Συναγερμός Ελλάδας για Λιβύη: Ρωσία και Τουρκία αυξάνουν επιρροή – Ραγδαία άνοδος μεταναστευτικών ροών στην Κρήτη

Ξεκάθαρο μήνυμα προς τους Ευρωπαίους και ΝΑΤΟϊκούς συμμάχους τους στέλνουν η Ιταλία και η Ελλάδα: Μην επικεντρώνεστε τόσο στην Ουκρανία, σοβαρές απειλές για την ευρωπαϊκή ασφάλεια σιγοβράζουν στη Λιβύη. Το μήνυμα, όμως, φαίνεται να πέφτει στο κενό.

Οι μεταναστευτικές ροές από τη Λιβύη αυξάνονται ξανά, σε μια περίοδο που η Ρώμη ανησυχεί ολοένα περισσότερο για τη διευρυνόμενη ρωσική επιρροή στην αποσταθεροποιημένη χώρα της Βόρειας Αφρικής, μέσω αποστολών όπλων και πιθανής δημιουργίας νέας ναυτικής βάσης στο λιμάνι Τομπρούκ, στα βορειοανατολικά.

Παράλληλα, η Αθήνα έχει στείλει δύο πολεμικά πλοία για περιπολίες ανοιχτά της Λιβύης, εξαιτίας της αύξησης των μεταναστευτικών πιέσεων και στρατηγικών ανησυχιών. Ο διαχρονικός αντίπαλός της, η Τουρκία, συνεργάζεται με τη λιβυκή πλευρά για να χαράξουν θαλάσσιες ζώνες στην Ανατολική Μεσόγειο με σκοπό την εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων. Οι ζώνες αυτές εκτείνονται νότια της Κρήτης, με την Αθήνα να τις θεωρεί παράνομες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας.

Ο Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών, Αντόνιο Ταγιάνι, έχει χαρακτηρίσει τη Λιβύη «κατεπείγουσα υπόθεση που η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει συλλογικά». Ωστόσο, μια ευρωπαϊκή προσπάθεια για διπλωματική πρόοδο την περασμένη εβδομάδα κατέληξε σε φιάσκο.

Ο Επίτροπος Μετανάστευσης της ΕΕ, Μάγκνους Μπρούννερ, συνοδευόμενος από υπουργούς της Ιταλίας, της Ελλάδας και της Μάλτας, κηρύχθηκε «ανεπιθύμητο πρόσωπο» στη Βεγγάζη, το προπύργιο του ισχυρού άνδρα της Ανατολικής Λιβύης, Χαλίφα Χαφτάρ. Η αντιπροσωπεία εκδιώχθηκε κατηγορούμενη για αδιευκρίνιστες «παραβιάσεις».

«Ο ρόλος της Ρωσίας στη Λιβύη διευρύνεται συνεχώς, καθώς τη χρησιμοποιεί ως κεντρικό κόμβο για τη στρατηγική της στην Αφρική», προειδοποίησε Ευρωπαίος διπλωμάτης που παρακολουθεί στενά το ζήτημα. Ο ίδιος πρόσθεσε πως δίκτυο διακίνησης με πολιτικές διασυνδέσεις στη Λιβύη στηρίζει τις στρατηγικές επιδιώξεις της Μόσχας, βοηθώντας τη να παρακάμπτει κυρώσεις και να εργαλειοποιεί τη μετανάστευση.

Η Ιταλία και η Ελλάδα γνωρίζουν καλά ότι η αντιμετώπιση ενός τόσο περίπλοκου προβλήματος – σε μια χώρα που είναι πάνω από τρεις φορές μεγαλύτερη από την Ισπανία – απαιτεί τη στήριξη ισχυρών συμμάχων, όπως οι ΗΠΑ και η Γαλλία.

Μέχρι στιγμής, όμως, η ανταπόκριση είναι απογοητευτική.

Η μετανάστευση ξανά στο προσκήνιο

Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε την περασμένη Τετάρτη αυστηρά μέτρα για τη μετανάστευση, καθώς δυσκολεύεται να διαχειριστεί τη ραγδαία αύξηση αφίξεων από τη Λιβύη προς την Κρήτη, εν μέσω της κορύφωσης της τουριστικής περιόδου.

«Μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης απαιτεί έκτακτα μέτρα. Η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να ενημερώσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ότι… προχωρά στην αναστολή επεξεργασίας αιτήσεων ασύλου, αρχικά για τρεις μήνες, για όσους φτάνουν στην Ελλάδα δια θαλάσσης από τη Βόρεια Αφρική», δήλωσε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στη Βουλή.

Περίπου 9.000 άνθρωποι έχουν φτάσει στην Κρήτη από τη Λιβύη από τις αρχές του έτους – οι περισσότεροι τις τελευταίες εβδομάδες – σχεδόν διπλάσιος αριθμός σε σύγκριση με το σύνολο του 2024.

