Είναι αρκετά τα 1,2 τρισ. ευρώ για να σωθεί η Ευρώπη;
Στην εποχή του Πούτιν, του Τραμπ και του Σι, το διακύβευμα για τον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ δεν θα μπορούσε να είναι υψηλότερο.
Ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, απολάμβανε τη συνταξιοδότησή του όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν Σεπτέμβριος του 2023 και το γραφείο της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ήθελε να μάθει αν θα αναλάμβανε μία τελευταία αποστολή για τις Βρυξέλλες: να βρει έναν τρόπο να καταστήσει ξανά την Ευρώπη ανταγωνιστική.
«Χρειάστηκα μερικές μέρες για να το σκεφτώ… πριν τελικά πω το ναι», θυμήθηκε αργότερα ο Ντράγκι, καθώς δημοσίευε την τελική του έκθεση για την αναζωογόνηση της ευρωπαϊκής οικονομίας. «Το καθήκον φαινόταν τόσο τεράστιο, τόσο δύσκολο.»
Την Τετάρτη, οι ιδέες του Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα θα βρεθούν ξανά στο προσκήνιο, καθώς η φον ντερ Λάιεν παρουσιάζει το σχέδιό της για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, σε μια στιγμή που θα αποτελέσει ορόσημο για τη θητεία της ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ), όπως ονομάζεται αυτός ο τεράστιος σχεδιασμός δαπανών, θα ισχύει από το 2028 έως το 2034. Το γεγονός ότι έχουν προβλεφθεί δύο χρόνια διαπραγματεύσεων για το περιεχόμενο του προϋπολογισμού αποτελεί ένδειξη ότι – όπως συνήθως – η φον ντερ Λάιεν αναμένει σκληρές μάχες με τις εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες πρέπει να εγκρίνουν ομόφωνα το τελικό κείμενο.
Αξιωματούχοι της Επιτροπής πέρασαν το Σαββατοκύριακο κλεισμένοι σε μαραθώνιες συναντήσεις για να οριστικοποιήσουν την πρόταση και συνέχιζαν να εργάζονται αργά το βράδυ της Δευτέρας, τρέφοντας την αντοχή τους με πίτσα, αναψυκτικά και νερό.
Το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερο. Η πρόταση του ΠΔΠ θα πρέπει να χρηματοδοτήσει την ΕΕ ώστε να αντιμετωπίσει πρωτοφανείς προκλήσεις, όπως έναν εμπορικό πόλεμο με την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ· έναν πραγματικό πόλεμο με τη Ρωσία του Βλαντίμιρ Πούτιν· εντεινόμενο ανταγωνισμό από την Κίνα· συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή· την κλιματική αλλαγή· τις διεθνείς μεταναστευτικές ροές· και την άνοδο της ακροδεξιάς, με την αντιαστική της ατζέντα κατά των Βρυξελλών.
Με τα λόγια του Ντράγκι, του σεβαστού «σοφού» της ευρωπαϊκής οικονομίας: «Έχουμε φτάσει στο σημείο όπου, αν δεν δράσουμε, θα πρέπει να συμβιβαστούμε είτε με το κράτος πρόνοιάς μας, είτε με το περιβάλλον μας, είτε με την ελευθερία μας.»
Ο τρέχων βασικός προϋπολογισμός της ΕΕ ανέρχεται περίπου σε €1,2 τρισεκατομμύρια, ένα διόλου αμελητέο ποσό. Όμως αυτό αντιστοιχεί μόλις στο 1% περίπου του συνολικού ΑΕΠ της ΕΕ, συγκριτικά με 48% για τον προϋπολογισμό της Γερμανίας και 57% για εκείνον της Γαλλίας. Έγκριτοι παρατηρητές, μεταξύ των οποίων και ο Ντράγκι, υποστηρίζουν ότι οι δημόσιες επενδύσεις σε επίπεδο ΕΕ είναι τραγικά ανεπαρκείς για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ήπειρος.
Το ερώτημα είναι: πόσο μεγαλύτερο πρέπει να γίνει το «δημοσιονομικό πυροβόλο» των Βρυξελλών; Η απάντηση διαφέρει δραματικά, ανάλογα με το ποιος τη δίνει.
