ΕΚΤ: Απόλυτα εξαρτημένη η Ευρωζώνη από τις σπάνιες γαίες της Κίνας – Κίνδυνος για βιομηχανικό κραχ
Εξαρτημένη σε μεγάλο βαθμό από τις σπάνιες γαίες που προέρχονται από την Κίνα η Ευρωζώνη, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, γεγονός που εγείρει σοβαρούς κινδύνους για τη βιομηχανική σταθερότητα της περιοχής.
Η εξάρτηση αυτή, κρίσιμη για την παραγωγή τεχνολογικών προϊόντων και καθαρών ενεργειακών λύσεων, καθιστά την ευρωπαϊκή βιομηχανία ευάλωτη σε διαταραχές της εφοδιαστικής αλυσίδας και ενδεχόμενο οικονομικό κραχ σε περίπτωση περιορισμών ή αυξήσεων τιμών από πλευράς Κίνας.
Όπως επισημαίνει η ΕΚΤ, στις 4 Απριλίου 2025, η Κίνα επέβαλε περιορισμούς στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, αυξάνοντας τις προκλήσεις παραγωγής για ορισμένες επιχειρήσεις.
Τα μέτρα εισήχθησαν ως αντίποινα για την αύξηση των αμερικανικών δασμών σε κινεζικά προϊόντα κατά τη διάρκεια των εντεινόμενων εμπορικών εντάσεων ΗΠΑ-Κίνας.
Οι περιορισμοί αφορούν τις κινεζικές εξαγωγές σπάνιων γαιών, ενώσεων και συναφών προϊόντων, όπως οι μόνιμοι μαγνήτες που χρησιμοποιούνται σε τομείς άμυνας, ηλεκτρικών οχημάτων, ενέργειας και ηλεκτρονικών (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020).
Η απόφαση προκάλεσε σοκ στην εφοδιαστική αλυσίδα: τον Μάιο, οι κινεζικές αποστολές μαγνητών σπάνιων γαιών μειώθηκαν περίπου κατά 75% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, αναγκάζοντας ορισμένους κατασκευαστές αυτοκινήτων να διακόψουν προσωρινά την παραγωγή.
Εκτεθειμένη η ευρωζώνη
Σύμφωνα με την ΕΚΤ, η ευρωζώνη είναι εκτεθειμένη σε κινδύνους της εφοδιαστικής αλυσίδας που συνδέονται με τις κινεζικές εξαγωγές σπάνιων γαιών, καθώς βασίζεται τόσο σε άμεσες εισαγωγές από την Κίνα όσο και σε έμμεση προμήθεια μέσω τρίτων.
Η Κίνα κυριαρχεί στην παγκόσμια αγορά σπάνιων γαιών, παράγοντας το 95% των παγκόσμιων σπάνιων γαιών. Διατηρεί επίσης κεντρική θέση στην επεξεργασία άλλων κρίσιμων πρώτων υλών, όπως το λίθιο και το κοβάλτιο (Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας, 2024). Αυτό υπογραμμίζει τον κρίσιμο ρόλο της Κίνας στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες και αναδεικνύει τις ευπάθειες της ευρωζώνης σε γεωπολιτικές διαταραχές.
Η Κίνα προμηθεύει το 70% των εισαγωγών σπάνιων γαιών της ευρωζώνης. Ακόμα και όταν η ευρωζώνη προμηθεύεται δευτερογενή προϊόντα που περιέχουν σπάνιες γαίες από χώρες εκτός Κίνας, οι προμηθευτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την Κίνα για τις πρώτες ύλες. Για παράδειγμα, οι ΗΠΑ εισάγουν το 80% των σπάνιων γαιών τους από την Κίνα – επομένως η ευρωζώνη παραμένει έμμεσα εκτεθειμένη στις κινεζικές αλυσίδες εφοδιασμού όταν εισάγει αμερικανικά προϊόντα που περιέχουν σπάνιες γαίες.
Συνέπειες
Η έλλειψη σπάνιων γαιών θα επηρεάσει σημαντικά τμήματα της βιομηχανίας και θα προκαλέσει ευρείες συνέπειες, επισημαίνει η ΕΚΤ. Οι σπάνιες γαίες παίζουν κρίσιμο ρόλο στην παραγωγή συγκεκριμένων προϊόντων, όπως αυτοκίνητα, υπολογιστές και κινητά τηλέφωνα, σε τομείς που είναι κεντρικοί για την παραγωγική αλυσίδα της ευρωζώνης.
Ανάλυση δικτύου βάσει βάσης δεδομένων της Bloomberg σχετικά με τις σχέσεις προμηθευτή-πελάτη δείχνει ότι πάνω από το 80% των μεγάλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων βρίσκονται το πολύ τρία ενδιάμεσα βήματα μακριά από έναν κινεζικό παραγωγό σπάνιων γαιών.
