Οι ελιές της απόγνωσης: κλιματική κρίση και η μάχη με τους κλέφτες για το υγρό χρυσάφι της Ελλάδας

Πριν λίγους μήνες, σε μια μικρή πόλη κοντά στην Καλαμάτα, δύο άνδρες στάθμευσαν ένα κλεμμένο λευκό φορτηγό έξω από τον ελαιοτριβείο Γλυφάδας. Φόρτωσαν βιαστικά 33 τσουβάλια ελιές, αξίας περίπου 1.500 ευρώ, και το μετέφεραν σε χωράφι, όπου άλλαξαν τις σακούλες για να κρύψουν την προέλευση της λείας. Τελικά, επέστρεψαν το φορτηγό στο δημαρχείο απ’ όπου το είχαν κλέψει. Μόνο που είχαν αφήσει το όχημα παρκαρισμένο ακριβώς μπροστά στην κάμερα ασφαλείας του ελαιοτριβείου. Η προσπάθεια να πουλήσουν τις κλεμμένες ελιές σε άλλο ελαιοτριβείο αποδείχθηκε μοιραία: ο ιδιοκτήτης υποψιάστηκε την πλεκτάνη και κάλεσε την αστυνομία.

Η ιστορία έχει κάτι το σχεδόν κωμικό. Ποιος φαντάζεται ότι μπορεί να ξεφύγει σε μια μικρή κοινωνία, όπου τα νέα διαδίδονται αστραπιαία; Κι όμως, η κλοπή αυτή δεν είναι απλά ένα κωμικό επεισόδιο. Είναι το σύμπτωμα μιας πιο σκοτεινής πραγματικότητας: η κλιματική κρίση μετατρέπει τις ελιές –και κυρίως το ελαιόλαδο– σε τόσο πολύτιμο αγαθό, που αρκετοί φτάνουν πλέον στην απελπισία.

Το τίμημα της κλιματικής αλλαγής

Η Ελλάδα, η μικρότερη και φτωχότερη από τις τρεις μεγάλες χώρες παραγωγής ελαιολάδου (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα), εξειδικεύεται στο εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας, εξάγοντας προϊόν αξίας άνω του 1 δισ. δολαρίων τον χρόνο. Όμως, είναι και η χώρα που έχει πληγεί περισσότερο από την κλιματική αλλαγή, με ζημιές που ανέρχονταν το 2023 σε περίπου 400 ευρώ κατά κεφαλήν, σύμφωνα με τη Eurostat.

Οι συνέπειες είναι δραματικές. Η ξηρασία, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές, αλλά και οι απότομες αλλαγές στις εποχές, καθιστούν την παραγωγή ελαιολάδου εξαιρετικά επισφαλή. Πέρυσι, οι πυρκαγιές κατέκαψαν περισσότερα από 11.000 στρέμματα ελαιώνων, ενώ στη βόρεια Ελλάδα εκλάπησαν 37 τόνοι ελαιόλαδου από ελαιοτριβείο στη Χαλκιδική – λεία αξίας άνω των 300.000 δολαρίων.

«Οι επιπτώσεις του κλίματος ήταν τόσο έντονες που σχεδόν κατέστρεψαν όλη μας την παραγωγή», δηλώνει ο Μιχάλης Αντωνόπουλος, επικεφαλής του Αγροτικού Ελαιουργικού Συνεταιρισμού Καλαμάτας. «Δεν έχουμε τα όπλα να αντιμετωπίσουμε αυτό το πρόβλημα».

Ελιές: από ιερό δέντρο, στόχος κλεφτών

Η ελιά, που οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ιερή, αποτέλεσε για αιώνες σύμβολο αντοχής. Οι ελαιώνες μπορούν να ζήσουν χιλιετίες, ακόμη και να αναγεννηθούν μετά από φωτιές. Στην Εύβοια, η παραγωγός Καλλιόπη Ζιώγου στέκεται δίπλα σε κορμούς κατάμαυρους από τις φωτιές του 2021, αλλά επισημαίνει τους νέους, ασημοπράσινους βλαστούς που ξεπροβάλλουν. «Δύο χρόνια ήταν εντελώς μαύρες οι ελιές», λέει. «Τώρα ξαναβγαίνουν βλαστοί. Αλλά θα πάρει μία ή δύο δεκαετίες για να παράγουν ξανά ελιές».

Παρ’ όλη αυτή τη δύναμη, η κλιματική κρίση επιφέρει πλήγματα που ούτε τα δέντρα αυτά μπορούν να αντέξουν: Οι χειμώνες είναι πια πιο ζεστοί, στερώντας στα δέντρα την αναγκαία περίοδο “ξεκούρασης” που εξασφαλίζει την καρποφορία.

Οι βροχές πέφτουν εκτός εποχής: ελάχιστες τον χειμώνα, αλλά καταρρακτώδεις τον Μάιο ή τον Ιούνιο, καταστρέφοντας τα άνθη και προκαλώντας προσβολές από το δάκο.

