Αυθεντικότητα: Το πρώτο βήμα προς μια ηγεσία που προστατεύει την ψυχική υγεία
Σε ένα επιχειρηματικό και κοινωνικό περιβάλλον όπου τίποτα δεν παραμένει σταθερό και η «κανονικότητα» διαρκώς επαναπροσδιορίζεται, το μοντέλο της ηγεσίας αλλάζει και μαζί του αλλάζουν και τα κριτήρια που την ορίζουν. Η ηγεσία δεν ορίζεται πλέον μόνο με βάση τις τεχνικές δεξιότητες, τις στρατηγικές ικανότητες και τους δείκτες απόδοσης. Ορίζεται από το ποιος/α είσαι και από το αν έχεις το θάρρος να είσαι αληθινός/η. Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Bill George, καθηγητής στο Harvard Business School και συγγραφέας του Authentic Leadership: «Η ηγεσία αρχίζει με το να γνωρίζεις τον εαυτό σου και να έχεις το θάρρος να τον δείχνεις στους άλλους».
Καθώς η πίεση αυξάνεται, οι απαιτήσεις πολλαπλασιάζονται και η ψυχική κόπωση δεν αποτελεί πλέον την εξαίρεση, η αυθεντικότητα παύει να είναι προαιρετικό χαρακτηριστικό της ηγεσίας και γίνεται βασική προϋπόθεση. Έρευνες σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφουν σήμερα την ψυχική υγεία των εργαζομένων ως κρίσιμο ζήτημα, με το άγχος, την επαγγελματική εξουθένωση (burnout) και την αποστασιοποίηση από τον εργασιακό χώρο να αγγίζουν ιστορικά υψηλά. Για τους παραπάνω λόγους η ηγεσία που βασίζεται στην αυθεντικότητα και την ενσυναίσθηση μπορεί να λειτουργήσει ως σταθερός παράγοντας στήριξης, προσφέροντας χώρο για ειλικρινή διάλογο, αποδοχή και αναγνώριση των ανθρώπινων αναγκών και ενισχύοντας τη βιωσιμότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου και των οργανισμών.
Τι σημαίνει όμως το να είναι η ηγεσία αυθεντική; Κρίσιμη η συγκεκριμένη ερώτηση καθώς συχνά στον επαγγελματικό χώρο παρατηρούμε παρερμηνείες της έννοιας, όπου η αυθεντικότητα συγχέεται με συμπεριφορές που τελικά πλήττουν τη δυναμική της ομάδας. Δεν είναι, για παράδειγμα, η ωμή ειλικρίνεια χωρίς φίλτρο, ούτε η επίκληση στην «αλήθεια μου» εις βάρος του συνόλου. Δεν σημαίνει επίσης αποποίηση της ευθύνης στο όνομα της ευαλωτότητας, αλλά ούτε και προβολή προσωπικών συναισθημάτων χωρίς επίγνωση του πλαισίου και της συναισθηματικής επίδρασης που μπορεί να έχουν στην ομάδα. Η αυθεντικότητα χωρίς ενσυναίσθηση μπορεί να μας οδηγήσει σε εγωκεντρισμό, και χωρίς ευθύνη μπορεί να μετατραπεί σε αδυναμία ηγεσίας, αποσταθεροποιόντας το κλίμα της ομάδας και επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική υγεία των μελών της, προκαλώντας αίσθημα ανασφάλειας, πίεσης ή ακόμη και αποστασιοποίησης.
Αυτό που χρειάζεται η ηγεσία της νέας εποχής είναι η ανθρώπινη παρουσία και αλήθεια, που εκφράζεται με συνέπεια, υπευθυνότητα και σεβασμό προς τους άλλους. Η αυθεντικότητα, επομένως, σημαίνει ότι η ηγεσία δεν φοβάται να είναι ανθρώπινη. Δεν βασίζεται στην τελειότητα, ούτε προσπαθεί να έχει πάντα όλες τις απαντήσεις, αλλά αντίθετα, επιλέγει να είναι παρούσα με σταθερότητα και ακεραιότητα κάτω από όλες τις συνθήκες. Δείχνει ενσυναίσθηση χωρίς να θολώνει τα όρια της ευθύνης και εκφράζεται με ειλικρίνεια χωρίς να «τραυματίζει» συναισθηματικά τους συνεργάτες της, καθώς αναγνωρίζει ότι η αλήθεια της δεν επιβάλλεται, αντίθετα δημιουργεί χώρο για τους άλλους, δίνοντάς τους το δικαίωμα να εκφραστούν χωρίς φόβο, καλλιεργώντας εμπιστοσύνη και επιτρέποντας την ανθρώπινη σύνδεση.
Αυτή η στάση ηγεσίας δεν είναι απλώς ηθικά ορθή. Είναι καθοριστικής σημασίας για την προαγωγή της ψυχικής υγείας των εργαζομένων, μια κρίσιμη και ουσιαστική ευθύνη που καλείται να αναλάβει η σύγχρονη ηγεσία. Καλλιεργεί ένα περιβάλλον ψυχολογικής ασφάλειας (βασικό θεμέλιο για την ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας), ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο οι άνθρωποι δεν χρειάζεται να προσποιούνται, να κρύβονται ή να λειτουργούν σε κατάσταση διαρκούς άμυνας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ευδοκιμεί η εμπιστοσύνη, ενισχύεται η συνεργασία και καλλιεργείται η ανθεκτικότητα, όχι μόνο της ομάδας αλλά και του ίδιου του ανθρώπου μέσα στον επαγγελματικό του ρόλο.
