Ο Πάπας Λέων ΙΔ’ απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη: Όχι σε έναν «ψηφιακό Θεό»
Ως επικεφαλής της Καθολικής Εκκλησίας, οι Πάπες ανέκαθεν προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τις μεγάλες προκλήσεις της εποχής τους — είτε επρόκειτο για αιρετικούς, πανδημίες ή εισβολές.
Το 2025, ο Πάπας Λέων ΙΔ’ έχει αναγάγει την αντιμετώπιση των κινδύνων της ανεξέλεγκτης τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) σε κεντρική αποστολή του παπικού του έργου.
Στην πρώτη του επίσημη ομιλία προς τους καρδινάλιους, προειδοποίησε για τους κινδύνους του ΑΙ για την «ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τη δικαιοσύνη και την εργασία». Δύο ημέρες αργότερα, μιλώντας σε δημοσιογράφους, εξήρε την «τεράστια δυναμική» της τεχνολογίας, τονίζοντας όμως πως απαιτείται υπευθυνότητα «ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το καλό όλων».
Όπως και ο προκάτοχός του από τον 19ο αιώνα, ο Πάπας Λέων ΙΓ’, που υποστήριξε τα δικαιώματα των εργαζομένων κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, έτσι και ο Λέων ΙΔ’ θέλει να παίξει τον ρόλο του προστάτη του κοινωνικού ιστού απέναντι στις ανεξέλεγκτες σύγχρονες τεχνολογίες. Το παπικό όνομα που επέλεξε ο τότε καρδινάλιος Ρόμπερτ Πρέβοστ «δεν ήταν τυχαία αναφορά», ανέφερε εκπρόσωπος του Βατικανού τη νύχτα που ολοκληρώθηκε το κονκλάβιο.
«Η Εκκλησία μάς καλεί να κοιτάζουμε προς τον ουρανό, αλλά και να περπατάμε στη γη σύμφωνα με την εποχή», δήλωσε στο Politico ο Παόλο Μπενάντι, Φραγκισκανός μοναχός και σύμβουλος του Βατικανού για την ηθική της τεχνητής νοημοσύνης, προσθέτοντας ότι δεν είναι παράξενο που η Εκκλησία προσφέρει την τεχνογνωσία της σε έναν τόσο μελλοντοστραφή τομέα.
«Το Βατικανό επιδιώκει να αποτρέψει εξελίξεις στο ΑΙ που θα έβλαπταν τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, πλήττοντας δυσανάλογα τους λιγότερο ειδικευμένους εργαζόμενους», δήλωσε η Μαρία Σαβόνα, καθηγήτρια οικονομικών της καινοτομίας στα πανεπιστήμια Luiss της Ρώμης και Sussex και ειδική στην ΑΙ.
Ηθικολόγοι, φιλόσοφοι αλλά και τεχνολογικοί μεγιστάνες έχουν προειδοποιήσει για τους κινδύνους που ενέχει η δημιουργία νοημόνων οντοτήτων από εταιρείες. Ο Έλον Μασκ, δισεκατομμυριούχος ιδιοκτήτης της πλατφόρμας Χ και δημιουργός του AI bot Grok, έχει προειδοποιήσει ότι η αλόγιστη ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης ισοδυναμεί με το «κάλεσμα του δαίμονα», παρομοιάζοντάς τη με τη δημιουργία ενός «ψηφιακού Θεού».
Η προσπάθεια ένταξης του Βατικανού στο πλαίσιο ρύθμισης της ΑΙ ξεκίνησε με τον προκάτοχο του Λέοντα. Το 2020, ο τότε Πάπας Φραγκίσκος συγκέντρωσε θρησκευτικούς και πολιτικούς ηγέτες, καθώς και εταιρείες όπως οι IBM και Cisco, για να υπογράψουν το «Ρωμαϊκό Κάλεσμα για την Ηθική της Τεχνητής Νοημοσύνης», μια δέσμευση για την ανάπτυξη υπεύθυνης και κοινωνικά ωφέλιμης ΑΙ. Τον Ιανουάριο, το Βατικανό εξέδωσε επίσημη δήλωση προειδοποιώντας ότι το ΑΙ θα μπορούσε να οδηγήσει την ανθρωπότητα στο να «υποδουλωθεί στο ίδιο της το έργο».
Ως ο πρώτος Πάπας που προέρχεται από τις ΗΠΑ —τη γενέτειρα της Silicon Valley και της τεχνολογικής επανάστασης— και απόφοιτος μαθηματικών, ο Λέων είναι ιδανικά τοποθετημένος για να προωθήσει αυτή την αποστολή.
Η Ουάσιγκτον ηγείται ενός κύματος απορρύθμισης, με τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ να καταργεί τους κανόνες ασφαλείας που είχε θεσπίσει ο προκάτοχός του Τζο Μπάιντεν, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα ένα σχέδιο ύψους μισού τρισεκατομμυρίου δολαρίων για την υλοποίηση υποδομών hardware AI σε συνεργασία με την OpenAI.