Σύμφωνα με τα δεδομένα, λίγες επιχειρήσεις της ευρωζώνης προμηθεύονται σπάνιες γαίες απευθείας από κινεζικούς προμηθευτές – για παράδειγμα η Airbus και η BASF. Περίπου το ένα τέταρτο όλων των εταιρειών, συμπεριλαμβανομένων των Volkswagen, Renault και Telefónica, βασίζεται σε έναν μόνο ενδιάμεσο. Οι ενδιάμεσοι είναι συχνά αμερικανικές τεχνολογικές εταιρείες που παράγουν προϊόντα με σπάνιες γαίες προμηθευόμενες από κινεζικές εταιρείες.
Αυτή η εξάρτηση από έμμεσες αλυσίδες εφοδιασμού ενισχύει την έκθεση των εταιρειών της ευρωζώνης σε πιθανές διαταραχές, καθώς ακόμα και μικρές διακοπές στις κινεζικές εξαγωγές μπορούν να επηρεάσουν τους ενδιάμεσους και, κατά συνέπεια, μια ευρεία γκάμα βιομηχανιών.
Η φύση της εξάρτησης από τις σπάνιες γαίες διαφέρει ανά τομέα. Οι βιομηχανίες μεταποίησης είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένες, καθώς η έλλειψη σπάνιων γαιών μπορεί να διακόψει την παραγωγή.
Η αυτοκινητοβιομηχανία, για παράδειγμα, βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε μόνιμους μαγνήτες από σπάνιες γαίες. Ομοίως, ο ενεργειακός τομέας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις σπάνιες γαίες για τους μαγνήτες νεοδυμίου που χρησιμοποιούνται στις ανεμογεννήτριες.
Αντίθετα, οι τομείς υπηρεσιών είναι λιγότερο ευάλωτοι, καθώς οι σπάνιες γαίες χρησιμοποιούνται συνήθως ως μία μόνο ενδιάμεση πρώτη ύλη.
Το δίκτυο κινεζικών προμηθευτών σπάνιων γαιών αποκαλύπτει έναν πυκνό ιστό παγκόσμιων βιομηχανικών συνδέσεων. Οι άμεσες σχέσεις πελάτη βρίσκονται στον πυρήνα του δικτύου σπάνιων γαιών, το οποίο περιλαμβάνει εταιρείες σε όλη την Ασία (εκτός Κίνας, κυρίως Ιαπωνία), την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη Βόρεια Αμερική. Πολλές από αυτές δραστηριοποιούνται στους τομείς τεχνολογίας, ενέργειας και προηγμένης παραγωγής. Από τις 1.767 εταιρείες της ευρωζώνης στο δείγμα της ΕΚΤ, είναι ορατές 11 άμεσες συνδέσεις από κινεζικές εταιρείες σπάνιων γαιών προς εταιρείες της ευρωζώνης, υπάρχουν 16 συνδέσεις με εταιρείες παραγώγων και 223 εταιρείες συνδέονται μέσω ενός μόνο ενδιάμεσου (περίπου 13%).
Μια ξαφνική διακοπή της προμήθειας σπάνιων γαιών από την Κίνα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες θα είχε σημαντικές επιπτώσεις για τις εταιρείες της ευρωζώνης λόγω της κεντρικής θέσης των αμερικανικών εταιρειών στο παγκόσμιο δίκτυο εφοδιασμού.
Οι αμερικανικές εταιρείες λειτουργούν ως οι μεγαλύτεροι ενδιάμεσοι, παρέχοντας στις εταιρείες της ευρωζώνης προϊόντα που προέρχονται από σπάνιες γαίες . Οι αμερικανικές εταιρείες, συμπεριλαμβανομένων σημαντικών τεχνολογικών εταιρειών όπως οι Microsoft, Apple και Intel, δραστηριοποιούνται σε στρατηγικούς τομείς, όπως η κατασκευή ημιαγωγών, η παραγωγή ακριβείας μαγνητών και η χημική επεξεργασία, και εξαρτώνται από την προμήθεια πρώτων υλών από την Κίνα. Αυτό καταδεικνύει την έμμεση έκθεση της ευρωζώνης στους κινεζικούς προμηθευτές σπάνιων γαιών.
Μόνο 157 αμερικανικές εταιρείες λειτουργούν ως άμεσοι ενδιάμεσοι μεταξύ εταιρειών της ευρωζώνης και κινεζικών εξαγωγέων σπάνιων γαιών. Ωστόσο, αυτές οι εταιρείες προμηθεύουν προϊόντα σε πολλές εταιρείες της ευρωζώνης – οι διαταραχές στις πηγές σπάνιων γαιών θα μπορούσαν να προκαλέσουν αλυσιδωτές συνέπειες σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα.
