, η εικόνα δείχνει εντυπωσιακά διαφορετική: η ελληνική οικονομία αναπτύσσεται ταχύτερα από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης, οι οίκοι αξιολόγησης έχουν αποκαταστήσει την επενδυτική βαθμίδα και η χώρα προσελκύει αυξανόμενο επενδυτικό ενδιαφέρον.

Όπως ανέφερε πρόσφατο ρεπορτάζ των Financial Times (των Ben Hall και Ελένης Βαρβιτσιώτη), η Ελλάδα έχει εξελιχθεί από «παιδί-σύμβολο της κρίσης χρέους» σε «ευχάριστη έκπληξη» της Ευρωζώνης, αν και οι συντάκτες του προειδοποιούν πως οι ανοιχτές πληγές της κρίσης —όπως το υψηλό δημόσιο χρέος, οι ανισότητες και η δημογραφική συρρίκνωση— εξακολουθούν να ρίχνουν σκιές στο μέλλον της χώρας.

Η Δήμητρα Πιάγκου θυμάται ακριβώς τη μέρα το 2011 που «λύγισε». Ανέβηκε στην ταράτσα του κτιρίου της στην Αθήνα και πέρασε το πόδι της πάνω από το στηθαίο. «Ήμουν έτοιμη να πηδήξω», λέει στους FT.

Η επιχείρηση που διατηρούσε κατέρρευσε, η ίδια βρέθηκε χρεωμένη με εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ και εκείνη τη μέρα το σπίτι της βγήκε σε πλειστηριασμό. Η Ελλάδα είχε βυθιστεί στη σφοδρότερη ύφεση που γνώρισε ποτέ ανεπτυγμένη οικονομία σε καιρό ειρήνης. Η Πιάγκου δεν είχε τίποτα να της απομένει, εκτός από τα σκυλιά της.

Καθώς ετοιμαζόταν να πηδήξει, ο αγαπημένος της γερμανικός ποιμενικός την τράβηξε από πίσω, σώζοντάς την κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Τους επόμενους μήνες έζησε σε παγκάκι σε πάρκο. Σήμερα, στα 74 της, δεν λαμβάνει σύνταξη λόγω χρεών προς την εφορία και επιβιώνει πουλώντας το περιοδικό Εστία. «Μαθαίνεις να επιβιώνεις με το τίποτα», λέει.

Η προσωπική της τραγωδία ήταν μία μόνο από τις αμέτρητες ιστορίες πόνου και στέρησης που εκτυλίχθηκαν κατά τη διάρκεια της δραματικής ελληνικής κρίσης χρέους, η οποία έμελλε να συγκλονίσει τις παγκόσμιες αγορές και να απειλήσει τη συνοχή της ευρωζώνης.

Φέτος συμπληρώνεται μία δεκαετία από το κρίσιμο καλοκαίρι του 2015, όταν το ελληνικό δράμα κορυφώθηκε και η χώρα έφτασε μια ανάσα από την έξοδο από το ευρώ. «Αν η Ελλάδα έβγαινε από το ευρώ, θα ήταν το τέλος του ευρώ», λέει ο Πιερ Μοσκοβισί, πρώην Επίτροπος Οικονομικών της Ε.Ε. «Γιατί θα αποδεικνυόταν ότι το κοινό μας νόμισμα δεν είναι παντοτινό – γίνεται απλώς μια ζώνη σταθερών ισοτιμιών».

Τον Ιούλιο του 2015, οι Έλληνες ψήφισαν σε δημοψήφισμα κατά της διεθνούς συμφωνίας διάσωσης, υπακούοντας στο κάλεσμα της αριστερής κυβέρνησης του Αλέξη Τσίπρα. Ο Τσίπρας, που ανέλαβε την εξουσία στις αρχές του 2015 καβαλώντας το κύμα της λαϊκής αγανάκτησης κατά των παραδοσιακών κομμάτων, μαζί με τον εκρηκτικό υπουργό Οικονομικών του, Γιάνη Βαρουφάκη, επιδίωκαν καλύτερους όρους από τους ευρωπαίους και διεθνείς πιστωτές.

