Αφαντασία: Η σπάνια κατάσταση που «τυφλώνει» το μυαλό – Τι είναι και πώς επηρεάζει τους ανθρώπους
Όταν οι περισσότεροι άνθρωποι καλούνται να φανταστούν ένα αντικείμενο, όπως μια γάτα, δεν δυσκολεύονται να σχηματίσουν μια ξεκάθαρη εικόνα στο μυαλό τους. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι που απλώς δεν μπορούν να δημιουργήσουν τέτοιες νοητικές εικόνες. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται αφαντασία (aphantasia), ή αλλιώς “νοητική τύφλωση”. Είναι σπάνια και επηρεάζει περίπου το 4% του γενικού πληθυσμού.
Σύμφωνα με το Verywell Mind, η έννοια της νοητικής τύφλωσης περιγράφηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Francis Galton, αλλά ο όρος aphantasia επινοήθηκε μόλις το 2015, στο πλαίσιο μιας επιστημονικής μελέτης. Οι συγγραφείς της μελέτης, εξετάζοντας πάνω από 21 άτομα με το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό, βάσισαν την ονομασία στη λέξη “φαντασία” στα ελληνικά (phantasia), που σημαίνει “εικονική αναπαράσταση” ή “φαντασία”.
Τα αίτια της αφαντασίας παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ασαφή, αν και υπάρχουν διάφορες θεωρίες. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι μπορεί να είναι είτε συγγενής (κληρονομική) είτε επίκτητη (αναπτυσσόμενη αργότερα στη ζωή του ατόμου). Υπάρχουν ενδείξεις ότι η συγγενής αφαντασία μπορεί να είναι κληρονομικό χαρακτηριστικό, καθώς η πιθανότητα εμφάνισής της είναι αυξημένη σε οικογένειες όπου υπάρχει ήδη άτομο με την ίδια ιδιαιτερότητα, σύμφωνα με την Cleveland Clinic. Ορισμένοι ερευνητές μάλιστα θεωρούν ότι η συγγενής αφαντασία αποτελεί μια μορφή νευροδιαφορετικότητας, δηλαδή μια ιδιαιτερότητα στον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου, παρόμοια με άλλες νευροδιαφορετικές καταστάσεις, όπως ο αυτισμός. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι με νοητική τύφλωση παρουσιάζουν μεγαλύτερη συχνότητα νευροαναπτυξιακών χαρακτηριστικών που σχετίζονται με τον αυτισμό.
Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου η αφαντασία αποκτήθηκε μετά από τραυματισμό ή ασθένεια που επηρέασε τον εγκέφαλο. Χτυπήματα στο κεφάλι, εγκεφαλικά επεισόδια και χρήση φαρμάκων χωρίς ιατρική συνταγή είναι μερικοί από τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην εμφάνιση της αφαντασίας. Επιπλέον, βλάβες στον ινιακό λοβό—το τμήμα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται τις οπτικές πληροφορίες—μπορούν να προκαλέσουν την επίκτητη αφαντασία. Ορισμένες ψυχικές ασθένειες, όπως οι διαταραχές διάθεσης ή αποσύνδεσης, μπορεί επίσης να σχετίζονται με την κατάσταση.
Σύμφωνα με το Quanta Magazine, μελέτες έδειξαν ότι οι άνθρωποι με αφαντασία έχουν συνήθως πιο αδύναμες αυτοβιογραφικές αναμνήσεις, αλλά διαθέτουν πιο ενεργό οπτικό φλοιό σε σχέση με όσους δεν έχουν την πάθηση. Η υπερδραστηριότητα σε αυτήν την περιοχή του εγκεφάλου μπορεί να μπλοκάρει τα σήματα που απαιτούνται για τη δημιουργία νοητικών εικόνων. Ως αποτέλεσμα, κάποιοι άνθρωποι βλέπουν αμυδρές εικόνες στο μυαλό τους, ενώ άλλοι δεν βλέπουν τίποτα απολύτως.
Παρόλα αυτά, ο νευρολόγος Paolo Bartolomeo από το Ινστιτούτο Εγκεφάλου του Παρισιού εξηγεί ότι οι άνθρωποι με αφαντασία μπορούν να αναγνωρίζουν πρόσωπα και αντικείμενα, ακόμα και αν δεν μπορούν να τα οπτικοποιήσουν. Οι περισσότεροι βλέπουν εικόνες στα όνειρά τους, απλώς δεν έχουν πρόσβαση στις οπτικές πληροφορίες όταν είναι ξύπνιοι και θέλουν να τις ανακαλέσουν.
