Ιαπωνία: Γιατί ο κίνδυνος μιας παγκόσμιας κρίσης χρέους είναι πιο κοντά από ποτέ

Η Ιαπωνία, με το δημόσιο χρέος της να αγγίζει αστρονομικά επίπεδα και τις αγορές να παρακολουθούν κάθε της κίνηση, αναδεικνύεται ως ο πιο επικίνδυνος οικονομικός «παίκτης» στον κόσμο αυτή τη στιγμή. 

Ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ της Ιαπωνίας είναι ο υψηλότερος ανάμεσα στις ανεπτυγμένες χώρες,  αλλά τραβά την προσοχή των επενδυτών για όλους τους λάθος λόγους. Καθώς ο Kazuo Ueda εξετάζει το ενδεχόμενο αύξησης των επιτοκίων αυτή την εβδομάδα, μια ισχυρή ομάδα ενδιαφερομένων παραφυλά τον διοικητή της Τράπεζας της Ιαπωνίας: οι «τιμωροί των ομολόγων».

Λίγοι είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι η Τράπεζα της Ιαπωνίας υπό τον Ueda θα αυξήσει τα επιτόκια την Παρασκευή 19/9, παρά το γεγονός ότι οι Ιάπωνες υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής επιμένουν πως η διαδικασία «εξομάλυνσης» των επιτοκίων παραμένει σε τροχιά. Ο λόγος δεν σχετίζεται τόσο με τη μέτρια ανάπτυξη ή την ασθενική κατανάλωση, όσο με το τεράστιο δημόσιο χρέος του Τόκιο και την αυξανόμενη ανησυχία των επενδυτών.

«Η Ιαπωνία είναι πολύ πιο κοντά σε κρίση χρέους απ’ όσο νομίζει ο κόσμος», υποστηρίζει ο οικονομολόγος Robin Brooks του Ινστιτούτου Brookings. Οι εκτιμήσεις για το πραγματικό μέγεθος του λόγου χρέους προς ΑΕΠ της Ιαπωνίας κυμαίνονται μεταξύ 240% και 260%.

Οποιοδήποτε επίπεδο εντός αυτού του εύρους σημαίνει ότι η Ιαπωνία έχει το μεγαλύτερο βάρος χρέους στον ανεπτυγμένο κόσμο, με μεγάλη διαφορά. Το πρόβλημα δεν είναι νέο· ωστόσο, ξαφνικά έχει φτάσει σε κρίσιμο σημείο. 

Ο πιο προφανής λόγος είναι η δυσκολία που αντιμετωπίζει το Τόκιο να προσελκύσει προσφορές στις δημοπρασίες ιαπωνικών κρατικών ομολόγων (JGBs) φέτος. Σημαντικά, οι αποδόσεις των 20ετών ομολόγων αυξήθηκαν πρόσφατα στα υψηλότερα επίπεδα από το 1999. Εκείνη τη χρονιά, η Ιαπωνία έγινε η πρώτη οικονομία των G7 που μείωσε τα επιτόκια στο μηδέν. 

Άρα, γιατί, ενώ η Ιαπωνία κατάφερε να περάσει πάνω από μία δεκαετία χωρίς κρίση, το χρέος της αποτελεί τώρα πρόβλημα; «Υπάρχουν δύο λόγοι», εξηγεί ο Brooks.

«Πρώτον, τα επίπεδα χρέους έχουν αυξηθεί έντονα σε όλο τον κόσμο από την εποχή της Covid, γεγονός που καθιστά τις αγορές πολύ λιγότερο ανεκτικές σε ανεξέλεγκτη δημοσιονομική πολιτική. Εξάλλου, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία έχουν επίπεδα χρέους σημαντικά χαμηλότερα από την Ιαπωνία, αλλά αντιμετωπίζουν πρώιμες φάσεις κρίσεων χρέους. 

Δεύτερον, πριν από την Covid φαινόταν ότι ο πληθωρισμός θα ήταν πάντα χαμηλός, κάτι που σήμαινε χαμηλότερες και πιο επίπεδες καμπύλες αποδόσεων. Αυτό πλέον έχει εκλείψει». 

