Η Τουρκία επιστρέφει ως υπερδύναμη: Ποιος ο γεωπολιτικός ρόλος της στην ευρωπαϊκή ασφάλεια

Πρόκειται για ένα στρατιωτικό «πρωτοφανές επίτευγμα» και μια επιστροφή στις αυτοκρατορικές δόξες του 16ου αιώνα, όταν το οθωμανικό ναυτικό, υπό την ηγεσία του ναυάρχου Χαϊρεντίν «Κοκκινογένη» Μπαρμπαρόσα, κυριαρχούσε στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο.

Ένα επιθετικό drone τύπου TB3, βάρους ενός τόνου, απογειώθηκε τον περασμένο μήνα από αεροπλανοφόρο τουρκικής κατασκευής και, μετά από σύντομη αποστολή, προσγειώθηκε με ασφάλεια στο κατάστρωμα — πρώτη φορά, σύμφωνα με τον Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, πρόεδρο της Baykar (της μεγαλύτερης τουρκικής εταιρείας drones), που ένα αυτόνομο όχημα πραγματοποιεί κάτι τέτοιο.

«Όπως κάποτε κυριαρχούσαμε στις θάλασσες, εσείς, απόγονοι του Μπαρμπαρόσα Χαϊρεντίν, ανοίξατε σήμερα τις πόρτες σε έναν νέο κόσμο», είπε στο πλήρωμα του TCG Anadolu.

Η στρατιωτική ισχύς της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ, βρίσκεται σε ανοδική πορεία — την ώρα που η Ευρώπη φαίνεται διατεθειμένη να παραβλέψει τις νέες δημοκρατικές οπισθοδρομήσεις του αυταρχικού προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, καθώς χρειάζεται έναν καλά εξοπλισμένο σύμμαχο για την προστασία της νοτιοανατολικής της πτέρυγας από τη ρωσική αναθεωρητική πολιτική.

«Έχει γίνει σαφές ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την Τουρκία… ιδίως λόγω της αμυντικής της βιομηχανίας», δήλωσε ο Ερντογάν τον περασμένο μήνα, λίγες εβδομάδες μετά τη σύλληψη του βασικού αντιπάλου του, Εκρέμ Ιμάμογλου — ενέργεια που προκάλεσε μαζικές διαδηλώσεις και οικονομική αναστάτωση, αλλά μικρές αντιδράσεις από τη Δύση.

Η Τουρκία και η Ευρώπη εδώ και χρόνια μιλούν «σε διαφορετικές γλώσσες», ενώ οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν παγώσει. Ωστόσο, υπό το φως της αδιάφορης στάσης του Τραμπ προς το ΝΑΤΟ και της φαινομενικής αδιαφορίας του για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, ο ρόλος της Τουρκίας ως χώρας με «στρατηγική σημασία» καθιστά αναπόφευκτη μια στενότερη συνεργασία με την ΕΕ, σύμφωνα με δυτικό διπλωμάτη.

Σε ένδειξη της αυξανόμενης στρατιωτικής και διπλωματικής επιρροής της, ο Ερντογάν πρότεινε να φιλοξενήσει την Πέμπτη στην Κωνσταντινούπολη τριμερή συνάντηση μεταξύ των προέδρων των ΗΠΑ, της Ουκρανίας και της Ρωσίας.

Ίσως αυτή η συνάντηση να μη γίνει ποτέ. Όμως ο Ερντογάν είναι ένας από τους λίγους ηγέτες που μπορεί να την προτείνει. Διατηρεί καλές σχέσεις με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και —στο πλαίσιο της «ισορροπημένης» προσέγγισής του, όπως τη χαρακτηρίζει ο ίδιος, προς τη σύγκρουση στην Ουκρανία— η Τουρκία συνεχίζει τις εμπορικές και διπλωματικές σχέσεις με τη Μόσχα, παρά την παροχή στρατιωτικού εξοπλισμού στο Κίεβο.

Η στρατιωτική βαρύτητα της Τουρκίας, την οποία ο Ερντογάν θεωρεί μέσο για την επανεκκίνηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την ΕΕ, είναι αναμφισβήτητη. Ο Χακάν Φιντάν, υπουργός Εξωτερικών και πρώην επικεφαλής της μυστικής υπηρεσίας, προσκαλείται πλέον τακτικά σε ευρωπαϊκές συνόδους. Οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ θα συγκεντρωθούν επίσης στην Τουρκία την Τετάρτη για προγραμματισμένη συνάντηση.