Ο Γραμματέας του κόμματος ΜέΡΑ25, Γιάνης Βαρουφάκης, μιλάει σε εκδήλωση ενημέρωση που πραγματοποιήθηκε για το σχέδιο του κόμματος για τις ευρωεκλογές και τις εθνικές εκλογές, που πραγματοποιήθηκε στο μικρό θεατράκι του Δημαρχείου Κορίνθου, στο πλαίσιο της περιοδείας του ΜέΡΑ25 σε όλη την Ελλάδα, την Πέμπτη 11 Απριλίου 2019. ΑΠΕ ΜΠΕ/ΑΠΕ ΜΠΕ/ΒΑΣΙΛΗΣ ΨΩΜΑΣ

Η στρατηγική τους έφερε τη χώρα στο χείλος του Grexit, της οικονομικής κατάρρευσης και της απόλυτης κοινωνικής καταστροφής. Κι όμως, μέσα σε λίγες ημέρες, ο Τσίπρας έκανε πίσω, ενώ ο Βαρουφάκης απομακρύνθηκε. Η περίφημη «kolotoumba» (κωλοτούμπα) του Τσίπρα κόστισε ακριβά στην οικονομία και διέλυσε την αξιοπιστία της κυβέρνησης στις Βρυξέλλες, αλλά σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής συμμόρφωσης στις απαιτήσεις των προγραμμάτων διάσωσης και άνοιξε το δρόμο για την ανάκαμψη.

Η θεαματική ανάκαμψη – και οι σκιές που παραμένουν

Μέσα στην τελευταία δεκαετία, η Ελλάδα έχει καταφέρει ένα εντυπωσιακό comeback, βγαίνοντας από τα μνημόνια, τηρώντας δημοσιονομική πειθαρχία και ξεπερνώντας ρυθμούς ανάπτυξης πλουσιότερων χωρών. «Χάσαμε το 25% του ΑΕΠ μας και φτάσαμε πολύ κοντά σε μια πλήρη κοινωνική κατάρρευση αν μας ανάγκαζαν να φύγουμε από την Ευρωζώνη», λέει ο σημερινός πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. «Αλλά αυτό είναι και απόδειξη της ανθεκτικότητας της ελληνικής κοινωνίας και του πολιτικού μας συστήματος».

Οι επώδυνες μεταρρυθμίσεις που υιοθέτησε η Ελλάδα μετά την κρίση άλλαξαν την πορεία της. Ταυτόχρονα, η ελληνική περιπέτεια λειτούργησε ως καμπανάκι κινδύνου και για την Ευρωζώνη, οδηγώντας σε θεσμικές αλλαγές και νέους μηχανισμούς στήριξης του κοινού νομίσματος.

Ωστόσο, παραμένουν ανοιχτές πληγές. Δέκα χρόνια μετά την κορύφωση της κρίσης, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας παραμένει στο 70% του μέσου όρου της Ε.Ε. και τα προβλήματα παραγωγικότητας είναι ακόμη οξεία. Στο μεταξύ, η Ε.Ε. εξακολουθεί να στερείται πλήρους τραπεζικής ένωσης και ενός προϋπολογισμού αρκετά μεγάλου ώστε να απορροφά οικονομικά σοκ. Ο Μάριο Ντράγκι έχει προειδοποιήσει ότι η Ένωση κινδυνεύει να περιέλθει σε «αργό θάνατο» αν δεν μπορέσει να εξασφαλίσει έως και 800 δισ. ευρώ ετησίως για επενδύσεις σε καινοτομία και υποδομές.

«Η Ελλάδα έχει μεταρρυθμιστεί, αλλά δεν έχει μεταμορφωθεί. Το ίδιο και η ευρωζώνη», σημειώνει στους FT ο Τόμας Βίζερ, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Ε.Ε. «Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα γνωστά ρίσκα, αλλά παραμένουμε εγκλωβισμένοι στα εθνικά μας στεγανά».

Το χρονικό της κρίσης

Η Ελλάδα αποκλείστηκε από τις αγορές το 2010, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, και γρήγορα έγινε ο αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης. Η χώρα είχε διαρθρωτικές αδυναμίες και απέκρυπτε το πραγματικό ύψος του ελλείμματος, που το 2009 ξεπερνούσε κατά πέντε φορές το όριο του 3% της Ε.Ε. «Η πραγματική αιτία της κρίσης το 2009-2010 ήταν η παραποίηση των στοιχείων», λέει ο Μάρκο Μπούτι, πρώην υψηλόβαθμος αξιωματούχος της Κομισιόν. «Αυτό γέννησε το αφήγημα του ηθικού κινδύνου που δηλητηρίασε όλη την κρίση».