Chairwoman & CEO, Hellas EAP
Αξιολογώντας ένα βήμα παραπάνω την έννοια της αυθεντικότητας και της σύνδεσής της με την ψυχική υγεία, βρισκόμαστε στο σημείο όπου περισσότερο από ποτέ, οι ομάδες χρειάζονται ηγέτες που όχι μόνο δεν αποστασιοποιούνται συναισθηματικά αλλά και διαχειρίζονται τα δικά τους συναισθήματα με σταθερότητα και επίγνωση. Η ηγεσία που μπορεί να αναγνωρίζει όσα αισθάνεται, χωρίς να καταπιέζει τα συναισθήματά της και χωρίς να τα διοχετεύει αντιδραστικά, λειτουργεί ως βασικός σταθεροποιητικός παράγοντας για ολόκληρο τον οργανισμό. Δε χάνει το κύρος της, αντίθετα το ενισχύει καθώς αποπνέει αυτοεπίγνωση και συνειδητότητα. Η ισορροπία αυτή μετατρέπει την παρουσία της ηγεσίας σε σημείο αναφοράς, ειδικά όταν οι συνθήκες είναι ασταθείς, αφού η εσωτερική γείωση δεν αφορά μόνο τα ίδια τα ηγετικά στελέχη αλλά δημιουργεί άμεσο ψυχολογικό αντίκτυπο στους ανθρώπους γύρω τους. Όταν τα ηγετικά στελέχη αποδέχονται και επικοινωνούν με συνειδητότητα τη δική τους ανθρώπινη διάσταση, δίνουν έμμεσα άδεια στους συνεργάτες τους να λειτουργούν με λιγότερο άγχος, λιγότερη άμυνα και μεγαλύτερη διαύγεια. Ο τρόπος με τον οποίο η ηγεσία αναγνωρίζει και διαχειρίζεται συνειδητά τα πραγματικά της συναισθήματα, ανοίγει τον δρόμο για την καθημερινή φροντίδα της ψυχικής υγείας ολόκληρης της ομάδας τους. Γιατί εκεί βρίσκει έδαφος να αναπτυχθεί η εμπιστοσύνη και μια ψυχικά ανθεκτική κουλτούρα, ικανή να αντέξει όχι επειδή όλα πάνε καλά, αλλά επειδή κάποιος/α «κρατά το κέντρο», όταν όλα γύρω διαρκώς αλλάζουν.
Μέσα από αυτή τη στάση, η αυθεντική ηγεσία δεν προσθέτει απλώς ευαισθησία στον ρόλο της. Μετασχηματίζει τον ίδιο τον ρόλο, χτίζοντας σχέσεις που λειτουργούν και κάτω από πίεση, επειδή στηρίζονται σε αλήθεια και εμπιστοσύνη, φροντίζοντας την ψυχική ευεξία των εργαζομένων όχι ως προνόμιο, αλλά ως αναφαίρετο δικαίωμα. Η αποσυμπίεση που προσφέρει η αυθεντική ηγεσία είναι απαραίτητη για να μπορέσει ο εργαζόμενος να λειτουργήσει με καθαρή σκέψη και ψυχική ηρεμία. Όταν το περιβάλλον του επιτρέπει να είναι ειλικρινής για όσα τον/την απασχολούν, όταν δεν αισθάνεται την ανάγκη να κρύψει την ψυχική κόπωση ή τις καθημερινές προκλήσεις που αντιμετωπίζει, τότε εξοικονομεί πολύτιμη ψυχική ενέργεια. Αυτή η ενέργεια, που διαφορετικά θα κατανάλωνε στο «να φαίνεται -προς τα έξω- ότι είναι καλά», επενδύεται πλέον στη δημιουργικότητα και στη συνεργασία. Η αυθεντικότητα της ηγεσίας, με άλλα λόγια, μειώνει την ανασφάλεια και το εργασιακό άγχος, τον θυμό, τη σιωπηλή απόσυρση και επιτρέπει στους εργαζόμενους να είναι πιο εναρμονισμένοι με τον εαυτό τους, άρα και πιο ουσιαστικά συνδεδεμένοι με τους γύρω τους. Και αυτό, σε επίπεδο ψυχικής υγείας, είναι ένα βασικό θεμέλιο της πραγματικής ανθεκτικότητας: όχι η απουσία δυσκολιών, αλλά η δυνατότητα να τις διαχειρίζεσαι χωρίς να χάνεις τον εαυτό σου.
Δεν είναι επομένως η τελειότητα που ζητούν σήμερα (και στο μέλλον) οι εργαζόμενοι από την ηγεσία, αλλά μια αυθεντική ηγεσία που βασίζεται στις σχέσεις και δεν χρειάζεται να έχει όλες τις απαντήσεις, αντίθετα χρειάζεται να είναι παρούσα με αλήθεια, συνέπεια και ενσυναίσθηση. Και αυτή η αληθινή παρουσία είναι που τη μετατρέπει σε δύναμη, όχι επειδή επιβάλλεται, αλλά επειδή συνδέεται, δημιουργεί ψυχολογική ασφάλεια, χτίζει εμπιστοσύνη και στηρίζει, χωρίς θόρυβο, την ψυχική υγεία εκείνων που καλείται να καθοδηγήσει.
Η ηγεσία που θα αντέξει σε όλες τις σημαντικές αλλαγές και ανατροπές που θα συνεχίσουμε να βιώνουμε στο μέλλον, δεν είναι αυτή που θα επιχειρεί να επιβάλει σταθερότητα μέσα από έλεγχο και αυστηρότητα. Είναι εκείνη που θα καλλιεργεί χώρο και θα νοιάζεται πραγματικά. Γιατί τελικά, το πιο ισχυρό όπλο του αυριανού ηγέτη δεν θα είναι η ισχύς, αλλά η ανθρωπιά.