Ορισμένες χώρες δεν θέλουν καμία αύξηση, ενώ άλλες θέλουν να διπλασιαστεί ο προϋπολογισμός της ΕΕ, λέει ο Jan Stráský, ανώτερος οικονομολόγος στον ΟΟΣΑ. «Αυτό είναι το εύρος, από το μηδέν μέχρι το διπλάσιο, και η εκτίμησή μου είναι ότι ακόμη και με αύξηση μικρότερη από το ήμισυ, θα μπορούσες να πετύχεις πολλά από όσα είναι λογικό να γίνουν σε ευρωπαϊκό επίπεδο», είπε ο Stráský στο POLITICO. «Ίσως ας πούμε 20 ή 30%» – ποσοστό που θα ανέβαζε τον συνολικό προϋπολογισμό γύρω στο 1,3% του ΑΕΠ – «αν δαπανηθεί σωστά, θα μπορούσε να φέρει τεράστια βελτίωση».
Αναπροσανατολισμός
Εκτός από ένα συνολικά μεγαλύτερο κονδύλι, ο ΟΟΣΑ συνέστησε σε πρόσφατη έκθεσή του και αναπροσανατολισμό των υφιστάμενων ευρωπαϊκών κονδυλίων, ώστε να δοθεί προτεραιότητα στην άμυνα και στη δημιουργία πιο ολοκληρωμένης αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, που θα μείωνε το κόστος ρεύματος και θα στήριζε την ανάπτυξη.
Ένα μεγαλύτερο μερίδιο των δημόσιων δαπανών θα πρέπει να περάσει υπό τον έλεγχο των Βρυξελλών, υποστήριξε το think tank, προκειμένου να συντονίζονται πιο αποτελεσματικά διασυνοριακά έργα υποδομών, όπως οι ηλεκτρικές διασυνδέσεις, καθώς και η κοινή προμήθεια αμυντικού εξοπλισμού. «Δεν πρόκειται να βρούμε την τέλεια λύση – πρόκειται να αποκομίσουμε τα άμεσα, πρώτης τάξεως οφέλη, δηλαδή τους χαμηλότερους “καρπούς”», είπε ο Stráský.
Άλλοι αναλυτές θεωρούν ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να κινηθούν ακόμη πιο φιλόδοξα αν η ΕΕ θέλει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. Σύμφωνα με τον Zsolt Darvas, έναν από τους συγγραφείς νέας μελέτης του think tank Bruegel, το δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) χρειάζεται να διπλασιαστεί περίπου, ώστε να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες χρηματοδότησης της πράσινης μετάβασης και η αποπληρωμή των χρεών που συσσωρεύτηκαν λόγω της πανδημίας Covid-19.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει ολοένα και μεγαλύτερη πίεση να ανταποκριθεί σε προτεραιότητες που είναι όλο και περισσότερο ευρωπαϊκής φύσης», καταλήγει η μελέτη του Bruegel. «Προκλήσεις όπως η πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, η ανταγωνιστικότητα, η οικονομική ανθεκτικότητα, η άμυνα, η διαχείριση της μετανάστευσης και η εξωτερική πολιτική υπερβαίνουν τα εθνικά σύνορα και απαιτούν συντονισμένες και επαρκώς χρηματοδοτούμενες απαντήσεις. Όμως το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο της ΕΕ, ο προϋπολογισμός της, δηλαδή το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ), παραμένει εγκλωβισμένο στο παρελθόν.»
Ο Darvas πρότεινε την αύξηση του προϋπολογισμού περίπου στο 2% του ΑΕΠ. Μια τέτοια αύξηση θα έβαζε τον προϋπολογισμό της ΕΕ σε τροχιά να καλύψει το μερίδιό της από τα επιπλέον €800 δισ. ετησίως που, σύμφωνα με τον Ντράγκι, απαιτούνται από δημόσιο και ιδιωτικό τομέα για να αναζωογονηθεί η οικονομική ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης.
Ορισμένες χώρες, όπως η Γαλλία, συμφωνούν ότι ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να αυξηθεί. Άλλες, όπως η Γερμανία και η Ολλανδία, δεν θέλουν καθόλου διεύρυνση.
«Η Σουηδία προσέχει να μην ενδώσει απλώς στη λογική ότι τώρα χρειαζόμαστε μεγαλύτερο προϋπολογισμό επειδή έχουμε νέα προβλήματα να αντιμετωπίσουμε», δήλωσε η υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Σουηδίας, Jessica Rosencrantz, στο POLITICO. «Θα πρέπει να γίνουν προτεραιοποιήσεις εντός του προϋπολογισμού.»