Η Ελλάδα χρειάστηκε τρία προγράμματα διάσωσης μέσα σε οκτώ χρόνια, εφαρμόζοντας διαδοχικά κύματα σκληρής λιτότητας, εν μέσω πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής αναταραχής. Το πρώτο πρόγραμμα διάσωσης του 2010, αν και επιβεβλημένο από την πίεση των γεγονότων, θεωρείται πλέον αποτυχημένο στη σύλληψη και εφαρμογή του. «Επέβαλε πολύ σκληρή δημοσιονομική προσαρμογή με μη ρεαλιστικούς στόχους και μετέφερε όλο το βάρος στην Ελλάδα», λέει ο Γιώργος Χουλιαράκης, πρώην αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών και βασικός διαπραγματευτής της κυβέρνησης Τσίπρα.

Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ – Προοδευτική Συμμαχία Αλέξης Τσίπρας ανακοινώνει την παραίτησή του από πρόεδρος του κόμματος, κατά τη διάρκεια έκτακτης συνέντευξης Τύπου στο Ζάππειο Μέγαρο, Αθήνα, Πέμπτη 29 Ιουνίου 2023. Ο Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε επίσης πως δεν θα είναι υποψήφιος στην εκλογή νέας ηγεσίας από τα μέλη του κόμματος, όπως ορίζει το καταστατικό του. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΟΡΕΣΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ

Η οικονομία κατέρρευσε, συρρικνούμενη κατά 26% μεταξύ 2008 και 2013, ενώ η ανεργία εκτοξεύθηκε στο 28%. «Ήταν βίαιο. Δεν υπήρχε καθόλου δουλειά. Πηγαίναμε στο γραφείο και δεν είχαμε τίποτα να κάνουμε. Ο κόσμος σταμάτησε», λέει ο Κώστας Καλαϊτζάκης, εταίρος της ISV.

Ο Μπάμπης Ιωάννου, managing partner της ISV, αναγκάστηκε να απολύσει 30 από τα 80 άτομα προσωπικό και να βάλει λεφτά από την τσέπη του για να κρατήσει την εταιρεία ζωντανή. «Δεν ξέραμε πώς θα τελειώσει όλο αυτό. Δεν κοιμόμουν τα βράδια. Ήταν μια σκοτεινή περίοδος», λέει.

Η διακυβέρνηση Τσίπρα και το Grexit που δεν ήρθε ποτέ

Το 2015, ενώ η οικονομία είχε αρχίσει δειλά να ανακάμπτει, ο Τσίπρας ανέλαβε την εξουσία με σύνθημα την ακύρωση των μνημονίων. Η ρητορική του βρήκε απήχηση στους Έλληνες που είχαν δει το βιοτικό τους επίπεδο να καταρρέει. Η κυβέρνηση άνοιξε μέτωπο με τους δανειστές που κράτησε επτά μήνες. Ο Βαρουφάκης και οι «ριζοσπάστες» του ΣΥΡΙΖΑ πίστευαν ότι η απειλή του Grexit θα τους έδινε διαπραγματευτικό πλεονέκτημα. Όμως ο Βαρουφάκης έχασε γρήγορα την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων ομολόγων του. «Δεν ήταν ποτέ σε διάθεση διαπραγμάτευσης», λέει ο Μοσκοβισί. «Δεν ήθελε ποτέ συμβιβασμό. Μιλούσε συνέχεια δασκαλίστικα, με έναν ναρκισσιστικό τρόπο… Ήταν καταστροφικός υπουργός Οικονομικών».

Τον Ιούνιο του 2015, ο Τσίπρας προκήρυξε δημοψήφισμα. Ήξερε ότι χρειαζόταν λαϊκή εντολή για να συμβιβαστεί, λέει σήμερα συνεργάτης του. «Θα ήταν πολύ δύσκολο να υπάρξει συμφωνία με δόσεις λιτότητας χωρίς το δημοψήφισμα», λέει ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, που διαδέχθηκε τον Βαρουφάκη.

Η συμφωνία του τρίτου μνημονίου που τελικά υπέγραψε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ θεωρείται «αναμφισβήτητα καλύτερη», κατά τον Τσακαλώτο, λόγω λιγότερο αυστηρών δημοσιονομικών στόχων. Πολλοί άλλοι διαφωνούν, λέγοντας πως οι παραχωρήσεις που εξασφάλισε ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ελάχιστες και το κόστος τεράστιο, καθώς η διαπραγματευτική τακτική τους κατέστρεψε την αναδυόμενη εμπιστοσύνη στην ελληνική ανάκαμψη. Ο Γιάννης Στουρνάρας έχει υπολογίσει ότι η «διαπραγμάτευση Βαρουφάκη» κόστισε 85 δισ. ευρώ σε παρούσα αξία.