Στην Καλαμάτα, το ένα τρίτο της ετήσιας βροχόπτωσης έπεσε φέτος Δεκέμβρη, μέσα στην περίοδο συγκομιδής, πνίγοντας τις ελιές και μειώνοντας κατά 20% με 30% την παραγωγή. 

Ταυτόχρονα, το ελαιόλαδο έχει γίνει τόσο ακριβό ώστε η κλοπή να μοιάζει, σε ορισμένους, “λύση επιβίωσης”. Στην Κρήτη, κλέφτες εισέβαλαν σε σπίτι και άρπαξαν πάνω από 180 κιλά ελαιολάδου. Στην Αττική, αγρότες ξυπνούν και βρίσκουν τις ελιές τους κομμένες από τη ρίζα ή τα κλαδιά φορτωμένα με καρπό να έχουν εξαφανιστεί. Στη Μεσσηνία, κλέφτες έφτασαν στο σημείο να διαρρήξουν νεκροταφεία για να αρπάξουν λάδι από τα καντήλια ή τις προσφορές στους τάφους.

Στα όρια η ελληνική παραγωγή

Η περυσινή χρονιά χαρακτηρίστηκε «η χειρότερη των τελευταίων 20 ετών», σύμφωνα με τον καθηγητή Προκόπιο Μαγιάτη από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η παραγωγή κατέρρευσε στις 120.000 τόνους, αναγκάζοντας αρκετούς παραγωγούς να αφήσουν τους καρπούς αμάζευτους. Οι τιμές διπλασιάστηκαν παγκοσμίως, ενώ φέτος η παραγωγή ανέκαμψε στους 250.000 τόνους, ελαφρώς ξεπερνώντας την Ιταλία. Όμως, η αβεβαιότητα παραμένει τεράστια.

Οι παραγωγοί προσαρμόζονται όπως μπορούν. Ο Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου, παραγωγός στη Νεμέα, φυτεύει τις ελιές πιο πυκνά για να κρατήσει υγρασία στο έδαφος και ποτίζει πιο μακριά από τον κορμό, ώστε οι ρίζες να ψάχνουν βαθύτερα για νερό. Κάποιοι βάζουν κάμερες ασφαλείας, φράχτες, ακόμη και μικροτσίπ στα κλαδιά, προσπαθώντας να αποτρέψουν τις κλοπές.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, η Ελλάδα αντιμετωπίζει και σοβαρή έλλειψη εργατικών χεριών. Οι αγροτικές εργασίες, που παραδοσιακά γίνονταν από οικογένειες, χρειάζονται πλέον εργάτες, οι οποίοι όμως είναι δυσεύρετοι. Το 2022-2023, το 20% έως 30% των πράσινων επιτραπέζιων ελιών έμειναν αμάζευτες, προκαλώντας ζημιά 27 εκατ. ευρώ. Η κυβέρνηση επιχείρησε να επιλύσει το ζήτημα εκδίδοντας fast track άδειες σε παράτυπους μετανάστες για να δουλέψουν στα χωράφια, αλλά οι αγρότες παραμένουν επιφυλακτικοί λόγω γραφειοκρατίας ή και ξενοφοβίας.

Ένα αβέβαιο μέλλον

Σήμερα, το ελαιόλαδο αντιστοιχεί στο 25% της αγροτικής παραγωγής και το 7% του ΑΕΠ της χώρας. Ο μέσος Έλληνας καταναλώνει περίπου 19 λίτρα ελαιόλαδο τον χρόνο, δέκα φορές περισσότερο από τον μέσο Αμερικανό. Η σημασία του για τη διατροφή, την οικονομία και την παράδοση είναι τεράστια.

Όμως, όπως λένε οι ίδιοι οι παραγωγοί, «ο Μάιος δεν είναι πια Μάιος». Οι εποχές έχουν γίνει απρόβλεπτες. Το υγρό χρυσάφι της Ελλάδας απειλείται όχι μόνο από το κλίμα, αλλά και από την οικονομική απόγνωση που σπρώχνει ανθρώπους ακόμα και στην κλοπή. Η επιβίωση του ελληνικού ελαιώνα και η διατήρηση μιας πολιτιστικής κληρονομιάς αιώνων περνούν πλέον μέσα από δύσκολες αποφάσεις, τεχνολογικές επενδύσεις – και ίσως, περισσότερο από ποτέ, μέσα από την ίδια την αντοχή των ανθρώπων που τον υπηρετούν.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• ΟΟΣΑ: «Κλειδί» η μεταρρυθμιστική συνέπεια για την ελληνική οικονομία
• Ιάκωβος Μιχαλίτσης στο Business Monitor: Η «οσκαρική» φαρµακευτική που έφερε πιο κοντά τη Σελήνη
• Μάρκος Βερέμης: Δεν έχει σημασία ο κλάδος, αλλά το πόσο καλό είναι το προϊόν σου