Αυτοί είναι οι παγκόσμιοι κίνδυνοι από την πιθανή απώλεια ανεξαρτησίας της Fed
Η απειλή του προέδρου Τραμπ να επιχειρήσει την αποπομπή του προέδρου της Federal Reserve, Jerome Powell, εγείρει ένα καίριο αλλά δύσκολα απαντήσιμο ερώτημα: Πώς θα έμοιαζαν η παγκόσμια οικονομία και οι χρηματοπιστωτικές αγορές χωρίς μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ;
Η ανεξαρτησία της Fed, προστατευμένη από παρεμβάσεις του Λευκού Οίκου, έχει λειτουργήσει διαχρονικά ως θεμέλιο σταθερότητας τόσο για την αμερικανική όσο και για τη διεθνή οικονομία. Σε κρίσιμες συγκυρίες –όπως η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-09, η πανδημία Covid-19 και άλλοι πρόσφατοι κραδασμοί– η Fed μπόρεσε να παρέμβει αποφασιστικά, ακριβώς επειδή είχε την ευχέρεια να λαμβάνει αποφάσεις ανεξάρτητα από πολιτικές πιέσεις.
Πρώην αξιωματούχοι της Fed και επενδυτές προειδοποιούν ότι μια Fed περισσότερο εξαρτημένη από τον Λευκό Οίκο θα δυσκολευόταν να ενεργεί γρήγορα και αξιόπιστα μπροστά σε χρηματοπιστωτικές απειλές. Την Τρίτη, ο Τραμπ υπαινίχθηκε σε συνάντηση με Ρεπουμπλικανούς νομοθέτες πως θα μπορούσε να απομακρύνει τον Powell, διότι η Fed διατηρεί τα επιτόκια υπερβολικά υψηλά επί μακρόν. Λίγο αργότερα, πάντως, υποβάθμισε την πιθανότητα μιας τέτοιας κίνησης.
«Οι πολιτικοί σχεδόν πάντα πιστεύουν ότι τα επιτόκια πρέπει να είναι χαμηλότερα απ’ ό,τι είναι», δήλωσε ο Alan Blinder, οικονομολόγος του Princeton και πρώην αντιπρόεδρος της Fed. «Αυτός είναι ο βασικός λόγος που χρειαζόμαστε μια ανεξάρτητη κεντρική τράπεζα».
Η ανησυχία αυτή προκύπτει σε μια περίοδο που η αμερικανική οικονομία ακόμη ανακάμπτει από πολυετή πληθωρισμό πάνω από τον στόχο του 2% της Fed, ενώ οι δασμοί που έχει επιβάλει ο Τραμπ αρχίζουν να ενισχύουν νέες πληθωριστικές πιέσεις. Οι παγκόσμιες αγορές αναμένουν με αγωνία τις επόμενες κινήσεις της Fed.
Οι οικονομολόγοι φοβούνται ότι μια πρωτοφανής αναταραχή στο κέντρο του συστήματος θα μπορούσε να κλονίσει την αξιοπιστία της Fed ακριβώς τη στιγμή που θα χρειαστεί να διαχειριστεί την επόμενη κρίση – με συνέπειες όχι μόνο για τις ΗΠΑ αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο. Ιστορικά, η Fed έχει επέμβει σε διεθνείς κρίσεις, όπως το 1998 κατά τη ρωσική κρίση χρέους, για να αποτρέψει την εξάπλωση του πανικού.
Η ικανότητα της Fed να λειτουργεί ως «έσχατος δανειστής» εξαρτάται και από το εξειδικευμένο προσωπικό της, τονίζει ο Jeremy Stein, οικονομολόγος του Harvard και πρώην μέλος του Δ.Σ. της Fed. Οι απειλές στην ανεξαρτησία της Fed μπορεί με τον καιρό να διαβρώσουν το ταλέντο και την εμπειρία αυτού του προσωπικού. «Αυτό –και φυσικά η ποιότητα της ηγεσίας– μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά σε μια κρίση», είπε χαρακτηριστικά.
Η Fed έχει συμμετάσχει σε διεθνείς διασώσεις, όπως του Μεξικού το 1982 και το 1995, και διαθέτει «γραμμές swap» που επιτρέπουν την παροχή δολαρίων σε ξένες κεντρικές τράπεζες όταν πιέζονται οι εθνικές τους τράπεζες. Συνήθως συνεργάζεται με τις εκάστοτε κυβερνήσεις για τέτοιες επιχειρήσεις διάσωσης. Δεν είναι σαφές αν μια Fed υπό άμεσο έλεγχο του Τραμπ θα συνέχιζε το ίδιο ενεργά ή αν θα έθετε διαφορετικούς όρους, ανάλογα με άλλες πολιτικές προτεραιότητές του.
