Ο Πούτιν στην Ινδία για πρώτη μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία – Οι συμφωνίες που εξοργίζουν τη Δύση

Η επίσκεψη του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν στην Ινδία στις 4–5 Δεκεμβρίου είναι η πρώτη του από την πλήρη κλίμακα εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Υπό μία έννοια, το ταξίδι μπορεί να θεωρηθεί ρουτίνα: οι ηγέτες των δύο χωρών συναντώνται τακτικά στις ετήσιες συνόδους κορυφής (αν και η τελευταία, τον Ιούλιο του 2024 στη Μόσχα, ήρθε μετά από διάστημα άνω των δύο ετών).  

Ωστόσο, σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό πλαίσιο, η επίσκεψη πραγματοποιείται σε μια τεταμένη περίοδο για τις διμερείς σχέσεις, με το Νέο Δελχί να δέχεται πίεση από τη Δύση, και ιδιαίτερα τις ΗΠΑ, να περιορίσει τις επαφές με τη Μόσχα, και ειδικά τις αγορές ρωσικού πετρελαίου.

Οι αγορές ρωσικού πετρελαίου από την Ινδία αυξήθηκαν από λιγότερο από 1% επί των συνολικών εισαγωγών πετρελαίου πριν τον πόλεμο στην Ουκρανία, σε σχεδόν 40%, γεγονός που καθιστά τη χώρα τον μεγαλύτερο αγοραστή ρωσικού θαλάσσιου αργού και δεύτερο μεγαλύτερο αγοραστή ρωσικού αργού μετά την Κίνα.

Το ήμισυ των δασμών κατά 50% που επέβαλε η διοίκηση Τραμπ στην Ινδία τον Αύγουστο προέρχεται από την αγορά ρωσικού πετρελαίου (το άλλο μισό οφείλεται στην αδυναμία σύναψης διμερούς εμπορικής συμφωνίας).

Τους δασμούς ακολούθησαν τον Οκτώβριο οι δευτερογενείς κυρώσεις των ΗΠΑ κατά των ρωσικών εταιρειών Lukoil και Rosneft, που αντιπροσωπεύουν πάνω από το μισό των εξαγωγών αργού της χώρας (αν και οι ινδικές εταιρείες μπορούν ακόμα να αγοράζουν από μη κυρωμένες οντότητες).

Οι ινδικές αγορές ρωσικού αργού αυξήθηκαν τον Νοέμβριο, φτάνοντας στα υψηλότερα επίπεδα από τον Ιούλιο, καθώς τα διυλιστήρια εφοδιάστηκαν εν όψει της προθεσμίας επιβολής κυρώσεων στις 21 Νοεμβρίου. Ωστόσο, αναμένεται μείωση, καθώς οι ινδικές εταιρείες ήδη ανταποκρίνονται στις κυρώσεις: η Adani, ένας μεγάλος ινδικός εμπορικός όμιλος, έχει εφαρμόσει απαγόρευση εισόδου πλοίων με ρωσικό πετρέλαιο στα 14 λιμάνια που λειτουργεί στη χώρα. Η Reliance, που διαθέτει το μεγαλύτερο διυλιστήριο στον κόσμο στο Jamnagar, Gujarat, έχει επίσης μειώσει τις αγορές ρωσικού αργού.

Παράλληλα, αυξήθηκαν οι ινδικές αγορές αργού από αλλού (συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ), μειώνοντας τόσο την έκθεση της Ινδίας στις κυρώσεις της Ουάσιγκτον όσο και το εμπορικό της έλλειμμα με τις ΗΠΑ – ένα βασικό παράπονο της διοίκησης Τραμπ. Το Νέο Δελχί έχει συνάψει συμφωνία για αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ και αυξάνει τις εισαγωγές από τη Μέση Ανατολή.

Διαφοροποίηση της συνεργασίας

Το εμπόριο Ινδίας–Ρωσίας έχει σημειώσει σημαντική ανάπτυξη – από λίγο κάτω από 10 δισεκατομμύρια δολάρια πριν από την πανδημία σε σχεδόν 70 δισεκατομμύρια φέτος, με στόχο τα 100 δισεκατομμύρια μέχρι το 2030. Ωστόσο, αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου από την Ινδία. Η επίσκεψη του Πούτιν μπορεί να θεωρηθεί προσπάθεια αντιστάθμισης της μείωσης των αγορών πετρελαίου μέσω διαφοροποίησης της εμπορικής σχέσης.