Ο περιορισμός των κινεζικών εξαγωγών σπάνιων γαιών έχει ήδη προκαλέσει διαταραχές στην παγκόσμια αλυσίδα αξίας και έχει επηρεάσει ορισμένες ευρωπαϊκές εταιρείες. Η ευρωζώνη γενικά δεν είχε αποθηκεύσει σπάνιες γαίες πριν από την εφαρμογή των περιορισμών – μέχρι τον Ιούνιο, οι συνολικές εισαγωγές από την Κίνα ήταν κάτω από τα τυπικά επίπεδα.
Εκείνο τον μήνα, η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου, επικαλούμενη κρίσιμα χαμηλά αποθέματα που προκάλεσαν το κλείσιμο πολλών γραμμών παραγωγής και εργοστασίων σε όλη την Ευρώπη (European Association of Automotive Suppliers, 2025). Η καθυστέρηση της Κίνας στην επεξεργασία των αιτήσεων για άδειες εξαγωγής προκάλεσε μέρος αυτών των διαταραχών. Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές αρχές έχουν από τότε διαπραγματευτεί ώστε να επιτραπεί σε ορισμένες ευρωπαϊκές εταιρείες να επιταχύνουν την έγκριση αδειών.
Μονοπώλιο
Η Κίνα αξιοποιεί το σχεδόν μονοπώλιό της στις σπάνιες γαίες σε διεθνείς εμπορικές διαμάχες. Περιορίζοντας τις εξαγωγές σπάνιων γαιών ως αντίδραση στους αμερικανικούς δασμούς, η Κίνα έδειξε την προθυμία της να χρησιμοποιήσει αυτές τις πρώτες ύλες για να ασκήσει πίεση σε εμπορικούς εταίρους. Με παρόμοιο τρόπο, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τις σπάνιες γαίες για να ασκήσει πίεση στις τρέχουσες εμπορικές διαπραγματεύσεις με την ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει καλέσει την Επιτροπή να αντιμετωπίσει αυτές τις ευπάθειες με την ταχεία εφαρμογή του Νόμου για Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (Critical Raw Materials Act – CRM Act). Ο νόμος στοχεύει, μεταξύ άλλων, στη βελτίωση της θέσης της Ευρώπης μέσω της διαφοροποίησης των εισαγωγών κρίσιμων πρώτων υλών και στην ενίσχυση των προσπαθειών ανακύκλωσης (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2025).
Η ευρωζώνη παραμένει εκτεθειμένη σε κινδύνους που σχετίζονται με τον πληθωρισμό και την οικονομία λόγω της εξάρτησής της από τις κινεζικές προμήθειες σπάνιων γαιών για κρίσιμους τομείς. Οι διαταραχές στην εφοδιαστική αλυσίδα από τους κινεζικούς περιορισμούς εξαγωγών θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υψηλότερο κόστος εισροών για τους κατασκευαστές, ιδιαίτερα στους τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας, της ηλεκτρονικής και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτή η αύξηση κόστους θα μπορούσε να ωθήσει προς τα πάνω τις τιμές καταναλωτή και να συμβάλει σε πληθωριστικές πιέσεις.
Επιπλέον, η έλλειψη πρώτων υλών θα μπορούσε να σταματήσει την παραγωγή, επιβαρύνοντας την βιομηχανική παραγωγή και επηρεάζοντας συνολικά τη δραστηριότητα της οικονομίας. Η πανδημία ανέδειξε την ευθραυστότητα των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων και έδειξε πώς οι ξαφνικές διακοπές μπορούν να προκαλέσουν αλυσιδωτές επιπτώσεις σε διάφορους κλάδους. Οι εκτιμήσεις βάσει μοντέλων υποδεικνύουν ότι οι διαταραχές στην προμήθεια κρίσιμων εισροών, όπως οι σπάνιες γαίες, θα μπορούσαν να επηρεάσουν δυσανάλογα τις κατώτερες βιομηχανίες (Attinasi et al., 2025).
Οι τρέχοντες δείκτες δεν υποδεικνύουν άμεσες πιέσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα ή άνοδο τιμών. Ωστόσο, είναι κρίσιμο να παραμένουμε σε εγρήγορση και να παρακολουθούμε στενά τις εξελίξεις, δεδομένης της πιθανότητας ταχείας μεταβολής της παγκόσμιας δυναμικής εφοδιασμού. Η ανάλυση δικτύου, όπως καταδεικνύεται στη μελέτη της ΕΚΤ, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο παρακολούθησης για τον εντοπισμό πιθανών ευπαθειών στην εφοδιαστική αλυσίδα.