Ακόμη και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία παραδοσιακά βρίσκεται στην αιχμή της ρύθμισης της ΑΙ, τροποποιεί τη στάση της δίνοντας έμφαση στην ανταγωνιστικότητα — ανοίγοντας τον δρόμο για «στοχευμένες προσαρμογές» του AI Act και επενδύοντας στη διπλάσια ενίσχυση της υπολογιστικής ισχύος. Στη Σύνοδο Κορυφής για την ΑΙ που πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι τον Φεβρουάριο, οι παγκόσμιοι ηγέτες ασχολήθηκαν περισσότερο με το να κλείσουν συμφωνίες, παρά με τη θέσπιση περιορισμών.
Για τον Μπενάντι, ο ρόλος της Εκκλησίας ως «ειδικού στην ανθρωπότητα» μπορεί να εμπνεύσει ηγέτες, ιδίως σε καθολικές χώρες, ώστε να «δημιουργήσουν ένα ΑΙ που νοιάζεται για τον άνθρωπο και είναι εναρμονισμένο με τη κοινωνική δικαιοσύνη».
Στην πρώτη του επικοινωνία με την Ιταλίδα Πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, ο Λέων δεσμεύτηκε να συνεχίσουν από κοινού την προσπάθεια για «μια ηθική και ανθρωποκεντρική ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης». Πέρυσι, κατόπιν πρόσκλησης της Μελόνι, ο Φραγκίσκος απηύθυνε λόγο στους ηγέτες της G7 για την ηθική της ΑΙ.
«Το ενδιαφέρον του Βατικανού για το ΑΙ δεν είναι περίεργο», είπε η Σαβόνα. «Ο Φραγκίσκος έδειξε επίσης μεγάλο ενδιαφέρον για την κλιματική αλλαγή, που είναι ένα επίκαιρο ζήτημα. Η αποστολή της Εκκλησίας είναι να μένει πιστή στις βασικές αρχές, ενώ ταυτόχρονα προσαρμόζεται στον κόσμο».
Το Βατικανό, σύμφωνα με τη Σαβόνα, θα μπορούσε να αξιοποιήσει το δίκτυό του στον Παγκόσμιο Νότο για να «ενισχύσει τη δημοκρατική πρόσβαση» στην ΑΙ, καθώς η εξουσία συγκεντρώνεται στα χέρια των τεχνολογικών κολοσσών και των πλουσιότερων χωρών — και να συμβάλει ώστε η ευρωπαϊκοκεντρική ρύθμιση να αποκτήσει παγκόσμιο χαρακτήρα. «Αυτό θα ήταν πολύ, πολύ χρήσιμο».
Ο Πάπας γνωρίζει ότι η Εκκλησία «μπορεί να βοηθήσει να ερμηνεύσουμε έναν κόσμο που αλλάζει, να τον καθοδηγήσει προς τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και να μας δείξει πώς η τεχνική καινοτομία μπορεί να ενισχύσει την κοινωνική φροντίδα», προσθέτει η ίδια.
Ο ίδιος ο Λέων δεν έχει ξεφύγει από τον αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης. Μόλις μία εβδομάδα μετά την εκλογή του, κυκλοφόρησε στο YouTube βίντεο στο οποίο φαινόταν να επαινεί τον Πρόεδρο της Μπουρκίνα Φάσο Ιμπραχίμ Τραορέ επειδή αντιπαραβάλλει τον πλούτο του Βατικανού με τη φτώχεια στην Αφρική. Το Βατικανό κατήγγειλε ότι το βίντεο ήταν deepfake — μέρος ενός κύματος πρόσφατων ψευδεπίγραφων περιεχομένων από αφρικανικές πλατφόρμες που παρουσιάζουν τον Τραορέ ως υπόδειγμα παναφρικανικής ηγεσίας.
Η επιστήμη και το Βατικανό δεν ήταν πάντα αρμονικοί συνοδοιπόροι. Τον 17ο αιώνα, οι θεολογικές αρχές καταδίκασαν τον αστρονόμο Γαλιλαίο Γαλιλέι για αίρεση επειδή δήλωσε πως η Γη περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο.
Αλλά η σύγκρουση μεταξύ πίστης και τεχνολογίας «είναι ένα πολύ σύγχρονο ζήτημα», όπως λέει ο Μπενάντι, υπενθυμίζοντας ότι πολλοί επιστήμονες στην ιστορία ήταν επίσης πιστοί.
Το κατά πόσο ο Λέων θα καταφέρει να είναι αποτελεσματικός στην αυτοανακηρυγμένη αποστολή του εξαρτάται από την ικανότητά του να επηρεάσει τους άλλους — και πιθανόν από τη «χαρισματική του παρουσία». «Το Βατικανό διαθέτει ισχυρό ηθικό κύρος. Έχει μια πολύ αυθεντική φωνή», κατέληξε η Σαβόνα.