Και οι δύο πλευρές αναζητούν άλλους τομείς συνεργασίας. Πράγματι, η 26η συνεδρίαση της Ομάδας Εργασίας Ινδίας–Ρωσίας για το Εμπόριο και την Οικονομική Συνεργασία συγκλήθηκε πρόσφατα για να συζητήσει την επιτάχυνση της πρόσβασης στην αγορά για διάφορα ινδικά προϊόντα.

Οι χώρες αναμένεται επίσης να υπογράψουν συμφωνία για την κινητικότητα εργατικού δυναμικού κατά την επίσκεψη του Πούτιν, η οποία θα καθορίζει πλαίσιο για τη νόμιμη μετανάστευση εξειδικευμένων ινδών εργαζομένων για να υποστηρίξουν τη Ρωσία σε τομείς με έλλειψη εργατικού δυναμικού, όπως οι υπηρεσίες πληροφορικής.

Ο τομέας της πυρηνικής ενέργειας είναι επίσης κρίσιμη περιοχή συνεργασίας. Η Ρωσία συμμετέχει στο μεγαλύτερο πυρηνικό έργο της Ινδίας και βρίσκονται σε εξέλιξη συζητήσεις για επέκταση αυτής της συνεργασίας και σε άλλους τομείς, όπως η ανάπτυξη μικρών αντιδραστήρων.

Ένα ακόμα σημείο προσοχής κατά την επίσκεψη του Πούτιν είναι η ανακοίνωση νέων αμυντικών συμφωνιών. Πάνω από το 50% των ενεργών στρατιωτικών πλατφορμών της Ινδίας είναι ρωσικής προέλευσης. Ωστόσο, η εισαγωγή ρωσικού στρατιωτικού υλικού από την Ινδία έχει μειωθεί σταθερά.

Η Ινδία δεν έχει κάνει σημαντικές αμυντικές παραγγελίες από τη Ρωσία από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία. Καθώς η Μόσχα έχει προτεραιοποιήσει τις δικές της αμυντικές ανάγκες, η Ινδία αντιμετώπισε καθυστερήσεις στην παράδοση αρκετών πλατφορμών (όπως το σύστημα αεράμυνας S-400) και ανταλλακτικών. Ωστόσο, η τάση αυτή υπήρχε πριν από τον πόλεμο, καθώς η Ινδία επιδίωξε να διαφοροποιήσει τις εισαγωγές της και να ενισχύσει τη εγχώρια αμυντική βιομηχανία. Το 72% των συνολικών εισαγωγών όπλων της Ινδίας προερχόταν από τη Ρωσία το 2010–14, μειούμενο σε 36% το 2020–24 (σύμφωνα με το SIPRI). Το Νέο Δελχί ανησυχεί επίσης για την αυξανόμενη εξάρτηση της Ρωσίας από κινεζικά εξαρτήματα.

Ωστόσο, οι πληροφορίες υποδηλώνουν ότι η Ινδία θα αξιοποιήσει την επίσκεψη του Πούτιν για να προωθήσει την αγορά μαχητικών αεροσκαφών 5ης γενιάς Su-57 και προηγμένων συστημάτων αντιαεροπορικής άμυνας: μια τέτοια συμφωνία θα σήμαινε ανανεωμένη εμπιστοσύνη στη Ρωσία ως αμυντικό εταίρο, αν και η μακροπρόθεσμη πορεία της Ινδίας προς διαφοροποίηση εισαγωγών όπλων και επένδυση στην εγχώρια παραγωγή θα παραμείνει ίδια.

Η σύγκρουση με το Πακιστάν νωρίτερα φέτος προσέφερε στην Ινδία μαθήματα για την αποτελεσματικότητα του ρωσικού στρατιωτικού υλικού. Από τη μία, οι S-400 λειτούργησαν καλά στην άμυνα κατά των επιθέσεων του Πακιστάν. Από την άλλη, η σύγκρουση ανέδειξε τη σημασία της χρήσης drones, που μπορεί να μειώσει την αξία των ρωσικών μαχητικών.