Στα τέλη Ιουνίου, η Ελλάδα ανέπτυξε δύο πολεμικά πλοία στην περιοχή για να περιορίσει τις αφίξεις, αν και ανώτερα κυβερνητικά στελέχη αμφισβητούν την αποτελεσματικότητα του μέτρου, προειδοποιώντας ότι οι περιπολίες μπορεί να ωθήσουν τους μετανάστες να πέσουν στη θάλασσα, επιδιώκοντας να διασωθούν. Μόνο την τελευταία εβδομάδα, πάνω από 2.000 άνθρωποι αποβιβάστηκαν στην Κρήτη.

Η ελληνική κυβέρνηση δέχεται, πάντως, κριτική τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από δικά της στελέχη για το ότι έχει εγκαταλείψει τα προηγούμενα χρόνια τον φάκελο της Λιβύης.

Συνολικά, το πρώτο μισό του έτους καταγράφεται αύξηση κατά 7% στις παράτυπες διελεύσεις στην κεντρική Μεσόγειο, σχεδόν αποκλειστικά από Λιβύη, τη στιγμή που όλες οι υπόλοιπες βασικές μεταναστευτικές διαδρομές καταγράφουν μείωση της τάξης του 20%.

Η αυστηροποίηση της Ελλάδας έχει πυροδοτήσει φόβους στην Ιταλία ότι περισσότεροι μετανάστες θα κατευθυνθούν στα ιταλικά χωρικά ύδατα.

«Μας ανησυχεί η κατάσταση στη Λιβύη και η πρόσφατη αύξηση των παράτυπων αναχωρήσεων», ανέφερε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πριν από την ευρωπαϊκή αποστολή στη χώρα την περασμένη εβδομάδα.

Ανησυχία, βέβαια, υπάρχει. Η εξεύρεση λύσης είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Διπλωμάτες περιέγραψαν την αποστολή της περασμένης εβδομάδας ως μια προσπάθεια να εξεταστεί ποιες λύσεις θα μπορούσαν να είναι εφαρμόσιμες. Τα ευρωπαϊκά κονδύλια πιθανόν να παίξουν κάποιο ρόλο, αν και επικρατεί σκεπτικισμός για το αν το μοντέλο συμφωνίας που είχε επιτευχθεί με την Τυνησία το 2023 – με πληρωμές για τον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών – μπορεί να επαναληφθεί σε μια χώρα τόσο διχασμένη από αντίπαλες πολιτοφυλακές όπως η Λιβύη.

Οι Ρώσοι στις πύλες

Σε πρόσφατη στρατιωτική παρέλαση στη Βεγγάζη έκαναν την εμφάνισή τους ρωσικά όπλα, δείχνοντας την ολοένα στενότερη σχέση του Κρεμλίνου με τον Χαφτάρ.

Η Ρωσία επιδιώκει ένα στρατηγικό προπύργιο στη Μεσόγειο, ειδικά μετά την αποχώρησή της από τη ναυτική βάση στο Ταρτούς της Συρίας, έπειτα από την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Ο Ιταλός ΥΠΕΞ, Ταγιάνι, προειδοποιεί συχνά ότι η Λιβύη είναι ο πιθανότερος προορισμός για μια νέα ρωσική ναυτική βάση.

Σύμφωνα με πληροφορίες του ιταλικού πρακτορείου Agenzia Nova, η Μόσχα επιδιώκει επίσης να εγκαταστήσει πυραυλικά συστήματα σε στρατιωτική βάση στη Σεμπάχα, στη νότια Λιβύη – περιοχή υπό τον έλεγχο του Χαφτάρ – με τους πυραύλους να «στοχεύουν» την Ευρώπη.

Πολλοί αναλυτές και διπλωμάτες παραμένουν επιφυλακτικοί, εκτιμώντας ότι η Ρωσία δεν βρίσκεται ακόμη στο στάδιο να στρέψει πυραύλους κατά της Ευρώπης από τη Λιβύη. Ακόμη και χωρίς πυραύλους, όμως, η Μόσχα ήδη χρησιμοποιεί στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη για επιχειρήσεις logistics, οι οποίες «θεωρητικά θα μπορούσαν να πλήξουν την Ευρώπη», δήλωσε ο Αρτούρο Βαρβέλι, ερευνητής στο European Council on Foreign Relations.

Προς το παρόν, η Ρωσία χρησιμοποιεί τις βάσεις αυτές κυρίως για επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Αφρική, με εργαλείο το λεγόμενο Africa Corps, που υποστηρίζεται από το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας.

Παράλληλα, εντείνονται οι φόβοι αξιωματούχων της Νότιας Ευρώπης ότι η Ρωσία θα μπορούσε να αξιοποιήσει τη μετανάστευση από τη Λιβύη ως υβριδικό όπλο, όπως έκανε στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ, όταν ώθησε πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή μέσω Λευκορωσίας προς την Πολωνία.

