Τελικά, βρισκόμαστε σε μια χρηματοοικονομική φούσκα;

Οι διεθνείς αγορές θυμίζουν πάρτι χωρίς αύριο. Οι μετοχές εκτοξεύονται, οι αποτιμήσεις σπάνε κάθε ρεκόρ και οι επενδυτές συμπεριφέρονται σαν να έχει ξεκινήσει μια νέα, ατελείωτη εποχή ευημερίας.

Όμως πίσω από τη λάμψη της τεχνητής νοημοσύνης και τον πυρετό της «ψηφιακής επανάστασης», η γνωστή οικονομολόγος Dambisa Moyo βλέπει κάτι πολύ πιο ανησυχητικό: τα ίδια προειδοποιητικά σημάδια που προηγήθηκαν κάθε μεγάλης οικονομικής φούσκας — από την έκρηξη των dot-com μέχρι τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008.

Ειδικότερα, σύμφωνα με τη Moyo, οι χρηματοοικονομικές φούσκες είναι δύσκολο να οριστούν σε πραγματικό χρόνο — μέχρι τη στιγμή που σκάνε.

Για να απαντήσει κανείς με βεβαιότητα αν βρισκόμαστε μέσα σε μία, πρέπει να κατανοήσει το μέγεθος και την ένταση της τρέχουσας επενδυτικής έκρηξης στην τεχνητή νοημοσύνη (AI), καθώς και τη χρονική στιγμή κατά την οποία ενδέχεται να τελειώσει η φούσκα.

Υπάρχουν τουλάχιστον 4 τρόποι για να διαπιστωθεί πότε μια φούσκα χτίζεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

Ο πρώτος είναι οι αποτιμήσεις. Ακόμα και όταν οι παραδοσιακοί δείκτες αποτίμησης, όπως ο λόγος τιμής προς κέρδη (P/E), φτάνουν σε υπερβολικά επίπεδα, η αγορά μπορεί να το δικαιολογήσει εστιάζοντας σε νέους δείκτες που εξηγούν την υπεραποτίμηση.

Τα τελευταία 25 χρόνια, ο μέσος δείκτης P/E του S&P 500 ήταν περίπου 16x, ενώ σήμερα βρίσκεται στο 25x.

Ωστόσο, αυτή η αύξηση μπορεί να δικαιολογηθεί εάν εστιάσουμε στο ενδεχόμενο νέων αυξήσεων παραγωγικότητας λόγω του AI ή σε προϊόντα με αξία για την εθνική ασφάλεια, όπως οι ημιαγωγοί, οι οποίοι προστατεύονται και, τελικά, θα στηριχθούν από την κυβέρνηση.

Επιπλέον, ορισμένοι σχολιαστές υποστηρίζουν ότι δείκτες όπως το ΑΕΠ δεν αποτυπώνουν πλήρως τις νέες πηγές αναπτυξιακού δυναμικού της οικονομίας.

Προς το παρόν, το γεγονός ότι οι αναμενόμενες αποδόσεις των μετοχών είναι υψηλότερες από εκείνες των ομολόγων σημαίνει ότι οι αποτιμήσεις των μετοχών είναι πράγματι «λογικές», ακόμη κι αν φαίνονται υπερβολικές.

Ο δεύτερος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι το κυρίαρχο αφήγημα, το οποίο συνήθως συνοψίζεται στη φράση «αυτή τη φορά είναι διαφορετικά». Μια φούσκα στηρίζεται σχεδόν πάντα στην πίστη σε ένα νέο παράδειγμα ή σε μια αναδυόμενη τεχνολογία — είτε πρόκειται για το διαδίκτυο, την ιαπωνική μέθοδο παραγωγής, τον ηλεκτρισμό, τους σιδηροδρόμους ή τα κανάλια.

Το τυπικό αφήγημα δημιουργεί μια νοητική «γέφυρα» ανάμεσα σε αυτό που είναι (οι τρέχουσες ταμειακές ροές) και σε αυτό που θα μπορούσε να είναι (οι προβλέψεις για μελλοντικά έσοδα). Αυτή η «γέφυρα» είναι που δελεάζει τους επενδυτές να πιστέψουν στην πιθανότητα τεράστιων αποδόσεων.

