Πόσο κοντά είναι το Ιράν στη δημιουργία πυρηνικής βόμβας μετά το ισραηλινό χτύπημα;
Όταν ο Πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου δήλωσε το βράδυ της Πέμπτης ότι το Ισραήλ έπληξε την «κύρια εγκατάσταση εμπλουτισμού του Ιράν στο Νατάνζ», έδειχνε το μέγεθος των φιλοδοξιών της χώρας του στην μεγαλύτερη επίθεση που έχει πραγματοποιήσει ποτέ κατά του Ιράν: στόχος ήταν η καταστροφή της καρδιάς του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος.
Οπως εξηγεί ανάλυση των New York Times, η εγκατάσταση του Νατάνζ είναι το σημείο όπου το Ιράν έχει παράγει τη συντριπτική πλειονότητα των πυρηνικών καυσίμων του — και, τα τελευταία τρία χρόνια, μεγάλο μέρος του σχεδόν κατάλληλου για βόμβα εμπλουτισμένου υλικού που το έχει φέρει στο κατώφλι της κατασκευής πυρηνικών όπλων.
Η χώρα έχει μια ακόμα σημαντική εγκατάσταση εμπλουτισμού στη Φορντόου (Fordow), η οποία είναι ένας πολύ πιο δύσκολος στόχος, αφού βρίσκεται βαθιά μέσα σε ένα βουνό και σχεδιάστηκε ακριβώς για να βρίσκεται εκτός εμβέλειας του Ισραήλ.
Ως εκ τούτου, ίσως χρειαστούν μέρες ή και εβδομάδες για να απαντηθεί το κρίσιμο ερώτημα που προκύπτει από την επίθεση: πόσο πίσω πήγε το Ισραήλ το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν;
Αν η καθυστέρηση είναι μόλις ενός ή δύο ετών, μπορεί να θεωρηθεί ότι το Ισραήλ ανέλαβε τεράστιο ρίσκο για ένα σχετικά βραχυπρόθεσμο όφελος. Και οι κίνδυνοι δεν είναι μόνο ένας μακροχρόνιος πόλεμος, αλλά και το ενδεχόμενο το Ιράν να αποσυρθεί από τη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων και να επιταχύνει την κατασκευή όπλων — ακριβώς το αποτέλεσμα που ο Νετανιάχου ήθελε να αποτρέψει.
Η ιστορία δείχνει ότι τέτοιες επιθέσεις έχουν απρόβλεπτα αποτελέσματα. Ακόμα και η πιο «έξυπνη» επίθεση πριν από 15 χρόνια — μια κυβερνοεπίθεση που έθεσε κακόβουλο λογισμικό στο σύστημα καταστρέφοντας φυγοκεντρητές — καθυστέρησε το Ιράν μόνο για ένα ή δύο χρόνια. Και όταν το πρόγραμμα επανεκκινήθηκε, ήταν μεγαλύτερο από ποτέ.
Για σχεδόν δύο δεκαετίες, το Ισραήλ και οι Ηνωμένες Πολιτείες στοχοποιούσαν τους χιλιάδες φυγοκεντρητές που περιστρέφονται στη μονάδα του Νατάνζ, με στόχο να κόψουν το βασικό συστατικό που χρειάζονται οι Ιρανοί επιστήμονες για να κατασκευάσουν πυρηνικά όπλα. Μαζί, οι δύο χώρες ανέπτυξαν τον ιό Stuxnet, ένα κυβερνο-όπλο που είχε στόχο να καταστρέψει τους φυγοκεντρητές. Η επιχείρηση, με την κωδική ονομασία Olympic Games, ξεκίνησε επί προεδρίας Τζορτζ Μπους και συνέχισε να εφαρμόζεται επί Μπαράκ Ομπάμα, μέχρι που αποκαλύφθηκε.
Ακολούθως, το Ισραήλ σαμποτάρισε κτίρια που παρήγαγαν κρίσιμα εξαρτήματα για τους φυγοκεντρητές και άρχισε να δολοφονεί επιστήμονες-κλειδιά για το πρόγραμμα. Όμως αυτά αποδείχθηκαν προσωρινά πλήγματα.
Το Ιράν ανάρρωσε γρήγορα και οι φυγοκεντρητές στο Νατάνζ συνέχισαν να λειτουργούν, μέχρι που η συμφωνία του 2015 με την Τεχεράνη ανάγκασε τη χώρα να εγκαταλείψει το 97% του καυσίμου της και να επιβραδύνει τον εμπλουτισμό στο Νατάνζ σχεδόν στο μηδέν. Η συμφωνία περιόρισε επίσης το επίπεδο εμπλουτισμού σε επίπεδο χρήσιμο για παραγωγή ενέργειας, αλλά όχι για κατασκευή όπλων.
Για τρία χρόνια, η απειλή του Νατάνζ έμοιαζε να έχει ελεγχθεί. Οι περισσότεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι πίστευαν ότι, αν και η συμφωνία δεν τερμάτισε το πρόγραμμα, το είχε συγκρατήσει. Η παραγωγή του εργοστασίου ήταν ελάχιστη.
