Η Ελλάδα δεν είναι Ιρλανδία – και όχι μόνο λόγω των οικονομικών

του Πολ Μέισον

Πέρασα τέσσερις ξέφρενες ημέρες στην Ελλάδα την περασμένη εβδομάδα. Ο πληθυσμός παρακολουθούσε με αγωνία καθώς μια συμβιβαστική λύση, την οποία οι ακροαριστεροί ηγέτες του ήταν σχεδόν βέβαιοι ότι θα πετύχαιναν με την Ευρώπη, κατέρρεε.

Την Παρασκευή το βράδυ, μετά από μια ζωηρή κοινοβουλευτική σύγκρουση, κάθισα σ’ ένα χαλαρό εστιατόριο στη μποέμ γειτονιά των Εξαρχείων.

Η νύχτα μας τελείωσε απότομα μόλις είδαμε μια ομάδα περίπου 30 αντρών με κουκούλες να αναποδογυρίζουν κάδους, να τους βάζουν φωτιά, και να αναστατώνουν την περιοχή.

Η αστυνομία δεν ήρθε. Ούτε η πυροσβεστική. Ο καπνός από τη βενζίνη έδιωξε περίπου 1.000 άτομα που έτρωγαν ή έπιναν στην περιοχή. Όλοι έβριζαν τους αναρχικούς – που κατηγορούνται τακτικά ως προβοκάτορες της αστυνομίας – αλλά ταυτόχρονα κουνούσαν τους ώμους τους.

Ήταν μια γεύση από τη νέα κανονικότητα στην Ελλάδα. Κανένας από τους φωτογράφους ή τους εικονολήπτες που ήταν μαζί μου δεν μπήκε καν στον κόπο να προσπαθήσει να κινηματογραφήσει τα επεισόδια, καθώς όλοι γνωρίζαμε ότι τότε ο εξοπλισμός μας θα καταστρεφόταν αμέσως, και ότι οι άνθρωποι που διαμαρτύρονταν για τον καπνό πιθανότατα δεν θα κουνούσαν ούτε ένα δαχτυλάκι για να μας βοηθήσουν.

Νέα κανονικότητα

Η είδηση αυτή δεν θα παρουσιαστεί από τις ελληνικές εφημερίδες, ούτε θα φτάσει στο γραφείο της Άνγκελα Μέρκελ ή της Κριστίν Λαγκάρντ. Αλλά θα έπρεπε. Επειδή είναι ένα τέλειο παράδειγμα ενός πράγματος που οι ηγέτες δεν φαίνεται ακόμη και τώρα να καταλαβαίνουν: Η Ελλάδα δεν είναι όπως η Ιρλανδία – το υπόδειγμα της λιτότητας.

Αν και οι ελληνικές συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι νέοι ακτιβιστές έχουν σε μεγάλο βαθμό παραμείνει παθητικοί αυτούς τους πέντε μήνες που βλέπουν μια ριζοσπαστική αριστερή κυβέρνηση στην εξουσία, εκείνο το βράδυ ήταν μια πρόγευση των επιπέδων χάους που οι Έλληνες πλέον καλούνται να ανεχθούν.

Καθώς ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ετοιμάζεται να επιδιώξει μια πολιτική λύση αυτή την εβδομάδα με την Άνγκελα Μέρκελ και τους άλλους ηγέτες της ΕΕ, η κατάσταση είναι τουλάχιστον σαφής. Η ελληνική «προσφορά» – μια τεράστια διολίσθηση απ’ προεκλογικό πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά όχι αρκετά υπέρ της λιτότητας για να ικανοποιήσει την Ευρώπη – είναι το απώτερο όριο που ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να φτάσει χωρίς να χάσει τον έλεγχο της πλειοψηφίας του κοινοβουλίου.

Έτσι, αν η Μέρκελ και ο Τσίπρας δεν επιτύχουν μια συμφωνία – συμβιβασμό, όλες οι αντικειμενικές αναλύσεις βλέπουν τη χρεοκοπία ως πιθανότητα στο τέλος του Ιουνίου.