Η Σουηδία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ανάγκη ο ΠΔΠ να αντιμετωπίσει θέματα άμυνας και ασφάλειας, αν και ορισμένοι αναλυτές σημειώνουν ότι η ευρωπαϊκή νομοθεσία εμποδίζει το μπλοκ να πραγματοποιεί άμεσες στρατιωτικές δαπάνες μέσω του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού.
«Πώς ακριβώς θα πρέπει αυτό να διατυπωθεί ή να παρουσιαστεί στον προϋπολογισμό, είναι κάτι στο οποίο θα επανέλθουμε», δήλωσε η Rosencrantz. «Πιστεύω όμως ότι η άμυνα, η ασφάλεια, η στήριξη προς την Ουκρανία, αλλά και η ανταγωνιστικότητα — αυτά θα είναι τα θέματα που πρέπει να καλύψει ο νέος προϋπολογισμός.»
Ο Ντράγκι πρότεινε επίσης μια ριζική απλοποίηση του προϋπολογισμού, ιδέα την οποία η φον ντερ Λάιεν έχει υιοθετήσει με την πρότασή της να συνενώσει την Κοινή Αγροτική Πολιτική και το Ταμείο Συνοχής, τις δύο μεγαλύτερες δαπάνες της ΕΕ, σε ένα ενιαίο mega-ταμείο.
Δεύτερος πυλώνας του ΠΔΠ, σύμφωνα με τις αρχικές ανακοινώσεις της Επιτροπής, θα είναι η δημιουργία ενός νέου Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανταγωνιστικότητας, που θα παρέχει επενδυτική δυναμική σε κρίσιμους κλάδους και θα στηρίζει την έρευνα. Ο τρίτος πυλώνας του προϋπολογισμού θα είναι ένα νέο Ταμείο Εξωτερικής Δράσης, που θα συνδυάζει την αναπτυξιακή βοήθεια και τη διπλωματία, βάσει του αρχικού σχεδίου της φον ντερ Λάιεν.
Ήδη, ορισμένες χώρες και πολιτικοί της ΕΕ αντιδρούν έντονα σε αυτές τις μεταρρυθμίσεις, ιδίως όσον αφορά τα κονδύλια για τους Ευρωπαίους αγρότες και τις οικονομικά αδύναμες περιοχές.
Ευρωπαϊκοί φόροι;
Όσο για τις δαπάνες, αυτά είναι τα εύκολα. Το δυσκολότερο κομμάτι, ενδεχομένως, είναι να αποφασιστεί από πού θα προέλθουν τα χρήματα.
Έχει ήδη ξεκινήσει σφοδρή συζήτηση για το αν πρέπει να εγκριθούν νέες μορφές των λεγόμενων «ιδίων πόρων» της ΕΕ στο πλαίσιο του νέου προϋπολογισμού, ενδεχομένως διευρύνοντας το ποσοστό των εσόδων που μπορούν να αντλούν οι Βρυξέλλες από υφιστάμενους φόρους ή χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς. Ένας λόγος που συχνά προβάλλεται υπέρ νέων ιδίων πόρων είναι η αποσυμπίεση της συζήτησης γύρω από τις διαφορετικές εθνικές συνεισφορές στον προϋπολογισμό, δηλαδή τη διαβόητη εμμονή στις λεγόμενες «καθαρές θέσεις» (net balances).
Οι χώρες που είναι καθαροί συνεισφέροντες, όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία, πληρώνουν περισσότερα στον κοινό κορβανά απ’ όσα λαμβάνουν πίσω. Αυτό συχνά καθιστά πολιτικά δυσκολότερο για αυτές τις κυβερνήσεις να δικαιολογήσουν στους ψηφοφόρους τους γιατί πρέπει να αυξηθεί ο συνολικός προϋπολογισμός της ΕΕ.
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Προϋπολογισμού, Piotr Serafin, έχει υποσχεθεί «ένα φιλόδοξο πακέτο ιδίων πόρων», το οποίο «αφενός θα ενισχύσει τη χρηματοδοτική δυνατότητα που έχουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά αφετέρου θα είναι πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτό τόσο από τα κράτη-μέλη όσο και από τους πολίτες της Ευρώπης.»
