Ελ Εριάν: Οι δασμοί των ΗΠΑ επιταχύνουν την παγκόσμια οικονομική αναδιάταξη
Η ασταθής εμπορική πολιτική των ΗΠΑ λειτουργεί ως επιταχυντής βαθιών και μόνιμων διαρθρωτικών αλλαγών στην παγκόσμια οικονομία, σύμφωνα με τον κορυφαίο οικονομολόγο Μοχάμεντ Ελ-Εριάν.
Όπως επισημαίνει, παρόλο που δικαιολογημένα έχει δοθεί μεγάλη προσοχή στη συνήθως ασυνήθιστη μεταβλητότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών τους τελευταίους μήνες, αυτό που με έχει εξίσου απασχολήσει είναι η αστάθεια στην κυρίαρχη οικονομική αφήγηση. Η εμπιστοσύνη στον αμερικανικό οικονομικό εξαιρετισμό έφτασε στο αποκορύφωμά της κατά τη συνεδρίαση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός, τον Ιανουάριο. Έκτοτε, το κλίμα μετατοπίστηκε βίαια προς μια βαθιά απαισιοδοξία για επικείμενη ύφεση και κατακερματισμό της παγκόσμιας τάξης. Σήμερα, η διάθεση φαίνεται να βρίσκεται σε μια συγκεχυμένη ενδιάμεση φάση.
Οι αγορές αντανακλούν αυτές τις μεταβολές — τόσο στο μέγεθος των κινήσεων όσο και στις ρήξεις με μακροχρόνιες ιστορικές συσχετίσεις. Μόνο τους τελευταίους τρεις μήνες, ο δείκτης S&P υποχώρησε σχεδόν 20% από το υψηλό του Φεβρουαρίου, για να ανακάμψει κατά σχεδόν 14% τις τέσσερις τελευταίες εβδομάδες. Ο δείκτης VIX, γνωστός και ως «δείκτης φόβου», κινήθηκε έντονα, ενώ η απόδοση του 10ετούς ομολόγου του αμερικανικού Δημοσίου — συχνά αποκαλούμενου παγκόσμιο σημείο αναφοράς — κυμάνθηκε εντός εύρους 0,80 ποσοστιαίων μονάδων από τον Φεβρουάριο. Την ίδια περίοδο, παρατηρήθηκε αντιστροφή της συνηθισμένης συσχέτισης ενός ισχυρού δολαρίου και χαμηλότερων αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων, κάτι που συνήθως ερμηνεύεται ως ένδειξη αυξημένης ζήτησης για ασφαλή καταφύγια σε περιόδους αναταραχής.
Κι έπειτα, τη δεύτερη εβδομάδα του Απριλίου, σημειώθηκε πανικός που επισκίασε κάθε άλλη εξέλιξη: η ρευστότητα, δηλαδή η βασική ικανότητα εκτέλεσης συναλλαγών, έγινε ανησυχητικά ασυνεπής σε ορισμένα τμήματα της αγοράς κρατικών ομολόγων των ΗΠΑ.
Σύμφωνα με τον Ελ Εριάν, πολλοί θα δείξουν την αστάθεια της εμπορικής πολιτικής των ΗΠΑ ως βασική αιτία. Πράγματι, η εναλλασσόμενη εφαρμογή δασμών συνοδεύτηκε από ερωτήματα γύρω από τους πραγματικούς στόχους αυτής της μείζονος πολιτικής πρωτοβουλίας. Είναι η επιδίωξη αύξησης εσόδων και επαναπατρισμού της βιομηχανικής παραγωγής; Αν ναι, αυτό υποδηλώνει μόνιμους υψηλούς δασμούς. Ή πρόκειται για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου εμπορικού συστήματος; Τότε, θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι οι δασμοί εφαρμόστηκαν με τη λογική «κλιμάκωση για αποκλιμάκωση».
