Ο Παύλος Σακκάς για την πανδημία του κορωνοϊού: Οι αποφασισμένοι νικούν
Ως καθηγητής Ψυχιατρικής και συγγραφέας ο Παύλος Σακκάς έχει μια πολύ προσωπική προσέγγιση στα θέματα ψυχής. Δεν μασάει τα λόγια του, ούτε χαϊδεύει αυτιά. Αντίθετα, έχει μια σχεδόν «κυνική» προσέγγιση στα πράγματα και κολυμπάει αντίθετα στο ρεύμα, με γνώμονα ότι σε κάθε μάχη πας για να κερδίσεις.
«Όλοι οι πόλεμοι, κάποια στιγμή τελειώνουν. Πρέπει να φροντίσουμε να είμαστε μεταξύ αυτών που επιβίωσαν» μου λέει χαρακτηριστικά και στη συνέντευξη που ακολουθεί αναλύει με επιχειρήματα ότι εκείνο που μας διακινεί καλύτερα είναι ο φόβος για την ατομική μας υγεία και ότι μόνον όταν συνειδητοποιήσουν οι υγιείς και οι νεότεροι ότι κανείς δεν είναι απρόσβλητος, θα νικήσουμε τον πόλεμο.
Κύριε Σακκά, την ώρα που το #μένουμεσπίτι είναι απολύτως επιβεβλημένο για την μικρότερη δυνατή διασπορά του κορωνοϊού, σας βρίσκω στο γραφείο… Η τεχνολογία, όπως τα skype calls, face time, video calls δεν καλύπτουν την επαφή του ψυχιάτρου με τον ασθενή του;
Την επαφή και γενικότερα την επικοινωνία την καλύπτει και το τηλέφωνο. Εκείνο δυστυχώς που με υποχρεώνει να πηγαίνω στο ιατρείο, είναι η συνταγογράφηση. Ενώ είχε προαναγγελθεί ότι εδώ και έναν χρόνο, η ηλεκτρονική συνταγογράφηση θα καταργούσε το χαρτί και θα γινόταν άυλη, δυστυχώς ακόμα είμαστε υποχρεωμένοι να δίνουμε στον ασθενή χάρτινη συνταγή, την οποία αυτός δίνει στο φαρμακείο! Νομίζω ότι τώρα είναι μια ευκαιρία, για να προχωρήσουμε και σε αυτόν τον τομέα.
Πόσο έχουν επηρεαστεί, αλήθεια, οι ψυχικά πάσχοντες από την πανδημία και ποιοι είναι οι πιο συχνοί φόβοι τους;
Ο βρεγμένος την βροχή δεν την φοβάται. Το πρόβλημα το έχουν εκείνοι που ως τώρα το πάλευαν. Αυτοί είναι που θα χρειαστούν κάποια φαρμακευτική υποστήριξη. Όπως λέω και στο τελευταίο μου βιβλίο Φάρμακα ψυχής αρκετός κόσμος θα χρειαστεί λίγο αγχολυτικό και κάποιο αντικαταθλιπτικό.
Στα κοινωνικά δίκτυα αυτές τις ημέρες γίνονται σχόλια κάθε είδους. Όμως το σχόλιο ότι «οι παππούδες μας κλήθηκαν να πάνε στον πόλεμο ενώ εμείς καλούμαστε να μείνουμε στον καναπέ μας» έχει κατά τη γνώμη σας μια δόση αισιόδοξης αλήθειας;
Να μια ευκαιρία να μάθουμε τα καλά και τα κακά των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης. Να μάθουμε τι να ακούμε και τι να πετάμε. Γιατί εκεί φιλοξενείται κάθε πάθος. Δίνεται βήμα σε κάθε φιλοδοξία, σε κάθε κακεντρέχεια, σε κάθε επιπολαιότητα. Τώρα που μένουμε σπίτι, ας ασχοληθούμε για να μάθουμε πως παίζεται το παιχνίδι. Γιατί το παιχνίδι δεν είναι πάντα τόσο αθώο και ανώδυνο όσο φαίνεται. Όσο για το σχόλιο για «τους παππούδες μας», ας μη ξεχνάμε ότι κάθε μάχη έχει τα δικά της θύματα. Και κυρίως ότι το κόστος πάντα υπολογίζεται με υποκειμενικά κριτήρια. Η προσπάθεια αντικειμενικής καταγραφής των απωλειών είναι αυτή που οδήγησε την επιστήμη της Ιστορίας να καταμετρά τους νεκρούς και να παρουσιάζει στο τέλος αριθμούς. Όμως για τον κάθε ένα νεκρό, η ήττα ήταν τελειωτική και ολοκληρωτική. Δεν μπορεί να μετρηθεί και να χαρακτηριστεί ως μικρή ή μεγάλη.