Η σύγκρουση με τους δανειστές οδήγησε σε έλλειψη ρευστότητας, κλείσιμο τραπεζών, capital controls και νέα ύφεση. Ταυτόχρονα, χιλιάδες νέοι και καταρτισμένοι Έλληνες άρχισαν να φεύγουν στο εξωτερικό.

Η Ελλάδα σήμερα

Παρά τις πληγές, η Ελλάδα έκλεισε το τρίτο μνημόνιο και επέστρεψε στις αγορές το 2017. Μετά την επιστροφή της ΝΔ το 2019, η ανάπτυξη επιταχύνθηκε. Σήμερα η Ελλάδα καταγράφει πρωτογενές πλεόνασμα 4,8%, ενώ το χρέος μειώνεται ταχύτερα, όχι μόνο λόγω πληθωρισμού, αλλά και χάρη σε πρόωρες αποπληρωμές. «Μιλάμε για μια τελείως διαφορετική οικονομία από αυτή που παραλάβαμε το 2019», λέει ο Μητσοτάκης. «Αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να γίνουν».

Η κυβέρνηση της ΝΔ κατάφερε να περιορίσει τη γραφειοκρατία με ψηφιοποίηση, να μειώσει τη φοροδιαφυγή, να εξυγιάνει το τραπεζικό σύστημα και να μεταρρυθμίσει τη ΔΕΗ.

Με ώθηση από το Ταμείο Ανάκαμψης, η Ελλάδα σημειώνει υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης από πλουσιότερες χώρες. Οι εξαγωγές ως ποσοστό του ΑΕΠ έχουν διπλασιαστεί από το 2008. Ένας μικρός αλλά ταχέως αναπτυσσόμενος τεχνολογικός κλάδος έχει αναδυθεί. Ο Μάρκος Βερέμης της Big Pi Ventures λέει ότι η κρίση, αν και οδυνηρή, προκάλεσε δημιουργική καταστροφή: «Αν δεν υπήρχε η κρίση, δεν θα υπήρχε τεχνολογικός τομέας στην Ελλάδα».

Ωστόσο, η επενδυτική δαπάνη, αν και αυξήθηκε στο 15% του ΑΕΠ, παραμένει χαμηλή σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (περίπου 20%). Ο Σπύρος Θεοδωρόπουλος, πρόεδρος του ΣΕΒ, εκτιμά πως η Ελλάδα έχει καθαρή επενδυτική υστέρηση άνω των 100 δισ. ευρώ – κληρονομιά χαμένων χρόνων υποεπένδυσης και απαξίωσης κεφαλαίων. «Χάσαμε μια δεκαετία παραγωγικών επενδύσεων», σημειώνει.

Έργα όπως η μεγάλη επένδυση της Microsoft σε data centers, την οποία είχε διαφημίσει ο Μητσοτάκης το 2020 ως σύμβολο της «μετατροπής της Ελλάδας σε επενδυτικό προορισμό», ακόμα δεν έχουν ολοκληρωθεί. «Υπήρξε πραγματική δυναμική μετά την κρίση, αλλά οι προσδοκίες μερικές φορές ξεπέρασαν την πραγματικότητα», λέει ο Θεοδόσης Μιχαλόπουλος, πρώην επικεφαλής της Microsoft για Ελλάδα, Κύπρο και Μάλτα.

Η παραγωγικότητα παραμένει σημαντικά χαμηλότερη από τον μέσο όρο της Ε.Ε., ενώ η οικονομία εξακολουθεί να βασίζεται υπέρμετρα στον τουρισμό και στα ακίνητα – τομείς που προσφέρουν πλεονεκτήματα σε μια ηλιόλουστη χώρα, αλλά όχι απαραίτητα υψηλή μακροπρόθεσμη αξία. «Χρειαζόμαστε περισσότερη παραγωγή υψηλής προστιθέμενης αξίας, προϊόντα και υπηρεσίες βασισμένα στην καινοτομία και την εξωστρέφεια, όχι μόνο εμπορεύματα», λέει ο Νίκος Βέττας, επικεφαλής του ΙΟΒΕ.

Οι μεταρρυθμίσεις σε εκπαίδευση, Δικαιοσύνη και Δημόσια Διοίκηση παραμένουν αργές. «Χάσαμε μια χρυσή ευκαιρία», τονίζει ο Βέττας. «Ακόμα και με έναν φιλομεταρρυθμιστή πρωθυπουργό και πολιτική σταθερότητα…»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

Πηγή: Financial Times