Όμως, το 2018, ο πρόεδρος Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία, χαρακτηρίζοντάς την καταστροφή. Μέσα σε λίγα χρόνια, το Ιράν επανεκκίνησε την εγκατάσταση και τοποθέτησε νέους, πολύ πιο αποδοτικούς φυγοκεντρητές. Ανέβασε τα επίπεδα εμπλουτισμού στο 60% — κοντά στο επίπεδο χρήσης για όπλα. Ειδικοί σημείωναν ότι θα χρειάζονταν μόλις λίγες εβδομάδες για να φτάσει το 90%, το επίπεδο που χρησιμοποιείται στα πυρηνικά όπλα.
Το Ιράν προχώρησε και σε άλλες κινήσεις που αύξησαν τη στρατηγική σημασία του Νατάνζ. Τους τελευταίους μήνες, οι διεθνείς επιθεωρητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το Ιράν επιτάχυνε τον εμπλουτισμό. Το βράδυ της Πέμπτης — πρωί Παρασκευής στο Ισραήλ — ο Νετανιάχου χρησιμοποίησε αυτήν την πρόοδο για να υποστηρίξει ότι το Ιράν έχει πλέον αρκετό καύσιμο για εννέα πυρηνικά όπλα και ότι θα μπορούσε να «οπλοποιήσει» αυτό το υλικό εντός ενός έτους. Αυτή η εκτίμηση συμφωνεί με την τελευταία αναφορά των επιθεωρητών.
Ο Νετανιάχου, μιλώντας στον ισραηλινό λαό, υποστήριξε ότι η απειλή για το Ισραήλ ήταν πολύ μεγάλη για να μείνει άπραγος. Αυτή η απόφαση θα αποτελέσει αντικείμενο μακράς συζήτησης — όπως και το ερώτημα αν η διπλωματική στρατηγική που είχε ξεκινήσει ο Τραμπ θα μπορούσε να είχε συγκρατήσει τις δυνατότητες του Ιράν, όπως έκανε η συμφωνία της προηγούμενης δεκαετίας.
Ωστόσο, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να διαπιστωθεί πόση ζημιά προκάλεσε το Ισραήλ. Το Νατάνζ δεν είναι υπόγειο στο βάθος της Φορντόου, αλλά οι αίθουσες των φυγοκεντρητών βρίσκονται περίπου 45 μέτρα κάτω από την έρημο και είναι καλυμμένες με οπλισμένο σκυρόδεμα. Το ερώτημα είναι αν οι φυγοκεντρητές καταστράφηκαν.
Οι ισραηλινές επιθέσεις δεν περιορίστηκαν μόνο στις εγκαταστάσεις. Στόχευσαν και στον αποκεφαλισμό της στρατιωτικής ηγεσίας και των βασικών επιστημόνων.
Για χρόνια, το Ισραήλ στοχοποιούσε ατομικά κορυφαίους πυρηνικούς επιστήμονες. Μερικοί σκοτώθηκαν με μαγνητικές βόμβες στα αυτοκίνητά τους. Ο επικεφαλής πυρηνικός επιστήμονας της χώρας δολοφονήθηκε σε επίθεση με ρομπότ. Αλλά ορισμένα από τα πλήγματα της Πέμπτης φάνηκαν να στοχεύουν τα κεντρικά γραφεία και τις κατοικίες τους, σε μια προφανή προσπάθεια εξόντωσης του προσωπικού μαζικά.
Ένα μυστήριο που παραμένει είναι αν το Ισραήλ μπορεί να πλήξει την πιο βαθιά και καλύτερα προστατευμένη εγκατάσταση του ιρανικού προγράμματος: το κέντρο εμπλουτισμού της Φορντόου. Βρίσκεται σε βάση των Φρουρών της Επανάστασης και είναι σχεδόν μισό μίλι κάτω από την επιφάνεια, σύμφωνα με τον Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι, γενικό διευθυντή της Διεθνούς Υπηρεσίας Ατομικής Ενέργειας (IAEA), ο οποίος έχει επισκεφθεί την εγκατάσταση.
«Αν δεν χτυπήσεις τη Φορντόου», δήλωσε ο Μπρετ ΜακΓκέρκ, συντονιστής για τη Μέση Ανατολή σε διαδοχικές αμερικανικές κυβερνήσεις, «δεν έχεις εξαλείψει την ικανότητά τους να παράγουν υλικό για όπλα».
Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι το Ισραήλ δεν διαθέτει βόμβες ικανές να φτάσουν σε αυτή την εγκατάσταση, όπου βρίσκονται οι πιο προηγμένοι φυγοκεντρητές του Ιράν. Αν η Φορντόου «επιζήσει» από τις επιθέσεις, τότε υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το κρίσιμο τεχνολογικό σκέλος του πυρηνικού προγράμματος της χώρας να έχει επίσης επιβιώσει.
