Το Ισραήλ καταρρίπτει τα προγνωστικά: Πώς κατάφερε να γίνει οικονομική υπερδύναμη παρά τους πολέμους

Παρά τις δραματικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, μία αγορά καταρρίπτει όλα τα προγνωστικά: το Χρηματιστήριο του Τελ Αβίβ. Από τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023 κατά του Ισραήλ, η ισραηλινή αγορά καταγράφει την ισχυρότερη επίδοση παγκοσμίως, με άνοδο σχεδόν 80% σε όρους δολαρίου. Η αρχική πτώση των τιμών διήρκεσε μόλις τέσσερις εβδομάδες και έκτοτε η ανοδική πορεία φαίνεται ασταμάτητη.

Το ράλι συνεχίστηκε ακόμη και κατά τη διάρκεια του πρόσφατου 12ήμερου πολέμου με το Ιράν, όταν οι περισσότεροι γεωπολιτικοί αναλυτές φοβούνταν τη γενίκευση της σύγκρουσης. Οι χρηματιστηριακές αποτιμήσεις έδειχναν ωστόσο το αντίθετο: ότι η σύγκρουση θα είχε γρήγορη κατάληξη και το Ισραήλ θα επικρατούσε τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά.

Το Ισραήλ ως αναδυόμενη οικονομική υπερδύναμη

Η τάση αποτυπώνεται και στους δείκτες αποτίμησης. Οι προθεσμιακοί δείκτες τιμής προς κέρδη στο Ισραήλ έχουν αυξηθεί κατά 40% τους τελευταίους 21 μήνες, υπερδιπλάσια σε σχέση με τον παγκόσμιο μέσο όρο (+20%), τη στιγμή που οι γειτονικές αγορές του Κόλπου (Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ) εμφανίζουν μικρή πτώση. Παρά την κριτική που δέχεται διεθνώς το Ισραήλ για τις στρατιωτικές του επιχειρήσεις από τη Γάζα ως το Ιράν, η αγορά έχει ενισχυθεί από ισχυρές εισροές ξένων κεφαλαίων.

Με ΑΕΠ περίπου 550 δισ. δολαρίων, το Ισραήλ συγκαταλέγεται πλέον στις 30 μεγαλύτερες οικονομίες παγκοσμίως. Ιδρυμένο μέσα σε συνθήκες φτώχειας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ισραήλ είναι μία από τις λίγες χώρες που κατάφεραν να περάσουν από την κατηγορία των αναπτυσσόμενων στις ανεπτυγμένες οικονομίες. 

Από περίπου 200 χώρες παγκοσμίως, μόνο περίπου 40 ταξινομούνται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ως ανεπτυγμένες οικονομίες. Ακόμη λιγότερες ταξινομούνται ως ανεπτυγμένες χρηματοπιστωτικές αγορές από τον κορυφαίο πάροχο παγκόσμιων χρηματιστηριακών δεικτών MSCI. Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα στη Μέση Ανατολή που έχει πετύχει κάποιο από αυτά τα ορόσημα ανάπτυξης, και η μόνη παγκοσμίως που έχει καταφέρει τη μετάβαση και στους δύο τομείς. Η οικονομία του, ύψους 550 δισ. δολαρίων, συγκαταλέγεται πλέον στις 30 μεγαλύτερες στον κόσμο.

Από την κρίση στη νεοφυή καινοτομία

Το Ισραήλ γεννήθηκε μέσα από τη φτώχεια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και οι πρώτοι του ηγέτες ήταν σοσιαλιστές, προσηλωμένοι σε ένα ευρύ κράτος πρόνοιας. Η εκρηκτική αύξηση των δημοσίων δαπανών και η φιλοξενία μεγάλου αριθμού μεταναστών οδήγησαν τη χώρα σε κρίση τη δεκαετία του 1980. Η λύση ήρθε με στροφή προς την αγορά, την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων, την απελευθέρωση του εμπορίου και τη μείωση φόρων.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000, ενώ οι περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες αύξαναν τις δαπάνες και το χρέος, το Ισραήλ έκανε το αντίθετο. Περιόρισε τις δημόσιες δαπάνες από το 50% στο 40% του ΑΕΠ και μείωσε το δημόσιο χρέος από 90% σε κάτω από 70% του ΑΕΠ. Παράλληλα, επένδυσε στρατηγικά στη δημιουργία βιομηχανίας venture capital, θεμελιώνοντας τον περίφημο τεχνολογικό του τομέα.