Ενώ αρχικά μπορεί να επικεντρώνονται σε λογικές, υπολογίσιμες προβλέψεις ανάπτυξης, το επόμενο βήμα είναι να υιοθετήσουν ένα παράλογο αφήγημα περί επικείμενου οικονομικού μετασχηματισμού.

Σε εκείνο το σημείο, η επένδυση γίνεται μονόπλευρη, καθώς είναι δύσκολο να αντικρούσει κανείς το κυρίαρχο αφήγημα. Μόνο τον τελευταίο μήνα, δύο νεοφυείς εταιρείες πέτυχαν εκρηκτικές αποτιμήσεις αξιοποιώντας το αφήγημα της τεχνητής νοημοσύνης.

Η Nano Nuclear Energy αποτιμήθηκε στα 2,3 δισ. δολάρια, παρότι δεν έχει έσοδα ούτε άδεια λειτουργίας… και η Fermi, προμηθευτής ενέργειας για data centers που ιδρύθηκε μόλις τον Ιανουάριο του 2025, αποτιμήθηκε στα 14,8 δισ. δολάρια.

Όπως και στις φούσκες της Ιαπωνίας τη δεκαετία του 1980 ή της dot-com περιόδου 1999-2001, η σημερινή κατάσταση μπορεί να αντικατοπτρίζει μια παλαιά, κλασική κακή κατανομή κεφαλαίων, καθώς όλοι σπεύδουν να επενδύσουν στη «νέα λαμπερή τεχνολογία». Ο προφανής κίνδυνος είναι ότι οι επενδυτές δεν θα αποκομίσουν αποδόσεις ούτε κατά προσέγγιση κοντά σε αυτές που περιμένουν.

Ένας τρίτος δείκτης ύπαρξης φούσκας είναι η κρυφή μόχλευση. Όχι μόνο οι επενδυτές και οι κερδοσκόποι συνεχίζουν να τοποθετούνται σε υπερτιμημένες μετοχές, αλλά όλο και περισσότεροι το κάνουν με δανεισμένα κεφάλαια.

Η αυξανόμενη μόχλευση εντοπίζεται σε όλο το σύστημα της «σκιώδους τραπεζικής»• αλλά ίσως ακόμη μεγαλύτερη ανησυχία προκαλούν οι κίνδυνοι που είναι ενσωματωμένοι σε χρηματοοικονομικά προϊόντα, όπως τα μοχλευμένα ETFs.

Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η έκρηξη των «zero-day options» (προθεσμιακών στοιχημάτων διάρκειας μιας ημέρας πάνω στην κίνηση της τιμής μιας μετοχής), που υποδηλώνει ότι περισσότεροι ιδιώτες επενδυτές εμπλέκονται σε μοχλευμένες συναλλαγές χωρίς να γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν τον κίνδυνο.

Αυτή η αυξανόμενη μόχλευση -χαρακτηριστικό γνώρισμα πολλών φουσκών, ιδίως της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008- σημαίνει ότι οι κερδοσκόποι, αλλά και η συνολική οικονομία, εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι συνειδητοποιούν.

Σύμφωνα με τη FINRA, το χρέος περιθωρίου (margin debt) -το ποσό που δανείζουν οι χρηματιστές στους επενδυτές- έφθασε σε ιστορικό υψηλό 1,06 τρισ. δολαρίων τον Αύγουστο, σημειώνοντας αύξηση 33% σε ετήσια βάση.

Τέλος, ένα ακόμη κοινό χαρακτηριστικό των φουσκών είναι οι κυκλικές συναλλαγές μεταξύ εταιρειών. Πολλοί επενδυτές παρακολουθούν με προσοχή πρόσφατες συμφωνίες στις οποίες η Nvidia έχει δεσμευτεί να επενδύσει 100 δισ. δολάρια στην OpenAI, η οποία θα χρησιμοποιήσει τα κεφάλαια για να πληρώσει την Oracle, η οποία, με τη σειρά της, θα αγοράσει chips από τη Nvidia.

Αυτού του είδους οι κυκλικές σχέσεις αποτέλεσαν σημαντικό παράγοντα στη φούσκα των ιαπωνικών μετοχών τη δεκαετία του 1980.

Αν υποθέσουμε ότι πράγματι βρισκόμαστε σε φούσκα, το επόμενο ερώτημα είναι πότε θα αρχίσει να ξεφουσκώνει ή να σκάει.