«Υπάρχει διάθεση για στενότερη εμπλοκή [με την Άγκυρα]… και για άνοιγμα νέων διαδικασιών και διαύλων», δήλωσε Ευρωπαίος αξιωματούχος, υποδεικνύοντας τη μεταβαλλόμενη εποχή.

Το τουρκικό ναυτικό ελέγχει τους θαλάσσιους διαύλους προς και από τη Μαύρη Θάλασσα, ενώ με 355.000 ενεργό προσωπικό, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις είναι οι μεγαλύτερες του ΝΑΤΟ στην ευρωπαϊκή πλευρά της συμμαχίας.

Ενώ η Ευρώπη δυσκολεύεται να συγκροτήσει μια αποτρεπτική δύναμη για την Ουκρανία της τάξεως των 30.000 στρατιωτών, ο τουρκικός στρατός —δομημένος για εθνική άμυνα αλλά με εμπειρία σε αποστολές στο εξωτερικό (Λιβύη, Σομαλία)— θα μπορούσε να συγκροτήσει γρήγορα μια αποτελεσματική ειρηνευτική αποστολή, αν συμφωνούσε να συμμετάσχει.

«Οι Τούρκοι ξέρουν να χρησιμοποιούν βία και δεν φοβούνται τις απώλειες», δήλωσε δυτικός αξιωματούχος ασφαλείας. «Οι αντι-ανταρτικές επιχειρήσεις τους είναι αποδοτικές και η χρήση drones εφαρμόσιμη σε οποιαδήποτε αποστολή επιτήρησης στην Ουκρανία».

Η αμυντική βιομηχανία της Τουρκίας επίσης ακμάζει. Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν να εφοδιάσουν την Ουκρανία και να αναπληρώσουν τα στρατιωτικά τους αποθέματα, τα τουρκικά τεθωρακισμένα, πολεμικά πλοία, drones και πυρομαχικά παράγονται μαζικά, κυρίως με τουρκικά εξαρτήματα.

Οι κρατικές αμυντικές εταιρείες STM και ASFAT κατασκευάζουν κορβέτες για την Ουκρανία. Η ιδιωτική Repkon έχει εγκαταστήσει γραμμές παραγωγής βλημάτων πυροβολικού 155 χιλιοστών στις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Οι πρώτες παραδόσεις του τουρκικού μαχητικού πέμπτης γενιάς «Kaan» στην τουρκική αεροπορία έχουν προγραμματιστεί για το 2028 από την κρατική TAI.

Πιο άμεσα, η Baykar —που προμήθευσε drones στην Ουκρανία με την έναρξη της πλήρους ρωσικής εισβολής— υπέγραψε πρόσφατα κοινοπραξία με την ιταλική αμυντική εταιρεία Leonardo. Η συμφωνία μπορεί να την βοηθήσει να διεισδύσει στην αναπτυσσόμενη ευρωπαϊκή αγορά drones, πέραν των πελατών της στη Μέση Ανατολή. Ο Μπαϊρακτάρ, 45 ετών και απόφοιτος του MIT, είναι γαμπρός του Ερντογάν.

Ο πόλεμος με drones και η προηγμένη συλλογή σημάτων (SIGINT) ήταν επίσης καθοριστικά στη σφοδρή αντεπίθεση του τουρκικού στρατού εναντίον του PKK, της κουρδικής ένοπλης οργάνωσης που αυτή την εβδομάδα ανακοίνωσε κατάπαυση πυρός και αυτοδιάλυση.

«Η Ευρώπη προβλέπει αμυντικές δαπάνες ύψους 800 δισ. ευρώ και… η Τουρκία είναι από τις λίγες χώρες που μπορούν να βοηθήσουν», δήλωσε ο Τούρκος υπουργός Οικονομικών Μεχμέτ Σιμσέκ στους Financial Times τον περασμένο μήνα, προσθέτοντας ότι οι διεθνείς πωλήσεις όπλων έχουν «αυξηθεί δραματικά» σε σχέση με τα 7,2 δισ. δολάρια του προηγούμενου έτους.