Το Ισραήλ δαπανά πάνω από 6% του ΑΕΠ του για έρευνα και ανάπτυξη — το υψηλότερο ποσοστό παγκοσμίως και υπερδιπλάσιο του παγκόσμιου μέσου όρου. Σχεδόν οι μισές από αυτές τις επενδύσεις προέρχονται από πολυεθνικές, πολλές εκ των οποίων δραστηριοποιούνται στη βιομηχανία άμυνας. Εξάλλου, καινοτομίες όπως ο Σιδηρούς Θόλος (Iron Dome) και προηγμένα συστήματα αναχαίτισης drones και πυραύλων έχουν τις ρίζες τους σε αυτή τη συνεργασία.

Η τεχνογνωσία που ξεκίνησε από την άμυνα έχει διαχυθεί σε άλλους τομείς, όπως η διαχείριση εναέριας κυκλοφορίας και κυρίως η κυβερνοασφάλεια. Σήμερα, το Ισραήλ διαθέτει περισσότερες startups ανά κάτοικο από οποιαδήποτε άλλη χώρα και η επιχειρηματική του κουλτούρα θυμίζει περισσότερο Καλιφόρνια παρά Μέση Ανατολή. Διαθέτει 73 startups στο πεδίο της γενετικής τεχνητής νοημοσύνης, τον τρίτο μεγαλύτερο αριθμό παγκοσμίως. Σχεδόν το 50% των εξαγωγών του είναι τεχνολογικά προϊόντα — επίδοση που λίγες ανεπτυγμένες οικονομίες μπορούν να ανταγωνιστούν.

Οικονομία με αντοχές και προοπτική ανάπτυξης

Η ισραηλινή οικονομία εμφανίζει εντυπωσιακή ανθεκτικότητα. Η συνολική παραγωγικότητα (Total Factor Productivity), που μετρά πόσο αποδοτικά χρησιμοποιούνται οι παραγωγικοί συντελεστές, έχει αυξηθεί τέσσερις φορές ταχύτερα στο Ισραήλ απ’ ό,τι στον μέσο όρο των ανεπτυγμένων οικονομιών τα τελευταία 25 χρόνια – και το χάσμα διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο την τελευταία πενταετία.

Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ σχεδόν τριπλασιάστηκε από το 2000, ξεπερνώντας τα 55.000 δολάρια και φθάνοντας στο 70% του αμερικανικού επιπέδου. Αντίθετα, οι οικονομίες που βασίζονται στο πετρέλαιο, όπως η Σαουδική Αραβία, παραμένουν στάσιμες με κατά κεφαλήν ΑΕΠ περίπου στο ένα τρίτο του αμερικανικού, όσο ήταν και πριν από 25 χρόνια.

Παρά την ένταση στην περιοχή, οι προβλέψεις των οικονομολόγων για την ισραηλινή οικονομία παραμένουν θετικές, με ρυθμούς ανάπτυξης κοντά στο 4% τα επόμενα χρόνια — αρκετά υψηλούς για ανεπτυγμένη οικονομία. Οι αγορές φαίνεται να προεξοφλούν ότι το Ισραήλ δεν αποτελεί απλώς στρατιωτική δύναμη, αλλά καθιερώνεται οριστικά ως η κυρίαρχη οικονομική δύναμη στη Μέση Ανατολή.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Η τεχνητή νοημοσύνη στην καθημερινότητα του Mark Cuban και των ηγετών της τεχνολογίας
• ΗΠΑ: Επιστροφή στην πολιτική των δασμών από τον Τραμπ και αβεβαιότητα στις παγκόσμιες αγορές
• Πόσο χρόνο παίρνει πραγματικά η διαπραγμάτευση για αύξηση μισθού; Τι λέει μια ειδικός