Πώς ο Μπετόβεν βοηθά τον εγκέφαλό σου να λειτουργεί καλύτερα
Το 1994, ένας ορθοπεδικός χειρουργός σε τηλεφωνικό θάλαμο της Νέας Υόρκης χτυπήθηκε από κεραυνό. Επέζησε, αλλά η ζωή του άλλαξε απρόσμενα: χωρίς να έχει προηγουμένως ενδιαφέρον για την κλασική μουσική, ανέπτυξε πάθος για τον Chopin και ακατανίκητη ανάγκη να συνθέτει. Μέσα στην επόμενη δεκαετία έγραψε ασταμάτητα μουσική.
Η ιστορία αυτή, που μοιάζει με επιστημονική φαντασία, καταγράφηκε στο βιβλίο Musicophilia (2007) του νευρολόγου Oliver Sacks. Όπως σημείωνε ο Sacks, «οι ανατόμοι σήμερα θα δυσκολεύονταν να αναγνωρίσουν τον εγκέφαλο ενός συγγραφέα ή ενός μαθηματικού, αλλά θα ξεχώριζαν χωρίς δισταγμό τον εγκέφαλο ενός επαγγελματία μουσικού».
Τρεις δεκαετίες αργότερα, το ενδιαφέρον για το πώς η μουσική συνδέεται με τη λειτουργία του εγκεφάλου κορυφώνεται. Τον Ιούλιο, στο Verbier Festival της Ελβετίας, ο πιανίστας Nicolas Namoradze παρουσίασε το πρώτο «neurorecital»: στη διάρκεια της συναυλίας, οθόνες προέβαλλαν προ-ηχογραφημένες απεικονίσεις της εγκεφαλικής του δραστηριότητας, συγχρονισμένες με τη μουσική που έπαιζε. Το κοινό μπορούσε να «δει μέσα» στο μυαλό του εκτελεστή.
Ο Namoradze, νικητής του Honens International Piano Competition το 2018, έχει πλέον αφιερωθεί στο project. Όπως εξηγεί, «ξεκίνησε σαν ιδέα για διασκέδαση, να δω τι γίνεται στον εγκέφαλό μου όταν παίζω. Στην πορεία εξελίχθηκε σε κάτι πολύ μεγαλύτερο, από εκθέσεις σε γκαλερί μέχρι κινηματογραφικές παραγωγές».
Για να καταγράψει τις εικόνες χρησιμοποιεί ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (EEG). Με τη βοήθεια της τεχνολογίας Spirio Piano Player της Steinway, που του επιτρέπει να ηχογραφεί πολλές εκτελέσεις του ίδιου έργου με απόλυτο συγχρονισμό, κατάφερε να παράγει καθαρές απεικονίσεις, απαλλαγμένες από «θόρυβο» λόγω κίνησης του σώματος. Στη συνέχεια, τα δεδομένα συγχρονίζονται με τη ζωντανή ερμηνεία.
Στο εγχείρημα έχουν εμπλακεί κορυφαίοι οργανισμοί: ο διαγωνισμός Honens στον Καναδά, το Brain Dynamics Lab του University of Calgary, το University of California με το «Glass Brain» και η Steinway με την τεχνολογία Spirio. «Το κοινό βλέπει μια ελκυστική απεικόνιση για το πώς διαφορετικά είδη μουσικής ενεργοποιούν διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου», λέει ο Namoradze. «Στον Scriabin, για παράδειγμα, ενεργοποιήθηκε έντονα ο ινιακός λοβός, που σχετίζεται με την οπτική επεξεργασία — θυμίζοντας τη συναισθησία του ίδιου του συνθέτη».
Ο Namoradze, που έχει επίσης σπουδάσει στο Institute of Psychiatry, Psychology & Neuroscience του King’s College London, αυτοχαρακτηρίζεται «ενθουσιώδης ερασιτέχνης στη νευροεπιστήμη». Όμως, το έργο του βρίσκεται στον πυρήνα μιας ανερχόμενης τάσης: τη χρήση της μουσικής ως θεραπευτικό εργαλείο.
Όπως εξηγεί ο Daniel Levitin —μουσικός, νευροεπιστήμονας και συγγραφέας του βιβλίου Music as Medicine— η μουσική έχει ισχυρές δυνατότητες θεραπείας. «Βλέπω τη μουσική να χρησιμοποιείται για τη διαχείριση Alzheimer, άνοιας, Parkinson, αφασίας, σκλήρυνσης κατά πλάκας, χρόνιου ή οξέος πόνου», σημειώνει. Ήδη στις ΗΠΑ, η Horizon Blue Cross Blue Shield του New Jersey καλύπτει θεραπείες μουσικοθεραπείας.
Στο Parkinson, η μουσική μπορεί να «αποκαταστήσει το ρολόι που έχει χαλάσει», συγχρονίζοντας τον ρυθμό περπατήματος με τη μουσική. Στις απώλειες λόγου, όπως στην περίπτωση της πολιτικού Gabby Giffords που πυροβολήθηκε το 2011, η επαναφορά της ομιλίας έγινε μέσω τραγουδιού.
«Η μουσική είναι στον εγκέφαλο, όχι στα δάχτυλα», σχολιάζει ο Levitin. «Έχω χάσει το μέτρημα των πιανιστών που λένε “η μουσική είναι στα δάχτυλά μου”. Τους απαντώ: ας αφαιρέσουμε τον εγκέφαλο και να δούμε πόσο καλά θα παίξετε».
Σύμφωνα με τους Financial Times, σε μια εποχή που η γήρανση του πληθυσμού και οι αυξανόμενες δαπάνες υγείας πιέζουν τα συστήματα, η μουσική ίσως αναδειχθεί σε χαμηλού κόστους αλλά υψηλής αξίας θεραπευτική επένδυση.