Καταδικασμένο σε αποτυχία

Κατά τη διάρκεια του Σαββατοκύριακου, υπήρξε έντονη κριτική προς το ΔΝΤ για το ρόλο του σε όλη αυτή την ιστορία. Οι ίδιοι οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ αναγνώρισαν πριν από δύο χρόνια ότι η μέθοδός τους για την κατανόηση των επιπτώσεων της λιτότητας στην ανάπτυξη ήταν λανθασμένη.

Και όταν ήρθε στην Ελλάδα, μια χώρα με όλα αυτά που δεν αρέσουν στους ανθρώπους της Βόρειας Ευρώπης – διαφθορά, ολιγαρχία, μη μεταρρυθμισμένη οικονομία, συνταξιοδοτικό σύστημα -, το πρόγραμμα λιτότητας του ΔΝΤ ήταν καταδικασμένο να αποτύχει.

Ρίξτε μια ματιά σε αυτό το γράφημα για να δείτε πόσο άσχημα απέτυχε.

Στην Πορτογαλία και την Ιρλανδία – οι δύο γαλάζιες γραμμές – δόθηκαν επίσης προγράμματα σκληρής λιτότητας. Αλλά οι οικονομίες τους υπέστησαν ήπια ύφεση, ενώ η ελληνική οικονομία – η σκούρα μπλε γραμμή – κατέρρευσε.

Και οι ίδιοι οι Έλληνες δεν μετρούν την οικονομία τους σε νούμερα του ΑΕΠ – τη μετρούν σε επιπλέον αυτοκτονίες, σε πτώση των γεννήσεων, στη μετανάστευση 100.000 νέων ανθρώπων στο εξωτερικό, σε ολόκληρους δρόμους γεμάτους κλειστά καταστήματα.

Περίπλοκες ερωτήσεις

Γιατί, λοιπόν, η Ελλάδα κατέρρευσε και η Ιρλανδία επιβίωσε;

Είναι ένα ερώτημα που σαστίζει τους διεθνείς φορείς χάραξης πολιτικής, και οι απαντήσεις δεν μπορούν να εντοπιστούν μόνο στο πεδίο των οικονομικών.

Πρώτον, επειδή η ιρλανδική κρίση ήταν μια τραπεζική κρίση: οι τράπεζες της απέτυχαν, το κράτος τις διέσωσε και ανέλαβε χρέη που δεν μπορούσε να αντέξει. Η λιτότητα ήταν σκληρή – αλλά η οικονομία ήταν παγκοσμιοποιημένη. Ακόμη και ενώ οι ιρλανδικές τράπεζες χρεοκοπούσαν, ο ιρλανδικός τραπεζικός τομέας – ένας ανεπίσημος αγωγός χρήματος από το Λονδίνο προς τους φορολογικούς παραδείσους, γεμάτος αμερικανικές επενδυτικές τράπεζες – συνέχιζε να προσλαμβάνει νέους εργαζόμενους.

Στη συνέχεια, υπάρχει ο αγροτικός κλάδος. Η ιρλανδική γεωργία, σε μια χώρα 3 εκατομμυρίων ανθρώπων, παράγει αρκετά για να θρέψει 50 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο – και αυξάνεται. Αν κοιτάξετε το προφίλ των εισαγωγών και των εξαγωγών από την Ιρλανδία στη Μεγάλη Βρετανία, είναι σχεδόν το ίδιο ως προς το μίγμα και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ με το εμπόριο μεταξύ του Βορρά και του Νότου της Βρετανίας. Με άλλα λόγια – λέω κάτι εξαιρετικά αμφιλεγόμενο πολιτικά – η Βρετανία και η Ιρλανδία θα μπορούσαν να είναι μία ενιαία οικονομία με δύο νομίσματα.

Η Ιρλανδία, με λίγα λόγια, είχε την αγγλική γλώσσα, έναν παγιωμένο ρόλο να παίξει με το City του Λονδίνου και τη Φρανκφούρτη, και έναν σύγχρονο, μεγάλης κλίμακας, αγροτικό τομέα.