Η πανδημία του κορωνοϊού είναι ως κατάσταση πρωτόγνωρη και για εσάς ως γιατρό. Με ποια λογικά «επιχειρήματα» οπλίζετε τον εαυτό σας για να το αντιμετωπίσετε και ποια επιχειρήματα επιστρατεύετε ως ψυχίατρος απέναντι στον κόσμο που ζει στη δίνη της απειλής ενός αόρατου και ύπουλου εχθρού;
Εκείνο που λέω στο εαυτό μου και τους γύρω μου είναι ότι όπως και τόσες άλλες απειλές, κάποια στιγμή θα περάσει. Ας φροντίσουμε να βρισκόμαστε, σε όσο καλύτερη κατάσταση γίνεται, όταν βγει το ουράνιο τόξο.
Το κράτος στελεχώνει τηλεφωνικά κέντρα με ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς για να παρέχει ψυχολογική υποστήριξη στον κόσμο. Είναι, νομίζετε, μια πρώτη σωστή αντίδραση;
Όποιοι με γνωρίζουν, ακόμα και μέσα από τα βιβλία μου, ξέρουν ότι δεν είμαι από τους ανθρώπους που κρύβουν τα λόγια τους. Έ, λοιπόν σας λέω καθαρά ότι δεν πιστεύω στις γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης. Ενώ τα εγκαίνιά τους συγκινούν και προσφέρουν κοινωνική προβολή στους ιδρυτές, εντούτοις γρήγορα εκφυλίζονται. Συνήθως σε αυτές τις γραμμές καταφεύγουν οι ίδιοι και οι ίδιοι. Άτομα άσχετα με το πρόβλημα το οποίο προσπαθούν να θεραπεύσουν αυτές οι γραμμές. Άλλωστε και επιστημονικά έχει φανεί ότι οι τηλεφωνικές γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης, δεν βοηθούν ουσιαστικά.
Ποιες είναι και πώς αντιμετωπίζονται οι παράπλευρες ψυχολογικές συνέπειες λόγω του φόβου αλλά και της καραντίνας στην οποία καλούμαστε να υπακούσουμε;
Δεν υπάρχουν μόνο παράπλευρες απώλειες, αλλά μπορεί να υπάρξουν και παράπλευρα κέρδη. Όσοι ζουν κάτω από την ίδια στέγη, μπορεί να έρθουν πιο κοντά τώρα που δεν υπάρχει η επιλογή της απόδρασης. Είναι ευκαιρία να γνωριστούμε καλύτερα και να προχωρήσουμε σε αναγκαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμούς. Κάτι που δεν θα συνέβαινε ποτέ, όσο η πόρτα ήταν ανοιχτή! Ας ψάξουμε να βρούμε τα θετικά που μας φέρνει η πανδημία. Οι υγιείς ας αγκαλιαστούμε και οι ασθενείς ας ζηλέψουμε τις μέρες που κυκλοφορούσαμε ελεύθερα. Δεν είναι όλα αυτονόητα στη ζωή.
Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι είναι αναπόφευκτες οι ψυχολογικές παρενέργειες από το αίσθημα της μοναξιάς – ειδικά για εκείνους που ζουν μόνοι. Πώς αντιμετωπίζεται αυτό κατά τη γνώμη σας;
Αυτοί που ζουν μόνοι, και όχι από επιλογή τους, θα διαπιστώσουν ότι εκεί έξω υπάρχουν πολλοί που τους σκέφτονται. Η αναμενόμενη κοινωνική κινητοποίηση θα τους εκπλήξει ευχάριστα. Άλλωστε σήμερα με όλη αυτή την τεχνολογία και να θέλεις, δεν μπορείς να μείνεις μόνος.