Ο ιαπωνικός πληθωρισμός κινείται στο 3,1% σε ετήσια βάση, πολύ πάνω από τον στόχο 2% της Τράπεζας της Ιαπωνίας. Οι φόβοι ότι οι δασμοί του Αμερικανού προέδρου Donald Trump αυξάνουν τις πληθωριστικές πιέσεις —σε συνδυασμό με το χάος γύρω από τις εμπορικές του πολιτικές— δεν βοηθούν. Οι επακόλουθες αιχμές στις αποδόσεις των ΗΠΑ διαχέονται παγκοσμίως, επηρεάζοντας τις αγορές τίτλων χρέους και μετοχών.

«Πιστεύουμε ότι τα ασφάλιστρα κινδύνου θα καθορίζονται πολιτικά και αναμένουμε να κινηθούν υψηλότερα αν ενταθούν οι ανησυχίες για επεκτατική δημοσιονομική πολιτική και να μειωθούν αν αυτές οι ανησυχίες χαλαρώσουν», σημειώνει ο Takahiro Otsuka, αναλυτής στη Mitsubishi UFJ Morgan Stanley Securities. 

Ο αναλυτής της SMBC Nikko Securities, Ataru Okumura, προσθέτει: «Δεδομένου ότι οι ξένοι επενδυτές υπήρξαν κατά πολύ η κυρίαρχη πηγή ζήτησης για υπερμακροπρόθεσμα JGBs στο πρώτο εξάμηνο του 2025, η απότομη μείωση των καθαρών αγορών προκαλεί ανησυχίες για πιθανή αστάθεια στο μακροπρόθεσμο άκρο της καμπύλης αποδόσεων στο μέλλον». 

Μοιραία, οι φόβοι για χρηματοοικονομικό Αρμαγεδδώνα στο Τόκιο κυκλοφορούν εδώ και πάνω από δεκαπέντε χρόνια. Τα στοιχήματα για την κατάρρευση των JGBs είναι από τα πιο συνηθισμένα «επικίνδυνα trades» διεθνώς. Δώδεκα χρόνια πριν, η πώληση των JGBs δεν απέφερε καλά αποτελέσματα στον Kyle Bass της Hayman Capital. Ούτε στον David Einhorn της Greenlight Capital παλαιότερα.

Οι αξιωματούχοι του Υπουργείου Οικονομικών της Ιαπωνίας τείνουν να αποδεικνύονται ιδιαίτερα ικανοί εν μέσω κρίσεων. Οι δασμοί του Trump, όμως, έχουν εισαγάγει ακραία αβεβαιότητα στις παγκόσμιες αγορές χρέους. Στην περίπτωση της Ιαπωνίας, προστέθηκε και ένα ατυχές σχόλιο του απερχόμενου πρωθυπουργού Shigeru Ishiba, ο οποίος δήλωσε τον Μάιο ότι τα επιδεινούμενα δημόσια οικονομικά του Τόκιο είναι «χειρότερα από αυτά της Ελλάδας». Το σχόλιο έκανε τον γύρο του κόσμου για όλους τους λάθος λόγους.

Οίκοι αξιολόγησης

Ο Ishiba επιχειρούσε να κάνει ένα σχόλιο με στόχο να αποτρέψει τους νομοθέτες από τη μείωση φόρων για την τόνωση του ΑΕΠ. Ανησυχούσε ότι ένα τέτοιο βήμα θα μπορούσε να στρέψει την προσοχή των οίκων αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας στις επισφαλείς οικονομικές συνθήκες του Τόκιο. 

Η δημογραφική πορεία της Ιαπωνίας σίγουρα δεν βοηθά. Ο γηράσκων και συρρικνούμενος πληθυσμός της χώρας καταγράφει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γεννήσεων στον κόσμο.
Το 2024, ο πληθυσμός της Ιαπωνίας μειώθηκε κατά 0,75% —η μεγαλύτερη πτώση από την έναρξη των καταγραφών το 1968. 

Περίπου την περίοδο που ο Ishiba συνέκρινε την Ιαπωνία με την Ελλάδα, μια τακτική πώληση ομολόγων ύψους 6,9 δισ. δολαρίων που λήγουν το 2045, στις 20 Μαΐου, προσέλκυσε τη χαμηλότερη ζήτηση από το 2012. Η «ουρά», δηλαδή η διαφορά μεταξύ της μέσης και της χαμηλότερης αποδεκτής τιμής, ήταν η χειρότερη από το 1987. Έκτοτε, μια σειρά 20ετών, 30ετών και 40ετών JGBs παρουσιάζουν ανησυχητικά χαμηλή ζήτηση.

