Ηλικιωμένοι, εγκαταλελειμμένα χωριά και πυρκαγιές: Το δράμα της ευρωπαϊκής υπαίθρου
Οι φονικές δασικές πυρκαγιές που μαίνονται φέτος το καλοκαίρι σε όλη την Ευρώπη τροφοδοτούνται από ένα βαθύτερο και μακροχρόνιο φαινόμενο: την αποψίλωση της υπαίθρου, που έχει αφήσει χωριά και καλλιέργειες εγκαταλελειμμένα, όπως αναφέρουν οι Financial Times.
Οι ακραίοι καύσωνες, άμεση συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, προκάλεσαν πυρκαγιές που σκότωσαν κατοίκους και πυροσβέστες από την Ισπανία έως την Τουρκία. Ωστόσο, υπουργοί και ειδικοί υπογραμμίζουν ότι η καταστροφικότητά τους ενισχύθηκε επειδή εξαπλώθηκαν ανεμπόδιστα σε εκτάσεις εγκαταλελειμμένης γης. Εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα πρώην καλλιεργήσιμης γης έχουν μετατραπεί σε εύφλεκτη βλάστηση, αποτέλεσμα δεκαετιών εσωτερικής μετανάστευσης από τα χωριά προς τις πόλεις.
Μόνο τον Ιούνιο και τον Ιούλιο, περίπου 20 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο, ενώ τον Αύγουστο ακολούθησαν τουλάχιστον οκτώ θάνατοι σε Ισπανία και Πορτογαλία. «Όσο αδειάζουν οι αγροτικές περιοχές, η εγκαταλελειμμένη γη τροφοδοτεί τις πυρκαγιές», τόνισε η Lamia Kamal-Chaoui, διευθύντρια του OECD Centre for Entrepreneurship, SMEs, Regions and Cities. «Η απάντηση είναι να συνδυαστούν η πρόληψη και η καταστολή με στρατηγικές αναζωογόνησης της υπαίθρου».
Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, όπου η εξάπλωση των πόλεων προς ημι-αγροτικές ζώνες έχει αυξήσει τον κίνδυνο, στην Ευρώπη τα χωριά κυριεύονται από δάση και θαμνώδεις εκτάσεις. «Οι θάμνοι και τα δάση εισβάλλουν στα χωριά», είπε ο Víctor Fernández García του University of León.
Στη βορειοδυτική Ισπανία, πυρκαγιά κατέκαψε έκταση διπλάσια από το μέγεθος του Λονδίνου, με χιλιάδες εκκενώσεις και διακοπές συγκοινωνιών. Μέχρι την Πέμπτη, 402.000 εκτάρια είχαν καεί —η μεγαλύτερη καταστροφή στην Ισπανία από το 1994, σύμφωνα με το EFFIS.
Η υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος Sara Aagesen τόνισε την ανάγκη αντιστροφής της «εγκατάλειψης της υπαίθρου», μέσω εκκαθάρισης βλάστησης, κλαδέματος και αναβίωσης της βόσκησης. Ο πρωθυπουργός Pedro Sánchez χαρακτήρισε την καταστροφή «απόδειξη ότι η κλιματική κρίση επιταχύνεται», σημειώνοντας ότι η φετινή ήταν η εντονότερη θερμοκρασιακή έξαρση από το 1975, με θερμοκρασίες άνω των 40°C και 4,6°C πάνω από τον μέσο όρο.
Η ασυνήθιστη βροχόπτωση νωρίτερα φέτος ανακούφισε τη λειψυδρία αλλά δημιούργησε εκρηκτική βλάστηση. Έρευνα του World Weather Attribution έδειξε ότι η κλιματική αλλαγή έκανε τις πυρκαγιές σε Ελλάδα, Τουρκία και Κύπρο δέκα φορές πιθανότερες. Ο Sánchez πρότεινε διακομματικό σύμφωνο για την κλιματική αλλαγή, αλλά απορρίφθηκε από το Λαϊκό Κόμμα. Ο ηγέτης του, Alberto Núñez Feijóo, χλευάστηκε για την πρόταση δημιουργίας εθνικής βάσης «εμπρηστών» με ηλεκτρονική παρακολούθηση.
Στην Πορτογαλία, η καμένη έκταση φέτος αντιστοιχεί στη μισή του 2017, όταν σκοτώθηκαν πάνω από 60 άνθρωποι. Η Ιβηρική χερσόνησος συνολικά αντιπροσωπεύει τα δύο τρίτα των καμένων εκτάσεων της Ευρώπης.
Η πτώση της αγροτικής παραγωγής έχει εκθέσει τα χωριά που παλαιότερα προστατεύονταν από χωράφια, στάνες και περιβόλια που λειτουργούσαν ως φυσικά αναχώματα. Στην επαρχία León της Ισπανίας, οι φάρμες αιγοπροβάτων μειώθηκαν από 34.000 το 1962 σε λίγο πάνω από 1.000 το 2020.
Το OECD είχε προειδοποιήσει από πέρυσι για παρόμοια φαινόμενα στην Ελλάδα. «Δεν είναι πρόβλημα μόνο της Ισπανίας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης», σημείωσε η Kamal-Chaoui.
Η ερήμωση δημιουργεί χωριά γερασμένων πληθυσμών. Στη Molezuelas de la Carballeda, ο πληθυσμός μειώθηκε σχεδόν στο μισό —47 κάτοικοι σήμερα με μέση ηλικία τα 70 έτη— δυσκολεύοντας τις εκκενώσεις, σύμφωνα με τον δήμαρχο Alexandre Satue Lobo.
Ο καθηγητής οικολογίας Francisco Martín Azcárate (Autonomous University of Madrid) υποστηρίζει ότι απαιτούνται ελεγχόμενες καύσεις και εκκαθαρίσεις για την πρόληψη. «Πάντα υπήρχαν πυρκαγιές, αλλά πλέον μιλάμε για megafires με θερμοκρασίες και εκτάσεις που είναι αδύνατο να αντιμετωπιστούν με τους υπάρχοντες πόρους».
Η μόδα των μαζικών αναδασώσεων έχει αυξήσει τον όγκο καύσιμης ύλης, επιτείνοντας το πρόβλημα. Ο Azcárate προτείνει ζώνες εκκαθάρισης γύρω από οικισμούς. Στην Πορτογαλία, ο José Pereira από το Forest Research Centre βλέπει λύση στην αναβίωση της ποιμενικής κτηνοτροφίας. Αν και εγκαταλείφθηκε λόγω χαμηλής κερδοφορίας, το κράτος έχει ξεκινήσει μικρές επιδοτούμενες προσπάθειες. «Το ζήτημα είναι πρωτίστως αναπτυξιακό», υπογραμμίζει. «Πώς θα διατηρήσουμε έναν ελάχιστο πληθυσμό ικανό να διαχειριστεί τη γη;».
Σύμφωνα με τους Financial Times, η κλιματική κρίση, η εγκατάλειψη της υπαίθρου και οι λανθασμένες πολιτικές δημιουργούν έναν εκρηκτικό συνδυασμό που καθιστά τις πυρκαγιές πιο έντονες, πιο εκτεταμένες και δυσκολότερες στην αντιμετώπιση.
