Από την ευλογιά στα… ψηλά τακούνια: Ασθένειες που άλλαξαν για πάντα την ιστορία της μόδας
Αν ξεφυλλίσει κανείς την ιστορία της μόδας, θα δει να αλλάζουν τα μήκη στις φούστες, να ανατρέπονται τα χτενίσματα και να ανακυκλώνονται αμέτρητα στιλ παντελονιών. Όμως, πίσω από τις σελίδες, κρύβεται μια αθέατη αφήγηση: η επιρροή των ασθενειών στις τάσεις που καθόρισαν ολόκληρες εποχές.
Η Μαύρη Πανώλη του 14ου αιώνα δεν σάρωσε μόνο την Ευρώπη, αλλά έδωσε και το εναρκτήριο λάκτισμα για αυτό που σήμερα αποκαλούμε μόδα. Η εξόντωση σχεδόν του ενός τρίτου του πληθυσμού αύξησε την περιουσία των επιζώντων, οι οποίοι είχαν πλέον τα μέσα να ανανεώνουν τα ρούχα τους. Η ικανότητα να παρακολουθείς τις νέες τάσεις έγινε δείγμα κοινωνικής ανόδου.
Από την αρρώστια στην αισθητική
Η ιστορία δείχνει ότι η μόδα δεν ήταν ποτέ αποκομμένη από την υγεία. Οι ασθένειες —είτε με τη μορφή πανδημιών είτε ως χρόνια νοσήματα— άφησαν ανεξίτηλο αποτύπωμα στις τάσεις, μετατρέποντας την ανάγκη σε αισθητική, την κάλυψη σε στιλ. Από τις περούκες της σύφιλης μέχρι τα «consumptive chic» πρότυπα της φυματίωσης και τα print face masks της πανδημίας, η μόδα αποκαλύπτει έναν παράδοξο αλλά σταθερό κανόνα: ακόμη και ο φόβος γίνεται στυλ.
Στην παρακάτω λίστα θα δούμε πώς οι επιδημίες διαμόρφωσαν διάσημα fashion trends.
Φυματίωση: Η ασθένεια που έγινε αισθητικό ιδανικό
Στον 18ο και 19ο αιώνα, η φυματίωση, γνωστή και ως «consumption», πήρε μια απροσδόκητη θέση στο πάνθεον της ομορφιάς. Τα συμπτώματα της ασθένειας συνέπιπταν με τα πρότυπα της εποχής: χλωμό δέρμα, λεπτή σιλουέτα, ροδαλά μάγουλα, λαμπερά μάτια. Η εξάντληση θεωρούνταν ελκυστική και η νόσος ταυτίστηκε με τον ρομαντισμό και την καλλιτεχνική ιδιοφυΐα.
Γυναίκες που δεν είχαν φυματίωση έφταναν να καταναλώνουν αρσενικό για να αποκτήσουν χλωμή όψη, να χρησιμοποιούν μολυβένιες πούδρες και να δένουν ασφυκτικά τους κορσέδες τους για να πετύχουν τη χαρακτηριστική φιγούρα. Μια «μόδα θανάτου» που τελικά έχασε την αίγλη της, όταν έγινε σαφές ότι η ασθένεια ήταν μεταδοτική.
Μικροβιοφοβία και κοντύτερα φορέματα
Η φυματίωση είχε κι άλλη έμμεση επίδραση: τον 19ο αιώνα, με την επικράτηση της θεωρίας ότι τα μικρόβια ζούσαν στο χώμα, οι μακριές φούστες κατηγορήθηκαν πως σάρωναν τα πατώματα και μετέφεραν παθογόνα στα σπίτια. Το αποτέλεσμα; Οι φούστες κοντύνθηκαν, φανερώνοντας για πρώτη φορά τους αστραγάλους και εγκαινιάζοντας τη σημασία των υποδημάτων ως στοιχείο μόδας.
Σύφιλη, περούκες και… κωδικοί ευπρέπειας
Η σύφιλη, που σάρωνε την Ευρώπη τον 16ο και 17ο αιώνα, σημάδεψε την ανδρική εμφάνιση όσο λίγες ασθένειες. Τα πιο εμφανή συμπτώματα ήταν η τριχόπτωση και οι δερματικές αλλοιώσεις. Για να τις κρύψουν, οι άνδρες κατέφυγαν σε περούκες από τρίχες αλόγου ή κατσίκας, αρωματισμένες με πούδρες και κοσμήματα.
Από εκεί που ξεκίνησαν ως αναγκαίο κακό, οι περούκες έγιναν σύμβολο εξουσίας και υψηλής κοινωνικής θέσης, ιδιαίτερα μετά την υιοθέτησή τους από τον Λουδοβίκο ΙΔ΄. Παράλληλα, οι άνδρες φορούσαν γάντια για να καλύψουν τα σημάδια της νόσου στα χέρια, μετατρέποντας και αυτά σε στιλιστικό must.
Ακόμη και το codpiece —το χαρακτηριστικό «εξόγκωμα» στη μέση ανδρικών ενδυμάτων του 16ου αιώνα— θεωρείται ότι λειτούργησε ως κάλυψη για τις επιδέσμους και τα φάρμακα που απαιτούσε η ασθένεια.
Ευλογιά και τα «καπέλα εμβολιασμού»
Τον 18ο αιώνα, στη Γαλλία, η διάδοση του εμβολιασμού κατά της ευλογιάς συνδέθηκε με μια απρόσμενη τάση: τα pouf à l’inoculation, εντυπωσιακά καπέλα διακοσμημένα με συμβολισμούς υπέρ της βασιλικής πρωτοβουλίας. Η μόδα λειτούργησε ως καμπάνια δημόσιας υγείας, αποδεικνύοντας ότι η ένδυση μπορεί να γίνει εργαλείο πολιτικής και κοινωνικής αλλαγής.
Covid-19: Η μάσκα ως νέα κανονικότητα
Στον 21ο αιώνα, η πανδημία του Covid-19 μας χάρισε ένα νέο αξεσουάρ: τη μάσκα. Από λειτουργική προστασία μετατράπηκε σχεδόν ακαριαία σε fashion statement, με εκατοντάδες παραλλαγές που προσαρμόζονταν στην προσωπικότητα και το στυλ του καθενός. Η μάσκα υπενθύμισε ότι ακόμη και μέσα στον φόβο, η μόδα βρίσκει τρόπους να εκφράζει αισθητική και ταυτότητα.