Μέρος του προβλήματος είναι οι δασμοί του Trump, που προκαλούν αναταράξεις στα αμερικανικά ομόλογα και στο δολάριο. Αυτή η αναταραχή υπήρξε ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους η Τράπεζα της Ιαπωνίας (BOJ) ανέστειλε προσωρινά τη διετή διαδικασία αύξησης των επιτοκίων από το μηδέν.

Σήμερα, η πολιτική αβεβαιότητα στο Τόκιο αυξάνει τα στοιχήματα. Στις εκλογές στα τέλη Ιουλίου, το Κόμμα Φιλελεύθερων Δημοκρατών (LDP) του Ishiba κατέγραψε απογοητευτική επίδοση, οδηγώντας τον ίδιο σε παραίτηση στις αρχές Αυγούστου. Πλέον, το LDP δεν ελέγχει κανένα από τα δύο σώματα του κοινοβουλίου, γεγονός που το αναγκάζει να συνεργαστεί με αντιπολιτευόμενα κόμματα υπέρ της μείωσης φόρων. 

Το φάντασμα της δημοσιονομικής χαλάρωσης έχει θέσει σε θέση μάχης τους «τιμωρούς των ομολόγων». Μια στροφή προς επιθετική σπατάλη θα μπορούσε να κάνει τη μεταβλητότητα που παρατηρήθηκε τον Μάιο στις ιαπωνικές αγορές να μοιάζει ήπια. Αυτό θα μπορούσε να αυξήσει δραματικά το κόστος δανεισμού για την ιαπωνική οικονομία των 4,2 τρισ. δολαρίων.

Ο αναλυτής Thomas Rookmaaker από τη Fitch Ratings σημειώνει: «Τα υψηλότερα επιτόκια και η ποσοτική σύσφιξη της BOJ θα ασκήσουν ανοδική πίεση στο κόστος δανεισμού του κράτους». Αυτό εξηγεί γιατί η BOJ περιορίζει τις δραστηριότητες σύσφιξης.

Τον Ιούλιο, η BOJ ανακοίνωσε σχέδια να επιβραδύνει τον ρυθμό μείωσης των μηνιαίων αγορών ομολόγων, μεταβαίνοντας σε τριμηνιαίες μειώσεις των 200 δισ. γιεν (1,36 δισ. δολάρια) από 400 δισ. γιεν (2,7 δισ. δολάρια). Δεν συμφωνούν όλοι ότι ήταν σοφή κίνηση.
Όπως επισημαίνει ο οικονομολόγος της Commerzbank, Michael Pfister: «Ο δείκτης πληθωρισμού παραμένει πάνω από τον στόχο του 2% για περισσότερα από τρία χρόνια και οι προσδοκίες πληθωρισμού, βάσει ερευνών, έχουν αυξηθεί σημαντικά πρόσφατα».

Πολλοί παρατηρητές επικεντρώνονται στην καμπύλη αποδόσεων της Ιαπωνίας, ειδικά στο πόσο έχει αυξηθεί η απόδοση των 10-20 ετών, καθώς η BOJ προσπαθεί —με μικρή επιτυχία— να μειώσει τις τεράστιες θέσεις της σε JGBs χωρίς να αναστατώσει την αγορά.

«Είναι δελεαστικό να πιστεύει κανείς ότι η BOJ μπορεί απλώς να κρατήσει τα ομόλογά της, αν η εκκαθάριση του ισολογισμού προκαλεί άνοδο των αποδόσεων», λέει ο Brooks. «Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Το γεν έχει υποτιμηθεί 25% έναντι του δολαρίου τα τελευταία χρόνια, καθώς τα παγκόσμια επιτόκια έχουν αυξηθεί. Η BOJ δέχεται πίεση να προσαρμοστεί σε αυτή την άνοδο των παγκόσμιων αποδόσεων, φοβούμενη νέα σπείρα υποτίμησης του γεν».