Πρόσφατη μελέτη στο ιατρικό περιοδικό «The Lancet», επιβεβαιώνει ότι η καραντίνα και η απομόνωση διαρκείας μπορούν να οδηγήσουν σε μετατραυματικό stress, άγχος, κατάθλιψη, αλλά επίσης σε κόπωση, πτώση ηθικού του κοινού και δημόσια αντίδραση τελικά. Το φοβάστε;
Όχι. Αυτά είναι προφανώς αποτελέσματα από περιορισμένες καραντίνες, στις οποίες αυτοί που τις υπέστησαν, αισθάνθηκαν αδικημένοι. Εδώ έχουμε μια παγκόσμια μάχη και όπως διαπιστώνουμε καθημερινά, όλος ο κόσμος επηρεάζεται. Μόλις ο κορωνοϊός περάσει και βρούμε το εμβόλιο, θα τον ξεχάσουμε, όπως έγινε και με τις προηγούμενες επιδημίες. Μάλιστα ο άνθρωπος ξεχνά τόσο γρήγορα, που μετά από λίγα χρόνια, είμαι σίγουρος ότι θα ξεκινήσει αντιεμβολιαστικό κίνημα!
Η Ελλάδα άρχισε να ανανίπτει από μια άνευ προηγουμένου οικονομική κρίση, και πάνω που η ψυχολογία του κόσμου αλλά και της αγοράς έδειξε σημάδια ανάκαμψης, ο κορωνοϊός τώρα διακυβεύει τα πάντα. Υπάρχει «αντίδοτο» σε αυτό το διακύβευμα; Και δεν μιλώ μόνο για το οικονομικό σκέλος…
Μπόρα είναι, θα περάσει. Η ζωή είναι γεμάτη από μπόρες και καταστροφές. Χρόνια να μας χαρίζει ο Μεγαλοδύναμος ώστε να προλάβουμε να ζήσουμε και τις επόμενες καταστροφές που έρχονται. Όμως πρέπει πάντα να έχουμε στο μυαλό μας ότι το παν είναι να καταφέρουμε να επιβιώσουμε, γιατί πάντα μετά την καταιγίδα έρχεται η γαλήνη. Όλοι οι πόλεμοι, κάποια στιγμή τελείωσαν. Πρέπει να φροντίσουμε να είμαστε μεταξύ αυτών που επιβίωσαν.
Εν τούτοις, οι ερευνητές τονίζουν ότι «τα δυνητικά οφέλη μιας υποχρεωτικής μαζικής καραντίνας πρέπει να ζυγιστούν προσεκτικά σε σχέση με το πιθανό ψυχολογικό κόστος». Δεν το συμμερίζεστε;
Και βέβαια όχι. Όταν οδηγείς έναν πόλεμο, οφείλεις να μην σκέφτεσαι το ψυχολογικό κόστος, που θα προκαλέσει, γιατί αλλιώς θα χάσεις τον πόλεμο. Ο κόσμος πρέπει να τρομάξει να ακολουθήσει τις εντολές του στρατηγού. Οι αποφασισμένοι νικούν. Όποιος αμφιταλαντεύεται ζυγίζοντας το όποιο κόστος, στο τέλος χάνει. Στην παρούσα επιδημία, νικητές θα βγουν αυτοί που δεν σκέφτηκαν ούτε το ψυχολογικό ούτε, κυρίως, το πολιτικό κόστος, με αποτέλεσμα να πάρουν ταχύτατα τα δραστικότερα μέτρα.