Μη εκσυγχρονισμένος καπιταλισμός

Αυτό δεν σημαίνει ότι η λιτότητα ήταν δημοφιλής: ακόμη και σήμερα οι διαμαρτυρίες για το νερό ενισχύουν το ίδιο είδος του ριζοσπαστικού αριστερού κόμματος που βλέπουμε να κυβερνάει την Ελλάδα, και το Sinn Fein το οποίο έχει ευθυγραμμιστεί σε διεθνές επίπεδο με τον ΣΥΡΙΖΑ.

Όμως, στην Ιρλανδία το είδος της λιτότητας που θεσπίστηκε δεν μείωσε την παραγωγή κατά 25 τοις εκατό και τα οικογενειακά εισοδήματα κατά 40 τοις εκατό. Δεν οδήγησε τους ανθρώπους της μεσαίας τάξης να ψηφίσουν για ένα κόμμα του οποίου οι σημαίες είναι κόκκινες και η μεθοδολογία μαρξιστική. Κι ούτε εμφανίστηκε μαζικό φασιστικό κίνημα στην Ιρλανδία.

Η διαφορά είναι η εξής: Η Ελλάδα είναι ένας μη εκσυγχρονισμένος καπιταλισμός όπου δεν μπορείς να επιβάλλεις λιτότητα σε αυτό το επίπεδο και να ελπίζεις ταυτόχρονα ότι θα προωθήσεις τον εκσυγχρονισμό.

Για παράδειγμα, έχω γίνει ειδικός πλέον, χωρίς να το θέλω, ως προς τους κανονισμούς που διέπουν τη λειτουργία των φαρμακείων. Μπορεί ο νόμος που έλεγε ότι τα φαρμακεία δεν μπορούν να ανοίξουν μέσα σε μια ορισμένη απόσταση μεταξύ τους να έχει καταργηθεί, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει κανονισμός που προβλέπει ένα φαρμακείο ανά 1.000 άτομα, έναν ιδιοκτήτη για κάθε φαρμακείο, κι ένα φαρμακείο για κάθε φαρμακοποιό.

Η Walgreens, η Superdrug και η Boots, με άλλα λόγια, είναι αποκλεισμένες απ’ αυτόν τον τομέα, του οποίου οι ώρες λειτουργίας είναι περιορισμένες. Υπάρχει ακόμη και μια τεράστια διαμάχη ως προς το αν τα περίπτερα επιτρέπεται να πωλούν ασπιρίνη στην Ελλάδα.

Για κάποιον που χρειάζεται ασπιρίνη σε ώρες που τα φαρμακεία είναι κλειστά, η λύση είναι εύκολη: απελευθερώστε τα πάντα. Είναι ακριβώς αυτό που το ΔΝΤ υποστηρίζει στις συνομιλίες του Brussels Group: απελευθερώστε τα φαρμακεία και τα αρτοποιεία ή θα παρακρατήσουμε τα 7 δισεκατομμύρια ευρώ της βοήθειας και η χώρα σας θα χρεοκοπήσει.

Βαθιά δομές

Το πρόβλημα είναι το εξής: οι βαθιές δομές του ελληνικού καπιταλισμού σημαίνουν ότι μπορείς να εκσυγχρονίσεις μόνο μέσω ενός επιλεκτικού, προσεκτικού και συναινετικού ξηλώματος. Ένας πληθυσμός συνηθισμένος να συναντά προσωπικά τον φαρμακοποιό του και να παίρνει τα φάρμακά του με άτυπη πίστωση όταν δεν μπορεί να πληρώσει, δεν θα μεταμορφωθεί εν μία νυκτί σε μια κλασική καταναλωτική ομάδα των Μεσοδυτικών Πολιτειών των ΗΠΑ.

Το ίδιο συμβαίνει με τους φόρους. Η αύξηση του ΦΠΑ ακούγεται σαν μια εύλογη λύση σε μια χώρα που πρέπει να συλλέξει φόρους. Όταν ο υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης πρότεινε αντ’ αυτού να θεσπίσει ένα χαμηλό – 16 τοις εκατό – ανώτατο ποσοστό ΦΠΑ, με το σκεπτικό ότι αυτό θα υπονόμευε την κουλτούρα της φοροδιαφυγής, οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ φέρεται να απάντησαν θετικά. Κάπου …στο δρόμο αυτό αυξήθηκε στο 23 τοις εκατό.