Αν και αυτό αναπόφευκτα απαιτεί εικασίες, υπάρχουν ορισμένοι σημαντικοί δείκτες που αξίζει να παρακολουθούμε.

Οι ενδείξεις

Ένας παράγοντας είναι το επενδυτικό κλίμα. Αυτήν τη στιγμή, οι ιδιώτες επενδυτές είναι αυτοί που τροφοδοτούν σε μεγάλο βαθμό την άνοδο των τιμών των μετοχών, ενώ το κλίμα μεταξύ των θεσμικών επενδυτών παραμένει ουδέτερο, δηλαδή διακρατούν μετοχές των Big Tech, αλλά δεν αυξάνουν τις θέσεις τους.

Ωστόσο, δεδομένου ότι οι ιδιώτες επενδυτές αντιπροσωπεύουν σχετικά μικρό ποσοστό της συνολικής αγοράς, ένας τέτοιος ενθουσιασμός μπορεί να προκαλέσει μόνο περιορισμένη άνοδο στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων.

Ένας άλλος δείκτης είναι η τοποθέτηση. Με απλά λόγια, θα γνωρίζουμε ότι η «φούσκα» διογκώνεται περαιτέρω εάν ενισχυθεί η ζήτηση από τους θεσμικούς επενδυτές και μετατραπεί σε μακροπρόθεσμη θέση, διότι αυτό σημαίνει ότι οι θεσμικοί εγκαταλείπουν άλλα περιουσιακά στοιχεία, όπως ομόλογα, χρυσό ή υποαποδιδόμενους κλάδους (όπως η υγειονομική περίθαλψη), και κατευθύνουν περισσότερο κεφάλαιο προς πιο ριψοκίνδυνα, «AI-oriented» περιουσιακά στοιχεία.

Καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι μόλις αρχίζουν να γνωρίζουν τις δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης, μένει να φανεί ποια νέα επιχειρηματικά μοντέλα θα προκύψουν.

Με τον χρόνο, οι έμπειροι επαγγελματίες επενδυτές θα κατανοήσουν καλύτερα την πραγματική αξία της τεχνητής νοημοσύνης και θα εντοπίσουν πού μπορεί να βρίσκονται οι ρωγμές στο κυρίαρχο, ευφορικό αφήγημα. Προς το παρόν, υπάρχει βάσιμο επιχείρημα ότι η «φούσκα» μόλις άρχισε να σχηματίζεται. 

Κρίνοντας από το τρέχον επενδυτικό κλίμα και τις τοποθετήσεις, λέει η Moyo η ιστορία της τεχνητής νοημοσύνης φαίνεται να βρίσκεται πιο κοντά στη φάση 1996-97 της «dot-com» φούσκας, παρά στο στάδιο 1999-2001.

Η κερδοσκοπική συμπεριφορά και οι αποτιμήσεις που είδαμε στα τέλη της δεκαετίας του 1990 δεν έχουν ακόμη επαναληφθεί σήμερα.

Επιπλέον, ενώ η «dot-com» φούσκα βασιζόταν σε πολυάριθμες νεοφυείς επιχειρήσεις, πολλές από τις οποίες κατέρρευσαν τελικά στο μηδέν, η άνθηση της τεχνητής νοημοσύνης περιστρέφεται γύρω από παγκόσμιους τεχνολογικούς ηγέτες, όπως η Nvidia και η Alphabet, που διαθέτουν καθιερωμένα έσοδα και ιστορικό επιδόσεων.

Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει υψηλότερο «πάτωμα» σε οποιαδήποτε πτώση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων, γεγονός που υποδηλώνει ότι η φούσκα είναι πιθανότερο να εκτονωθεί σταδιακά, παρά να σκάσει βίαια, καταλήγει η οικονομολόγος.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Χρονιά ρεκόρ το 2025: «Χρυσά» κέρδη για τους traders μετάλλων παγκοσμίως
• Αστάθεια στην αγορά χρυσού μετά το sell off: Οι traders «ζυγίζουν» τη σχέση ΗΠΑ–Κίνας
• Crypto: Γιατί το Bitcoin αποτυγχάνει ξανά ως «ασφαλές καταφύγιο»