Οι αρχές δημόσιας υγείας έδωσαν έμφαση στο ότι η αυτο-απομόνωση αποτελεί αλτρουιστική επιλογή που συνδέεται με τον ενδιαφέρον μας για τους άλλους και όχι μόνο για την προστασία μας, κάτι που δεν είδαμε να συμβαίνει στις πρώτες εβδομάδες. Είναι δύσκολο να εμπεδωθεί το αίσθημα της κοινωνικής και συλλογικής ευθύνης; Μήπως, εντέλει, μόνο «ο φόβος φυλάει τα έρημα»;
Δεν μπορώ να ακούω άλλο για αλτρουισμό. Ο άνθρωπος από την στιγμή που γεννιέται, κουβαλά στο κεφάλι του προγράμματα ατομικής επιβίωσης. Όποιος πιστεύει ότι τα επιβιωτικά προγράμματα που διαθέτουμε σαν hardware στον εγκέφαλό μας και ήρθαν σε εμάς μετά από εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, αξιολογούν υψηλότερα την ομάδα από το άτομο, είναι αιθεροβάμων. Αυτή η λάθος εκτίμηση άλλωστε οδήγησε και τα περισσότερα «ιδανικά» κοινωνικά συστήματα στην πτώχευση. Ας το αποδεχτούμε ότι πρώτα αξιολογούμε τον κίνδυνο της προσωπικής μας ζωής και μετά των άλλων. Έτσι πιστεύω ότι εκείνο που μας διακινεί καλύτερα είναι ο φόβος για την ατομική μας υγεία. Όσο μιλάμε για «ευπαθείς ομάδες», οι υγιείς και οι νεότεροι θα σφυρίζουν αδιάφορά. Εάν αντίθετα φοβηθούν και αυτοί και αντιληφθούν ότι κανείς δεν είναι απρόσβλητος, θα τρέξουν να κρυφτούν!
Πώς μπορούν να βοηθηθούν τα άτομα με Iδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (Obsessive–Compulsive Disorder) που πάντα πχ έπλεναν υπερβολικά συχνά τα χέρια τους, και τώρα με το συχνό πλύσιμο λόγω του κορωνοϊού, μεταδίδουν το άγχος και στην οικογένειά τους;
Έ λοιπόν σας πληροφορώ ότι από ότι ήδη διαπίστωσα, οι άρρωστοι αυτοί έχουν μεγαλύτερη ψυχραιμία, γιατί αυτοί ζούσαν χρόνια μέσα σε αυτόν τον πανικό, που τώρα μπήκαμε και οι υπόλοιποι. Μας καλωσορίζουν στον κόσμο τους! Και μάλιστα μας συνιστούν ψυχραιμία!
Άρα, μετά από αυτή την πρωτόγνωρη εμπειρία, κινδυνεύουμε να γίνουμε όλοι υποχόνδριοι;
Όχι. Ο άνθρωπος ξεχνά γρήγορα. Μόλις περάσει η φούρια, θα επανέλθουμε στις παλιές μας συνήθειες σαν να μην έτρεξε τίποτε.
Ποια είναι η αισιόδοξη συμβουλή που μπορείτε να μας δώσετε;
Ουδέν κακό αμιγές καλού. Όπως τα capital control μας υποχρέωσαν να προχωρήσουμε στο πλαστικό χρήμα, έτσι και η παρούσα καραντίνα, μας υποχρεώνει να βάλουμε την εικονική πραγματικότητα στην καθημερινή μας ζωή. Ο τρόπος ζωής μας θα αλλάξει πιο γρήγορα από ότι πίστευαν οι μελλοντολόγοι. Θα μπούμε στο μέλλον ταχύτερα και έτσι θα προλάβουμε όλοι μας να ζήσουμε σε έναν διαφορετικό κόσμο. Από την άλλη, ας αναλογιστούμε ότι πλέον δεν είναι δυνατόν να υπάρχει καμιά χώρα μόνη της και κανένας άνθρωπος αδιάφορος για τους υπόλοιπους. Ένας περίεργος Κινέζος με παράλογες συνήθειες ήταν αρκετός για να ρίξει τις μετοχές της Wall Street, όσο κανένας πρόεδρος των ΗΠΑ ή της Ρωσίας. Η πανδημία μας επιβεβαίωσε ότι ζούμε όλοι σε ένα παγκόσμιο χωριό. Και αυτή η συνειδητοποίηση είναι για μένα ένα μεγάλο κέρδος.
Κύριε Σακκά σας ευχαριστώ πολύ!
O Παύλος Σακκάς είναι Ομότιμος Καθηγητής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ και πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του Φάρμακα ψυχής.