Στρατηγική αυτονομία

Η Ινδία πλοηγείται σε δύσκολο δρόμο προσπαθώντας να διατηρήσει στενές σχέσεις τόσο με τη Μόσχα όσο και με τη Δύση. Το Νέο Δελχί και οι Βρυξέλλες θέλουν να ολοκληρώσουν συμφωνία ελεύθερου εμπορίου φέτος. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει αμήχανη εικόνα, δεδομένου ότι ο Μόντι συναντά τον Πούτιν τον ίδιο μήνα που η Ινδία ολοκληρώνει εμπορική συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση (και πιθανώς και με τις ΗΠΑ).

Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για την επιδείνωση των σχέσεων Ινδίας–ΗΠΑ λόγω της εμπλοκής του Νέου Δελχί με τη Μόσχα. Αλλά είναι οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που υπήρξαν πιο επικριτικές για τη σχέση Ινδίας–Ρωσίας. Το 13ο πακέτο κυρώσεων της ΕΕ κατά της Ρωσίας που ανακοινώθηκε το 2024 περιλάμβανε για πρώτη φορά ινδική οντότητα. Και το τελευταίο 19ο πακέτο κυρώσεων τον Οκτώβριο περιλάμβανε επίσης αρκετές ινδικές οντότητες.

Το εν λόγω γεγονός θέτει εν αμφιβόλω τη μακροχρόνια δέσμευση της Ινδίας για στρατηγική αυτονομία, βάσει της οποίας διατηρεί συνεργασία με όλα τα κύρια κέντρα επιρροής στο διεθνές σύστημα – αναφερόμενη στον εαυτό της ως «Vishwamitra» (φίλη του κόσμου). Ωστόσο, η στρατηγική αυτονομία λειτουργεί μόνο όταν όλα τα κέντρα συνυπάρχουν αρμονικά. Δεδομένου ότι οι σχέσεις Ρωσίας–ΗΠΑ επιδεινώθηκαν, οι δεσμοί του Νέου Δελχί με τη Μόσχα τελούν υπό αυξανόμενη προσοχή στην Ουάσιγκτον.

Αυτό εξέπληξε πολλούς: η Ινδία αρχικά ήταν αισιόδοξη για τη δεύτερη θητεία Τραμπ, πιστεύοντας ότι θα οδηγήσει σε λιγότερες διαμάχες μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας, αφαιρώντας ένα βασικό εμπόδιο στην εμπλοκή της Ινδίας με τη Δύση. Ωστόσο αυτή η εκτίμηση αποδείχθηκε υπερβολικά αισιόδοξη. Ακόμα και αν επιτευχθεί τελικά συμφωνία ειρήνης στην Ουκρανία, η κίτρινη κάρτα των ΗΠΑ στην Ινδία για τις σχέσεις της με τη Ρωσία πιθανώς θα παραμείνει.

Τελικά, η Ινδία δεν θα εγκαταλείψει τη λεγόμενη «Ειδική και Προνομιούχα Στρατηγική Συνεργασία» με τη Ρωσία, η οποία είναι σημαντική τόσο για πρακτικούς όσο και για ιδεολογικούς λόγους. Η Μόσχα θεωρείται πιο αξιόπιστος εταίρος.

Ωστόσο, η σχέση Ινδίας–Ρωσίας δεν έχει πλέον την ίδια γεωπολιτική βαρύτητα που είχε παλαιότερα, ιδίως κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η μακροπρόθεσμη κατεύθυνση είναι προς μια «διαχειριζόμενη μείωση» στις σχέσεις, καθώς το Νέο Δελχί ανταποκρίνεται στους δευτερογενείς δασμούς και τις κυρώσεις της διοίκησης Τραμπ βραχυπρόθεσμα, συνεχίζει να διαφοροποιεί τις αμυντικές εισαγωγές και να ενισχύει την εγχώρια παραγωγή μεσοπρόθεσμα, και επιδιώκει να εμβαθύνει τις σχέσεις με τη Δύση μακροπρόθεσμα.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• ING: Οι 9+1 «βόμβες» που μπορούν να ανατρέψουν την παγκόσμια οικονομία το 2026
• BofA: Γιατί οι αναδυόμενες αγορές μπαίνουν σε bull cycle το 2026
• Oxfam: Τα 2,2 τρισ. κέρδη των δισεκατομμυριούχων της G20 αρκούν για να εξαλειφθεί η παγκόσμια φτώχεια