Θα χρειαστεί όμως και λίγη τύχη. «Δεν βλέπουμε ανάγκη για νέους ιδίους πόρους και σίγουρα όχι για ευρωπαϊκούς φόρους», δήλωσε η Σουηδέζα Rosencrantz. «Ξέρουμε ότι υπάρχει μεγάλη συζήτηση για το αν πρέπει να αξιοποιηθούν έσοδα από το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών της ΕΕ ή από τον Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα ή διάφορες άλλες μορφές νέων ιδίων πόρων. Αυτό δεν είναι κάτι που η Σουηδία θεωρεί αναγκαίο. Θα προτιμούσαμε να δούμε ανακατανομή προτεραιοτήτων εντός του προϋπολογισμού, πράγμα που είναι πάντα δύσκολο, αλλά αυτό πρέπει να κάνεις και στον εθνικό προϋπολογισμό όταν προκύπτουν νέες προκλήσεις.»
Κράτος Δικαίου
Ένας τρόπος για να επιτευχθούν εξοικονομήσεις είναι να αποτραπεί να πάει «έστω και ένα ευρώ» σε οποιαδήποτε χώρα παραβιάζει κατάφωρα τα πρότυπα «κράτους δικαίου» της ΕΕ, πρόσθεσε η Ρόζενκραντζ. Πρόκειται για άποψη που συνάδει με τους στόχους της Επιτροπής για το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ).
Η ομάδα της φον ντερ Λάιεν επεξεργάζεται ένα νέο καθεστώς «αιρεσιμότητας» που θα ενισχύσει τις χρηματοοικονομικές κυρώσεις για χώρες όπως η Ουγγαρία (και στο παρελθόν η Πολωνία), τις οποίες οι Βρυξέλλες έχουν κρίνει ότι αποτυγχάνουν να τηρήσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες που θεωρούνται θεμελιώδεις για τις αξίες της ΕΕ.
Όμως, δεδομένου ότι κάθε χώρα της ΕΕ πρέπει να συμφωνήσει στο σύνολο του πακέτου προϋπολογισμού, συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οποιοσδήποτε κανόνας αιρεσιμότητας θα καταφέρει να περάσει στο τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού, όσο κι αν το επιθυμούν η φον ντερ Λάιεν και οι επίτροποί της.
Στην πραγματικότητα, το ζήτημα της επιβολής κυρώσεων σε χώρες που δεν τηρούν το «κράτος δικαίου» επανέρχεται στο ίδιο θεμελιώδες ερώτημα που διατρέχει ολόκληρο τον προϋπολογισμό: Ποιος είναι στην ουσία ο σκοπός της ΕΕ; Πόσα, σε αυτή την εποχή πολλαπλών παγκόσμιων προκλήσεων, θα πρέπει να κάνουν από κοινού τα 27 κράτη-μέλη, μέσω δράσης που συντονίζεται μέσα από τους επιβλητικούς γυάλινους και μεταλλικούς πύργους των Βρυξελλών, και πόσα θα πρέπει να αποφασίζονται σε εθνικό επίπεδο;
Στο τέλος, το μέγεθος και το εύρος του τελικού προϋπολογισμού της ΕΕ θα αποτελέσουν έκφραση της συλλογικής απάντησης της Ένωσης σε αυτό το ερώτημα.
«Αν κοιτάξουμε πίσω στην ιστορία των συμφωνιών για τα εκάστοτε ΠΔΠ, παρατηρούμε πολύ περιορισμένες αλλαγές από το ένα πλαίσιο στο άλλο», δήλωσε ο Ντάρβας, ένας από τους συγγραφείς της έκθεσης του Bruegel. Κατά την άποψή του, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για το αν η ΕΕ θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα είναι ότι η απαίτηση ομόφωνης συμφωνίας μεταξύ των 27 χωρών θα «περιορίσει σημαντικά» οποιοδήποτε περιθώριο για μεταρρυθμίσεις.
«Υπάρχει τεράστια ακαμψία», είπε. «Είμαι κάπως σκεπτικός ότι θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές αυτήν τη φορά επίσης.»
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:
- Η ηλιακή ενέργεια κυριότερη πηγή ηλεκτρισμού στην Ευρώπη τον Ιούνιο
- Πρωτοφανής κερδοσκοπία στον χαλκό: Κέρδη άνω των 300 εκατ. δολ. για Trafigura, Mercuria, Glencore, IXM λόγω δασμών
Πηγή: Politico