Η διαμάχη αυτή κορυφώνεται γύρω από την καρδιά της ατζέντας Τραμπ – τους δασμούς – και κατά πόσο αυτοί θα οδηγήσουν σε περαιτέρω πληθωρισμό. Ο Τραμπ έχει ζητήσει επίμονα μεγάλες μειώσεις επιτοκίων, φτάνοντας στο σημείο να ειρωνεύεται τον Powell ως «Mr. Too Late». Μετά από νέα στοιχεία που έδειξαν επιτάχυνση του πληθωρισμού τον Ιούνιο, σε μέρος λόγω των δασμών, ο Τραμπ ζήτησε μείωση του βασικού επιτοκίου κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες από το περίπου 4,3%.
«Πες το σε οποιονδήποτε οικονομολόγο, και δεν ξέρει αν πρέπει να γελάσει ή να κλάψει», σχολίασε ο Blinder.
Τα χαμηλά επιτόκια ενθαρρύνουν την κατανάλωση και τις επενδύσεις, αλλά αυξάνουν τον κίνδυνο υπερθέρμανσης του πληθωρισμού και «φουσκώματος» των χρηματοπιστωτικών αγορών. Αν η Fed διστάσει να αυξήσει τα επιτόκια για να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό, «ο πληθωρισμός θα νικήσει», είπε ο Blinder. Παράλληλα, τα χαμηλά επιτόκια ωθούν τους επενδυτές σε πιο επικίνδυνα περιουσιακά στοιχεία, αυξάνοντας τον κίνδυνο απότομων απωλειών.
Ο Robert Barbera του Johns Hopkins επισήμανε ότι η διαρκής πολιτική χαμηλών επιτοκίων περιορίζει τα περιθώρια δράσης της Fed όταν σκάσει μια «φούσκα», αφού δεν θα έχει πολλά περιθώρια για περαιτέρω μειώσεις.
Ο Τραμπ υποστηρίζει ότι τα χαμηλότερα επιτόκια θα μείωναν το κόστος εξυπηρέτησης του τεράστιου δημόσιου χρέους των ΗΠΑ. Ωστόσο, το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο που καθορίζει η Fed δεν καθορίζει απαραίτητα τα μακροπρόθεσμα επιτόκια, όπως αυτά των στεγαστικών δανείων. Αυτά επηρεάζονται από το πού θεωρούν οι επενδυτές ότι θα κατευθυνθεί η Fed στο μέλλον. Αν εκτιμήσουν ότι η Fed υποκύπτει σε πολιτικές πιέσεις, τα μακροπρόθεσμα επιτόκια θα μπορούσαν να εκτοξευτούν.
Αυτό ακριβώς συνέβη όταν έγιναν γνωστές οι απειλές του Τραμπ, με τους επενδυτές να πουλούν μακροπρόθεσμα ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου, οδηγώντας σε άνοδο την τιμή του χρυσού και πίεση στον δείκτη δολαρίου και τις μετοχές.
Αν και ο Τραμπ διέψευσε τελικά ότι σχεδιάζει την αποπομπή Powell, οι αγορές ανησυχούν ότι μπορεί να το επιχειρήσει αργότερα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη σταθερότητα. «Η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας είναι κάτι που αξίζει να υπερασπιστούμε», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της Goldman Sachs, David Solomon, στο CNBC. Παρόμοια άποψη εξέφρασαν και άλλοι τραπεζίτες.
Ορισμένοι επικριτές, πάντως, αμφισβητούν το πόσο πραγματικά ανεξάρτητη είναι η Fed, αφού συνεργάζεται με τον Λευκό Οίκο σε περιόδους κρίσης. Άλλοι θεωρούν ότι η ανεξαρτησία της περιορίζει τη δυνατότητα του προέδρου να προωθήσει πολιτικές για ενίσχυση των δαπανών, μείωση φόρων ή επιβολή δασμών.
Ο Oren Cass, ιδρυτής του δεξιού think tank American Compass, υποστήριξε ότι η επιλογή της Fed να διατηρεί τα επιτόκια ψηλά ουσιαστικά «υπονομεύει» την προσπάθεια του Τραμπ να ενισχύσει τη βιομηχανία, χαρακτηρίζοντας την απόφαση «ξεκάθαρα πολιτική».
Σε κάθε περίπτωση, η πιθανή απώλεια της ανεξαρτησίας της Fed δεν θα είχε μόνο αμερικανικές συνέπειες: θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό χάρτη, με τρόπους που κανείς σήμερα δεν μπορεί να προβλέψει πλήρως.
