Η άγνωστη επανάσταση στην παραγωγή ρυζιού που κρατά τον κόσμο μακριά από την πείνα
Σε έναν κόσμο που ανησυχεί για τις επικείμενες ελλείψεις τροφίμων λόγω της κλιματικής κρίσης, η κατάρρευση των τιμών του ρυζιού — που πλησιάζουν πλέον στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 18 ετών — αποτελεί ένδειξη ότι οι κρατικές παρεμβάσεις και οι σύγχρονες αγροτικές μέθοδοι μπορούν να δώσουν λύση. Το κλειδί είναι η παραγωγικότητα: περισσότερη τροφή από λιγότερους αγρότες.
Όταν σκεφτόμαστε τεχνολογικές εξελίξεις, μας έρχονται στο μυαλό το διαδίκτυο, τα smartphones και πλέον η τεχνητή νοημοσύνη. Ωστόσο, η γεωργία έχει γνωρίσει μια θεαματική και συχνά παραγνωρισμένη επανάσταση παραγωγικότητας: Τον τελευταίο αιώνα, οι αποδόσεις των καλλιεργειών έχουν εκτοξευθεί.
Το ρύζι είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Το 1975, οι αγρότες σε όλο τον κόσμο παρήγαγαν κατά μέσο όρο 2,4 τόνους ανά εκτάριο· το 2000 η απόδοση αυξήθηκε στους 3,8 τόνους, ενώ σήμερα έχει σχεδόν διπλασιαστεί φτάνοντας τους 4,7. Και άλλα προϊόντα — από το καλαμπόκι μέχρι τη σόγια και το σιτάρι — σημείωσαν τεράστιες αυξήσεις, επιτρέποντας μεγαλύτερες συγκομιδές ακόμη και σε δύσκολες κλιματικές συνθήκες.
Η αγορά καλαμποκιού είναι επίσης ενδεικτική. Για δεκαετίες, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1940, οι αποδόσεις έμεναν στάσιμες γύρω στους 20-30 μπούσελ ανά στρέμμα. Από το 1945 και μετά αυξάνονταν σταθερά, αρχικά κατά ένα μπούσελ ετησίως και πιο πρόσφατα κατά δύο. Φέτος, το αμερικανικό υπουργείο Γεωργίας αναμένει 189 μπούσελ ανά στρέμμα — ρεκόρ, και διπλάσιο από αυτό που ήταν εφικτό πριν από 50 χρόνια.
Χωρίς αυτήν την αθόρυβη επανάσταση παραγωγικότητας, οι τιμές των τροφίμων θα ήταν πολύ υψηλότερες και μεγάλα τμήματα του πλανήτη θα πεινούσαν συστηματικά.
Ωστόσο, η αντίδραση στις σύγχρονες γεωργικές μεθόδους αυξάνεται, με εκκλήσεις για επιστροφή σε «παραδοσιακές» πρακτικές: λιγότερη μηχανοποίηση, χωρίς λιπάσματα, φυτοφάρμακα, γενετικά τροποποιημένους σπόρους ή άρδευση.
Τα οφέλη όμως των δημόσιων επενδύσεων στη σύγχρονη γεωργία είναι πιο εμφανή στο ρύζι — τη σημαντικότερη καλλιέργεια για την επισιτιστική ασφάλεια. Αν και σε μεγάλο βαθμό αγνοείται από τις αγορές, το ρύζι είναι βασική τροφή για τον μισό πληθυσμό του πλανήτη. Τα τελευταία χρόνια, η Ασία και η Αφρική ανησυχούσαν: κακές καιρικές συνθήκες, προστατευτισμός και πανικός οδήγησαν σε άνοδο των τιμών. Το 2024, το ασιατικό σημείο αναφοράς, το «λευκό ρύζι Ταϊλάνδης 5%», εκτινάχθηκε στα 650 δολάρια/τόνο — υψηλό δεκαετίας και 60% πάνω από τα 400 δολάρια το 2021.
Ο φόβος ήταν πως οι τιμές θα ξαναφτάσουν τα ιστορικά 1.000 δολάρια/τόνο του 2007-2008, όταν ξέσπασαν «εξεγέρσεις τροφίμων» από τη Μπανγκλαντές μέχρι τη Σενεγάλη και την Αϊτή. Τελικά, βασικός παράγοντας ήταν το φαινόμενο Ελ Νίνιο, που επηρεάζει τις βροχοπτώσεις στην Ασία — όχι η μόνιμη επίδραση της κλιματικής αλλαγής.
Με την επιστροφή των βροχών στην Ασία, η σύγχρονη γεωργία συμβάλλει καταλυτικά: Η παγκόσμια συγκομιδή ρυζιού για το 2025-2026 αναμένεται να φτάσει τα 541 εκατομμύρια τόνους — διπλάσια από το 1980-1981, με περίπου ίδια καλλιεργούμενη γη. Δεν είναι τυχαίο που οι τιμές πέφτουν.
Η πρόκληση τώρα είναι να επεκταθεί αυτή η επανάσταση παραγωγικότητας. Χρειάζεται πρόσβαση των αγροτών σε πιστώσεις, επενδύσεις σε μηχανήματα, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, άρδευση και έρευνα για καλύτερους σπόρους. Οι γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες που αντέχουν σε ξηρασία ή πλημμύρες μπορούν να ενισχύσουν σημαντικά την απόδοση.
Κάθε τεχνολογική πρόοδος έχει κινδύνους — όπως η υπερβολική χρήση λιπασμάτων. Αλλά τα GMO, σύμφωνα με πολυετείς μελέτες της ΕΕ και του ΠΟΥ, δεν έχουν προκαλέσει καμία αποδεδειγμένη βλάβη στην υγεία ή το περιβάλλον.
Τελικά, περισσότερη παραγωγικότητα σημαίνει λιγότερους αγρότες, κάτι που θεωρείται θετικό: η Ασία και η Αφρική χρειάζονται περισσότερη τροφή, όχι περισσότερους ανθρώπους στη γη. Οι κυβερνήσεις πρέπει να διαχειριστούν αυτή τη μετάβαση προς τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες — όπως έγινε στην Ευρώπη και την Αμερική.
Όπως δείχνει η περίπτωση του ρυζιού, η επιστήμη μπορεί να βοηθήσει τον κόσμο να αντεπεξέλθει στην κλιματική αλλαγή χωρίς να πεινάσει.