Η πολιτική αστάθεια θεωρείται επίσης από πολλούς ως ο καταλύτης για τις απότομες μεταβολές στο κυρίαρχο οικονομικό αφήγημα. Η βαθιά πεποίθηση ότι ο αμερικανικός οικονομικός εξαιρετισμός θα αποδώσει σταθερή ανάπτυξη αντικαταστάθηκε ξαφνικά από ανησυχίες για ύφεση, ακόμα και για μια περίοδο στασιμοπληθωρισμού. Η εικόνα της Αμερικής ως κινητήριος δύναμη της παγκόσμιας οικονομίας αντικαταστάθηκε από αυτήν του «τελευταίου βαγονιού».
Η πίστη ότι η παγκοσμιοποίηση θα συνεχιστεί —έστω και υπό μεγαλύτερο έλεγχο— δίνει τώρα τη θέση της σε φόβους κατακερματισμού. Υπήρξαν αμφιβολίες ακόμη και για αυτό που μέχρι πρότινος φαινόταν άρρηκτο: η εμπιστοσύνη στο δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα και στις αγορές των ΗΠΑ ως αξιόπιστους διαχειριστές των αποταμιεύσεων άλλων χωρών.
«Μη με παρεξηγήσετε — η αστάθεια στην εμπορική πολιτική των ΗΠΑ έχει σίγουρα συμβάλει τόσο στη χρηματοοικονομική μεταβλητότητα όσο και στις εντυπωσιακές διακυμάνσεις του οικονομικού αφηγήματος. Όμως, αντί να τη δούμε ως βασική αιτία, είναι πιο χρήσιμο να τη θεωρήσουμε επιταχυντή διαρθρωτικών αλλαγών που είναι πιθανό να διαρκέσουν» σημειώνει ο οικονομολόγος.
Η αποτυχία μεμονωμένων χωρών να επιτύχουν σταθερή, συμπεριληπτική και βιώσιμη ανάπτυξη έχει υπονομεύσει τα παραδοσιακά εργαλεία οικονομικής διαχείρισης και έχει θέσει σε κίνδυνο τη σταθερότητα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής — ειδικά καθώς η πολιτική έχει αντικαταστήσει την οικονομία και τη χρηματοδότηση ως κινητήριο δύναμη διαμόρφωσης πολιτικής. Οι στενά βελτιστοποιημένες διασυνοριακές αλυσίδες εφοδιασμού έχουν καταστήσει την παγκόσμια οικονομία πιο ευάλωτη σε επιβράδυνση της ανάπτυξης και άνοδο του πληθωρισμού. Και πάρα πολλά χρόνια δημοσιονομικής αδιαφορίας και υπέρβασης των κεντρικών τραπεζών έχουν επαναφέρει στο προσκήνιο τους «φύλακες των ομολόγων» (bond vigilantes), που παραδοσιακά τιμωρούν τις δημοσιονομικά απείθαρχες χώρες.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στις αγορές είναι μια ηχηρή υπενθύμιση ότι οι διαρθρωτικές δυνάμεις είναι σε εξέλιξη εδώ και καιρό — και ενδέχεται να είναι ολοένα και πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν, ακόμη και με συναρπαστικές καινοτομίες. Ο κίνδυνος είναι να μη δούμε επιστροφή σε μια κατάσταση που πολλοί θεωρούν «φυσιολογική», αλλά η παγκόσμια οικονομία να κινηθεί βαθύτερα σε άγνωστα και δυσάρεστα εδάφη.
Αντί να περιμένουν παθητικά για σταθεροποίηση, οι κυβερνήσεις, οι επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και οι επενδυτές πρέπει να αντιμετωπίσουν τη σημερινή στιγμή ως ένα κάλεσμα για διορθωτικές ενέργειες σε εθνικό επίπεδο και καλύτερα συντονισμένες διεθνείς λύσεις στα κοινά προβλήματα, καταλήγει ο οικονομολόγος.