Ωστόσο, τα πράγματα δεν κυλούν όλα υπέρ της Ρωσίας. Σύμφωνα με Ευρωπαίο διπλωμάτη, το κόστος του πολέμου στην Ουκρανία στερεί από το Africa Corps τους απαραίτητους πόρους για να χρηματοδοτεί τις λιβυκές πολιτοφυλακές, προκαλώντας εντάσεις με τους τοπικούς συμμάχους και τον Χαφτάρ.

«Δεν βλέπω τους Ρώσους να αναλαμβάνουν άμεσα τον έλεγχο της επιχείρησης διακίνησης μεταναστών», εκτίμησε ο Καρίμ Μεζράν, ανώτερος συνεργάτης του Atlantic Council. «Βλέπω όμως τους Ρώσους να λένε στους πάντες: Εγώ είμαι ο νέος άρχοντας εδώ, και θα κάνετε ό,τι σας πω.»

Σε αναζήτηση συμμάχων

Παρά τη σοβαρότητα των απειλών που προέρχονται από τη Λιβύη, Ιταλία και Ελλάδα δυσκολεύονται να πείσουν τους εταίρους τους να αναλάβουν δράση.

Η Ιταλίδα Πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι συζήτησε το θέμα της Λιβύης με τον Γάλλο Πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν σε τρίωρη συνάντηση στη Ρώμη, στις 4 Ιουνίου.

«Η Λιβύη είναι φυσικά ζήτημα καίριας σημασίας και για την Ιταλία και για τη Γαλλία», δήλωσε Ιταλός αξιωματούχος με άμεση γνώση των συνομιλιών, τονίζοντας «τις κοινές ανησυχίες, ειδικά σε θέματα ασφαλείας – συμπεριλαμβανομένης της αυξανόμενης παρουσίας της Ρωσίας – και μετανάστευσης».

Ο ίδιος αναγνώρισε, ωστόσο, ότι υπάρχουν «αποχρώσεις» ανάμεσα στις δύο χώρες ως προς τις πιθανές πολιτικές λύσεις.

Η Λιβύη περιλαμβάνεται όλο και πιο συχνά στις διπλωματικές ατζέντες, αλλά στην πράξη ελάχιστα συμβαίνουν. Η Ιταλία επιζητεί στήριξη από τη στρατιωτικά ισχυρή Γαλλία, αλλά για το Παρίσι το ζήτημα δεν θεωρείται τόσο ζωτικής σημασίας όσο για τη Ρώμη – ενώ ανακινεί και τα δικά του αποτυχημένα περάσματα στο Μάλι και τον Νίγηρα.

«Για την Ιταλία, η υπόθεση Λιβύης είναι πολύ πιο κεντρική βραχυπρόθεσμα απ’ ό,τι για τη Γαλλία», σημειώνει η Virginie Collombier, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Luiss της Ρώμης και ειδική στα θέματα Λιβύης.

«Πολιτικά, η γαλλική κυβέρνηση έχει ελάχιστο ενδιαφέρον να φωνάζει για τον κίνδυνο από τη Ρωσία, διότι αυτό αναδεικνύει τις δικές της αποτυχίες», πρόσθεσε, αναφερόμενη στην αποχώρηση της Γαλλίας από πολλές χώρες του Σαχέλ, την ώρα που η Ρωσία ενισχύει την επιρροή της.

Και καθώς οι ΗΠΑ στρέφουν ολοένα και περισσότερο το βλέμμα τους προς τον Ειρηνικό, ελάχιστες ελπίδες υπάρχουν ότι η Ουάσιγκτον θα επενδύσει σοβαρό πολιτικό κεφάλαιο για τη σταθεροποίηση της Λιβύης.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η τελευταία Διακήρυξη του ΝΑΤΟ, που υπεγράφη στις 25 Ιουνίου στη Χάγη, δεν περιλαμβάνει ούτε καν αναφορά στην Αφρική.

«Κανείς δεν ήθελε να συμπεριλάβει διχαστικά ζητήματα, καθώς το ΝΑΤΟ τηρεί πλέον μια μινιμαλιστική ατζέντα», εξηγεί ο Alessandro Marrone, επικεφαλής του προγράμματος άμυνας, ασφάλειας και διαστήματος στο ιταλικό think tank Istituto Affari Internazionali.

Για την Ιταλία, αυτό είναι ένα πικρό χάπι. Η Ρώμη «πρέπει πλέον να αντιμετωπίσει αυτή την πραγματικότητα», κατέληξε ο Marrone.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Η τεχνητή νοημοσύνη στην καθημερινότητα του Mark Cuban και των ηγετών της τεχνολογίας
• ΗΠΑ: Επιστροφή στην πολιτική των δασμών από τον Τραμπ και αβεβαιότητα στις παγκόσμιες αγορές
• Πόσο χρόνο παίρνει πραγματικά η διαπραγμάτευση για αύξηση μισθού; Τι λέει μια ειδικός