Ο προϋπολογισμός της ΕΕ την οδηγεί σε γεωπολιτική περιθωριοποίηση
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε πρόσφατα το έναυσμα για τον μαραθώνιο διαπραγματεύσεων σχετικά με τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προτείνοντας ένα κοινό ταμείο σχεδόν 2 τρισ. ευρώ. Επισήμως, ο στόχος είναι η αντιμετώπιση των «νέων και αναδυόμενων προκλήσεων» για την Ευρώπη. Αλλά πόσο ρεαλιστικό και φιλόδοξο είναι αυτό το σχέδιο;
Το «καλό»: Μια αθόρυβη επανάσταση στη δομή
Η πρόταση προβλέπει σημαντικές αλλαγές: μεταφορά κονδυλίων σε τομείς προτεραιότητας, όπως υποδομές, άμυνα, ασφάλεια, έρευνα και ενεργειακή και βιομηχανική ανθεκτικότητα. Ίσως ακόμη πιο σημαντική, και ταυτόχρονα λιγότερο συζητημένη, είναι η μεταρρύθμιση του τρόπου διάθεσης των πόρων: οι αγροτικές επιδοτήσεις και οι μεταβιβάσεις σε φτωχότερες περιφέρειες θα ενταχθούν σε εθνικά σχέδια, με σαφή στόχο, συμφωνημένα αποτελέσματα και εκταμίευση ανάλογα με την πρόοδο.
Αυτή η αλλαγή, που θυμίζει τον μηχανισμό ανάκαμψης μετά την πανδημία, αποτελεί τομή σε σχέση με την παλιά λογική των «αυτόματων» επιδοτήσεων. Παρά τις γκρίνιες για τον περιορισμό της τοπικής αυτονομίας ή την επάρκεια των κονδυλίων, η αρχή «χρήματα έναντι μεταρρυθμίσεων» φαίνεται να γίνεται ευρέως αποδεκτή.
Επιπλέον, η απλούστευση της δομής του προϋπολογισμού, με λιγότερα και πιο καθαρά χρηματοδοτικά εργαλεία, μπορεί να επιταχύνει την απορρόφηση και τον προγραμματισμό.
Το «κακό»: Χαμένες ευκαιρίες στρατηγικής ενοποίησης
Παρά την αναγνώριση των γεωπολιτικών κινδύνων, η πρόταση του προϋπολογισμού αποτυγχάνει να συνδέσει ουσιαστικά την πολιτική χρηματοδότησης με τις στρατηγικές επιδιώξεις ενοποίησης της ενιαίας αγοράς και ενίσχυσης της παραγωγικότητας.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πρόθεση εισαγωγής φόρων επί των μεγάλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Αντί για μια συνολική φορολογική μεταρρύθμιση σε επίπεδο Ε.Ε., οι νέοι φόροι κινδυνεύουν να προστεθούν στους εθνικούς φόρους, πλήττοντας την ανταγωνιστικότητα.
Επιπλέον, λείπει μια σαφής στρατηγική για την ενίσχυση των ιδίων κεφαλαίων των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων στους κρίσιμους τομείς. Σχετική πρόταση του European Policy Centre για δημιουργία ευρωπαϊκού ταμείου επενδύσεων, που θα λειτουργεί ως sovereign wealth fund, παραμένει εκτός προϋπολογισμού, ενώ θα μπορούσε να τονώσει τις κεφαλαιαγορές και να ενισχύσει τη στρατηγική αυτονομία της Ε.Ε.
Το «άσχημο»: Περιορισμένοι πόροι, μεγάλες προσδοκίες
Η πιο σοβαρή αδυναμία είναι το ίδιο το μέγεθος του προϋπολογισμού. Παρά την παρουσίαση ονομαστικών αριθμών που φαίνονται υψηλοί λόγω πληθωρισμού, το σχέδιο προβλέπει ουσιαστικά μείωση των κοινών ευρωπαϊκών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ: από 1,7% (μαζί με το Ταμείο Ανάκαμψης) στο 1,26% και στην πραγματικότητα μόλις 1,15%, αν αφαιρεθούν οι πληρωμές για την αποπληρωμή χρεών.
Με άλλα λόγια, η Ε.Ε. θέλει να αναλάβει νέους γεωπολιτικούς ρόλους, αλλά με λιγότερους διαθέσιμους πόρους από πριν – μια στρατηγική που, όπως έχει δείξει η ιστορία, οδηγεί σε περιθωριοποίηση.
Χρειάζεται πολιτικό θάρρος
Η Ε.Ε. βρίσκεται αντιμέτωπη με υπαρξιακές προκλήσεις: από την ενεργειακή ασφάλεια και την τεχνολογική κυριαρχία, μέχρι την άμυνα και τον διεθνή ανταγωνισμό. Οι προϋπολογισμοί, όμως, είναι πάντα θέμα πολιτικών αποφάσεων και προτεραιοτήτων.
Αν η Ένωση θέλει να παραμείνει παγκόσμιος παίκτης και όχι να περιοριστεί σε ρόλο παρατηρητή, χρειάζεται το θάρρος να επενδύσει στον εαυτό της. Ίσως η λύση να βρεθεί έξω από τον προϋπολογισμό: με ένα ευρωπαϊκό ταμείο επενδύσεων, με νέα κοινή έκδοση χρέους για στρατηγικές επενδύσεις και με αναβολή στην αποπληρωμή υφιστάμενων δανείων.
Γιατί, όπως λέει και το γνωστό ρητό: «Αν θες να παίξεις με τους μεγάλους, πρέπει να έχεις και τα μέσα». Και προς το παρόν, αυτά λείπουν.