Αν οι διαπραγματευτές του ΔΝΤ ήθελαν να δώσουν την εντύπωση ότι στόχος τους είναι να καταστρέψουν το μεγαλύτερο μέρος των μικρών επιχειρήσεων που διατηρούν τον ελληνικό καπιταλισμό ζωντανό, και μαζί με αυτό και τη συναίνεση για τη δημοκρατία, τότε τα καταφέρνουν περίφημα.

Και αυτό είναι που έχει αρχίσει να υπονομεύει την πίστη εκείνων που χαρακτηρίζονται ως μετριοπαθείς στην ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ.

Το ΔΝΤ φαίνεται τώρα να ενεργεί όχι μόνο σαν να αγνοεί το δικό του τμήμα οικονομικής επιστήμης, αλλά και να μην υπάρχει ελληνική κοινωνία.

Το ΔΝΤ, σε έγγραφό του που διέρρευσε από τους δικούς τους διαπραγματευτές στην Ελλάδα, παραδέχτηκε τον περασμένο μήνα ότι υπάρχει «μια αντίστροφη σχέση» μεταξύ των μεταρρυθμίσεων που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα και τη «βιωσιμότητα» του χρέους της.

Έχοντας πιέσει τους Ευρωπαίους για λιγότερη λιτότητα και περισσότερη διαγραφή χρέους, το ΔΝΤ φαίνεται τώρα διατεθειμένο να απομακρυνθεί από το πρόβλημα. Και ο λόγος είναι πιθανότατα η πίεση που ασκείται από τα μη ευρωπαϊκά μέλη του.

Αυτή η πίεση μπορεί να αυξηθεί αν σε μερικές μέρες η έρευνα του ελληνικού κοινοβουλίου καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το ΔΝΤ δάνεισε δεκάδες δισεκατομμύρια στην Ελλάδα παράνομα.

Να έχεις κάτι στα χέρια σου

Και έτσι εξηγείται γιατί οι ταραχές που περιέγραψα στην αρχή είναι σημαντικές. Αυτό που σταματάει τους απλούς ανθρώπους από το να ενωθούν με τους νέους με τις κουκούλες είναι το ότι έχουν ακόμα κάτι: ένα μικρό εστιατόριο, μια καφετέρια, ένα μικρό θέατρο, ένα ψιλικατζίδικο, ένα πτυχίο, και την προοπτική μιας εργασίας που πληρώνει καλύτερα από ό,τι αυτή του σερβιτόρου.

Ήταν οι δανειστές αυτοί που, στα τέλη του περασμένου έτους, αποφάσισαν να φορτώσουν την τότε συντηρητική-σοσιαλιστική κυβερνητική συμμαχία με ένα ακόμα …σακί λιτότητας που αυτή δεν μπορούσε να κουβαλήσει. Το αποτέλεσμα: μια μαρξιστική κυβέρνηση.

Τι θα γίνει αν τώρα φορτώσει άλλο ένα σακί λιτότητας σε μια μαρξιστική κυβέρνηση που ούτε κι αυτή μπορεί να το κουβαλήσει; Πιστεύω ότι το αποτέλεσμα θα είναι περισσότερες ταραχές και περισσότερη απελπισία μεταξύ των μεσαίων τάξεων.

Αν θέλετε να δημιουργήσετε τέτοια χάος σε μια οικονομικά κατεστραμμένη χώρα, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα θέλατε αυτή η χώρα, ταυτόχρονα, να χαρακτηρίζεται από την πιο φιλο-ρωσική κουλτούρα στην Ευρώπη, ούτε να βρίσκεται μόλις ένα σύνορο μακριά από το Ισλαμικό Κράτος, με 42.000 Σύριους μετανάστες να φτάνουν κάθε μήνα στα νησιά της.

Και θα σταματούσατε – αν είχατε ίχνος λογικής – να τη συγκρίνετε με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας.