Ποιος κατέχει τη Σελήνη; Το διαστημικό δίκαιο ξυπνά καθώς ξεκινά η νέα κούρσα εξερεύνησης
Για δεκαετίες, οι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας οραματίζονταν τη Σελήνη ως έναν από τους μεγάλους κατακτημένους προορισμούς της ανθρωπότητας: τόπο για διαστημικές αποικίες, φυλακές, εργαστήρια και διαμερίσματα. Ο Ιούλιος Βερν πίστευε πως θα φτάναμε εκεί εκτοξεύοντας αστροναύτες μέσα από κανόνι, ενώ ο Ρόμπερτ Χάινλαϊν φαντάστηκε μια σεληνιακή βάση που εξεγείρεται απέναντι στη διακυβέρνηση της Γης.
Με χώρες όπως η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα να σχεδιάζουν επανδρωμένες αποστολές στη Σελήνη για πρώτη φορά από το 1972, όταν οι ΗΠΑ πάτησαν τελευταία φορά στην επιφάνειά της, το ερώτημα «ποιος έχει δικαίωμα στη Σελήνη και στους πόρους της» παύει να ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας και γίνεται νομικό ζήτημα. Συγκεκριμένα, ζήτημα για δικηγόρους του διαστήματος.
Σε άρθρο του για το Real Clear Science, ο Frans von der Dunk —δικηγόρος και καθηγητής διαστημικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Νεμπράσκα— εξετάζει το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Σελήνης. Δύο χρόνια πριν οι Αμερικανοί πατήσουν για πρώτη φορά στη Σελήνη, το 1969, χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση είχαν ήδη υπογράψει τη Συνθήκη του Εξωδιαστήματος (1967 Outer Space Treaty). Αυτή καθόριζε ότι η Σελήνη αποτελεί παγκόσμιο κοινό αγαθό, μη ιδιοκτησία κανενός κράτους. Οι φυσικοί της πόροι και τα ανεξερεύνητα μυστικά της θα πρέπει να αξιοποιούνται προς όφελος όλης της ανθρωπότητας.
Ως ένδειξη καλής θέλησης, οι ΗΠΑ είχαν μοιραστεί δείγματα σεληνιακού εδάφους και πετρωμάτων με τη Σοβιετική Ένωση, παρά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Ωστόσο, ενώ καμία χώρα δεν μπορεί να αποκτήσει «γη» στη Σελήνη, το ζήτημα της εκμετάλλευσης των πόρων —όχι μόνο από τη Σελήνη αλλά και από αστεροειδείς— παραμένει θολό. Εάν μια χώρα εξορύξει πολύτιμα μέταλλα ή άλλους φυσικούς πόρους, μπορεί να τους κρατήσει; Ή πρέπει να τους μοιραστεί με την παγκόσμια κοινότητα;
Ο von der Dunk παραδέχεται ότι η απάντηση δεν είναι ξεκάθαρη. Και αυτός είναι ο λόγος που το διαστημικό δίκαιο, όσο φαινομενικά φουτουριστικό κι αν ακούγεται, είναι κάτι που θα γίνει άμεσα απαραίτητο. Η εξόρυξη στο διάστημα ίσως να λειτουργήσει με μοντέλο παρόμοιο με την εμπορική αλιεία: εφόσον είσαι αδειοδοτημένος, κρατάς ό,τι “ψαρεύεις”.
Ωστόσο, χώρες όπως η Ρωσία θεωρούν ότι κάθε πόρος που προέρχεται από το διάστημα πρέπει να ωφελεί συλλογικά την ανθρωπότητα.
Ένα είναι σίγουρο: η αμερικανική σημαία που φύτεψε ο Νιλ Άρμστρονγκ στη Σελήνη δεν θα μετρήσει ιδιαίτερα σε ένα… διαστημικό δικαστήριο.