«Οι σχέσεις Ευρώπης-Τουρκίας στο παρελθόν σχετίζονταν εν μέρει με την ενταξιακή πορεία και περιλάμβαναν ζητήματα όπως το κράτος δικαίου. Τώρα είναι καθαρά γεωπολιτικές», λέει ο Γαλίπ Νταλάι, ανώτερος συνεργάτης του think tank Chatham House. «Υπάρχει όμως ακόμα αμοιβαία εξάρτηση και ανάγκες… η ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι και τουρκική ασφάλεια».

Μια εκεχειρία στην Ουκρανία, για παράδειγμα, θα μπορούσε να επιτρέψει στη Ρωσία να ανασυγκροτήσει την παρουσία της στην Κριμαία, προβάλλοντας ξανά στρατιωτική ισχύ στη Μαύρη Θάλασσα και την Ανατολική Μεσόγειο.

«Στρατηγικά, το status quo ευνόησε σε πολλά σημεία την Τουρκία», σημειώνει ο καθηγητής πολέμου και στρατηγικής Alessio Patalano του King’s College του Λονδίνου. «Μια ισχυρότερη Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα και τον Καύκασο θα αποτελούσε πρόκληση για την Ευρώπη και την Τουρκία».

Η Τουρκία χρειάζεται επίσης την Ευρώπη για να διατηρήσει τη δυναμική της αμυντικής της βιομηχανίας — έναν από τους λίγους τομείς που παραμένουν ισχυροί στην ασθμαίνουσα οικονομία της.

«Η Τουρκία προσπαθεί να πει στην Ευρώπη: “Δείτε τι μπορούμε να κάνουμε και πόσο καλά το κάνουμε”», δηλώνει ο Τομ Γουόλντουιν, ειδικός σε θέματα προμηθειών άμυνας στο International Institute for Strategic Studies στο Λονδίνο, το οποίο έχει δημοσιεύσει σειρά μελετών για την τουρκική αμυντική βιομηχανία.

«Αλλά ο κλάδος αντιμετωπίζει ζητήματα βιωσιμότητας, έλλειψη κεφαλαίων, υπερβολικές φιλοδοξίες και φυγή εγκεφάλων. Χρειάζεται και την Ευρώπη», προσθέτει.

Η σχέση ΕΕ-Τουρκίας διαχρονικά χαρακτηρίζεται από κυνισμό και διγλωσσία και από τις δύο πλευρές. Σήμερα, η ανάγκη της Ευρώπης για τουρκική στρατιωτική ισχύ ενδέχεται ξανά να υπερισχύσει των ανησυχιών για τη «μετάβαση σε πλήρως αυταρχικό καθεστώς» του Ερντογάν, όπως σημείωσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα. Όχι όμως σε τέτοιο βαθμό ώστε να ανοίξει και πάλι ο δρόμος για ένταξη, επιμένουν οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι.

Η σύνδεση ασφάλειας και εσωτερικής πολιτικής έχει επίσης αποχρώσεις. Δέκα ημέρες μετά τη σύλληψή του, ο δήμαρχος Κωνσταντινούπολης Ιμάμογλου —που, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, θα κέρδιζε τον Ερντογάν σε προεδρικές εκλογές— κάλεσε τη Γερμανία να μην μπλοκάρει την πώληση των μαχητικών Eurofighter στην Τουρκία λόγω της κράτησής του, υποστηρίζοντας ότι το εθνικό συμφέρον είναι σημαντικότερο.

«Σας παρακαλώ να ανακαλέσετε την απόφαση. Η Τουρκία δεν είναι μόνο ο Ερντογάν. Η Τουρκία είναι μεγαλύτερη από τον Ερντογάν. Οι κυβερνήσεις έρχονται και φεύγουν», έγραψε στο X από τη φυλακή, προσθέτοντας με μια δόση αισιοδοξίας: «Το τέλος της διακυβέρνησης Ερντογάν πλησιάζει».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• MPW Summit 2025: Η νέα εποχή της ηγεσίας είναι εδώ – Ολοκληρώθηκε το πιο επιδραστικό συνέδριο της χρονιάς
• UBS: Σε τροχιά ανόδου οι ελληνικές τράπεζες – Ισχυρά αποτελέσματα, αναβαθμίσεις και νέοι στόχοι
• ΓΠΚΒ: Η Ελλάδα θα υπερβεί το προ κρίσης κατά κεφαλήν ΑΕΠ έως το 2033 – Υπό προϋποθέσεις η βιώσιμη ανάπτυξη