Ωστόσο, όπως λέει ο Brooks, το βασικό συμπέρασμα είναι ότι το εξαιρετικά υψηλό δημόσιο χρέος βάζει την Ιαπωνία σε τρομερά δεινή θέση. Αν συνεχίσει με χαμηλά επιτόκια, διακινδυνεύει περαιτέρω υποτίμηση του γεν, κάτι που μπορεί να προκαλέσει ανεξέλεγκτο πληθωρισμό. Αν προσπαθήσει να σταθεροποιήσει το γεν επιτρέποντας στις αποδόσεις να αυξηθούν, μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα του χρέους. «Αυτό σημαίνει ότι μια κρίση χρέους είναι πολύ πιο κοντά απ’ όσο νομίζει ο κόσμος», σημειώνει.

Φυσικά, καταλήγει ο Brooks, «μια κρίση χρέους δεν είναι αναπόφευκτη. Είναι πιθανό οι ΗΠΑ να βυθιστούν σε ύφεση, κάτι που θα μειώσει τις αποδόσεις στις ΗΠΑ και διεθνώς. Αυτό θα δώσει χρόνο στην Ιαπωνία. Αλλά στο τέλος, ο μοναδικός βιώσιμος τρόπος διαφυγής είναι η Ιαπωνία να μειώσει τις δαπάνες και/ή να αυξήσει τους φόρους».

Ο ρόλος της Fed

Η απόφαση για τα επιτόκια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ (Fed) την Τετάρτη είναι κρίσιμη. Ωστόσο, οποιεσδήποτε ενδείξεις για μεγαλύτερες μειώσεις θα μπορούσαν να αντιστρέψουν τα αποτελέσματα, εκτινάσσοντας τις αποδόσεις των ΗΠΑ απότομα υψηλότερα.

Παράδοξα, όπως λέει ο στρατηγικός αναλυτής David Kelly της JPMorgan Asset Management, μια μείωση επιτοκίων της Fed θα μπορούσε να εντείνει τους κινδύνους για τα ομόλογα και τις μετοχές, δεδομένων των πιέσεων του Trump για χαμηλότερα επιτόκια. «Στον βαθμό που η απόφαση της Fed αυτήν την εβδομάδα θεωρηθεί υποχώρηση σε πολιτικές πιέσεις, ένα νέο στρώμα κινδύνου προστίθεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές των ΗΠΑ και στο δολάριο», υπογραμμίζει ο Kelly.

Σημειώνει ότι υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία στις προβλέψεις για ανάπτυξη και πληθωρισμό που να δικαιολογούν μειώσεις επιτοκίων: «Μέχρι το τέταρτο τρίμηνο του έτους, ο πληθωρισμός θα μπορούσε να είναι 1,2 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον στόχο της Fed και να αυξάνεται, ενώ η ανεργία θα ήταν μόλις 0,3 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον στόχο και σταθερή. Αν αυτή είναι η προοπτική, γιατί να μειώσει η Fed τα επιτόκια;».

Η προσπάθεια του Trump να απομακρύνει τον Powell —και τη διοικητή της Fed Lisa Cook— υπονομεύει την εμπιστοσύνη στο δολάριο. Καθώς επενδυτές και κεντρικές τράπεζες ρευστοποιούν δολαριακά περιουσιακά στοιχεία, οι επιπτώσεις στις παγκόσμιες αγορές μπορεί να αποδειχθούν ακραίες.

Το Κογκρέσο των ΗΠΑ, εν τω μεταξύ, έσπευσε να διορίσει τον πιστό στον Trump Stephen Miran στο Διοικητικό Συμβούλιο της Fed εγκαίρως για τη συνεδρίαση πολιτικής στις 16–17 Σεπτεμβρίου.  Αυτό πιθανότατα προσθέτει μια τρίτη ψήφο υπέρ μεγαλύτερων μειώσεων επιτοκίων στην Επιτροπή Ανοιχτής Αγοράς (FOMC) και αυξάνει τις πιθανότητες οι παγκόσμιες αγορές να αντιμετωπίσουν οποιαδήποτε μείωση της.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• ΑΑΔΕ: Χιλιάδες ειδοποιητήρια για «αγνοούμενες» φορολογικές δηλώσεις από το 2019
• Από τις επιδοτήσεις-φάντασμα στην εποπτεία – Τι αλλάζει στους Αναπτυξιακούς νόμους
• Επιδότηση ενοικίου έως 800 ευρώ: Τι πρέπει να δηλώσουν 950.000 δικαιούχοι μέχρι 30 Σεπτεμβρίου