Aνάλυση: Η εποχή της οξυμένης αστάθειας και τα megatrends
According to the term’s founder, John Naisbitt, megatrends are large, transformative processes with “global reach, broad scope, and a fundamental and dramatic impact”.
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν διαπίστωσε ότι μετά τον πόλεμο οι ΗΠΑ βρέθηκαν στην κορυφή των ηγεμονικών δυνάμεων. Η εξασθένιση των παραδοσιακών δυνάμεων λόγω πολέμου- Γαλλία, Γερμανία, Ιαπωνία- και η σφριγηλή ανάπτυξη των ΗΠΑ μετά το «new deal» και τη στροφή της βιομηχανίας σε πολεμική, σε συνδυασμό με την κορυφαία πανεπιστημιακή και ερευνητική κοινότητα, κατέστησαν την χώρα πανίσχυρη. Ταυτόχρονα η Σοβιετική Ένωση ανεδείχθη ως η κύρια απειλή για τον ελεύθερο κόσμο. Ο ψυχρός πόλεμος και η ατομική βόμβα άλλαξαν το τοπίο ριζικά.
Είναι φυσικό μέσα σε αυτό το κλίμα να αναρωτηθούν οι Αμερικανοί γιατί απέτυχαν να προβλέψουν τις δραματικές εξελίξεις που επέφερε η επικράτηση του ναζισμού και η αποτυχία πρόβλεψης της καταστροφής στο Περλ Χάρμπορ, γεγονός τραυματικό για την ανερχόμενη υπερδύναμη.
Η αποτυχία των υπηρεσιών πληροφοριών οδήγησε τον Προέδρο στην απόφαση για δημιουργία μιας νέας δομής που να προβλέπει το μέλλον και ιδιαίτερα τις απειλές και τις προκλήσεις του νέου κόσμου. Η δομή ήταν το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών. Το όργανο αυτό αναφερόταν απ’ ευθείας στον Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας και προσωπικά στον Πρόεδρο, και βέβαια στις -πολλές- υπηρεσίες πληροφοριών με στόχο την αναγωγή στο μέλλον των απειλών και κινδύνων που προέρχονται από τις υπερδυνάμεις που ανταγωνίζονται τις ΗΠΑ.
Έκτοτε η δομή αυτή λειτουργεί με τους ίδιους στόχους, αλλά με μεταβαλλόμενες επιστημονικές μεθόδους-όλο και πιο εξελιγμένες. Σε πρόσφατο άρθρο μας αναφερόμαστε στις τάσεις που θα επικρατήσουν το προσεχές μέλλον σε βάθος 30-40 ετών σε κρίσιμες παραμέτρους που επηρεάζουν τις σχέσεις των ηγεμονικών δυνάμεων που αναδύονται στο σύγχρονο κόσμο. Φυσικό επίσης είναι μιας και μιλάμε με όρους μεσοπρόθεσμων προβλέψεων, οι εκτιμήσεις να αναδεικνύουν σενάρια και όχι βεβαιότητες.
Βασικό στοιχείο των μελετών είναι οι λεγόμενες MEGA trends που απεικονίζουν τις τάσεις και τις παραμέτρους που επηρεάζουν τις προβλέψεις. Από το 1997 οι εκθέσεις ανανεώνονται ανά τετραετία. Για όσες και όσους ενδιαφέρονται να εντρυφήσουν σε βάθος στις μελέτες, παραθέτουμε τις τελευταίες των ετών 2004, στην οποία είχε προβλεφθεί η πανδημία ως μεγάλη απειλή, 2017 , 2021.
Η τελευταία μελέτη είναι ιδιαίτερα ανησυχητική. Όπως αναφέρουν οι N.Y.Times «ο κόσμος μας έχει εισέλθει σε μια περίοδο αστάθειας. Τα θέματα όπως η κλιματική αλλαγή, το δημογραφικό, η μετανάστευση, η τεχνολογική εξέλιξη, η άνοδος της Κίνας, η δυσπιστία προς το Κράτος, η τεχνητή νοημοσύνη κ.α. λειτουργούν αποσταθεροποιητικά σε βαθμό που θέτουν σε δοκιμασία ακόμη και τις ίδιες τις Δημοκρατίες»
Απόδειξη της αστάθειας που βιώνουμε είναι το γεγονός ότι η τελευταία μελέτη κατέληξε σε έξι πιθανά σενάρια ένα από τα οποίa δεν αποκλείει τον πόλεμο, ενώ το πιο αισιόδοξο διαπιστώνει την αναγέννηση των Δημοκρατιών !!
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, και προηγουμένως κάποιες μεγάλες χώρες- Ισπανία, Γερμανία και η μικρή Φιλανδία-, αποφάσισε να επεκτείνει τις μελέτες στο σύνολο των χωρών της υπό την εποπτεία της Επιτροπής με στόχο να ενσωματώσει στις πολιτικές της σε 14 τομείς-MEGA trends-, μεταξύ των οποίων το περιβάλλον, οι αλλαγές στην αγορά εργασίας, η αλλαγή του αμυντικού «παραδείγματος» κ.α. Χωρίς αμφιβολία το κύριο βάρος πέφτει στα κοινωνικά και περιβαλλοντικά ζητήματα.
Η Ελλάδα έγκαιρα είχε προβεί στην σύσταση της Ομάδας μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και έρευνας για το μέλλον-strategic foresight-, η οποία υπάγεται απ’ ευθείας στον πρωθυπουργό. Στόχος της είναι ο «μακροπρόθεσμος εθνικός σχεδιασμός» σε μια σειρά τομείς που θα αναδείξουν προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η ψηφιακή μετάβαση και οι επιπτώσεις τους στη αγορά εργασίας, την ανταγωνιστικότητα κλπ. Επικεφαλής της ολιγομελούς ομάδας είναι ο Γενικός Γραμματέας Επικοινωνία και Ενημέρωσης Γιάννης Μαστρογεωργίου, ο οποίος περιγράφει σε σχετικό του κείμενο το ιδεολογικό περιεχόμενο του έργου.
Ας ελπίσουμε ότι τόσο το Ελληνικό όσο και το Ευρωπαϊκό σχέδιο θα δώσουν μια νέα πνοή στην ευρωπαϊκή ενοποίηση και στην εθνική ενδυνάμωση και να μπορέσουν να εμπνεύσουν τις ευρωπαϊκές και τις εθνικές ηγεσίες να αντιμετωπίσουν τα όλο και πιο πολύπλοκα προβλήματα της εποχής. Μιας εποχής που οι αλλαγές στην κορυφή των ηγεμονικών δυνάμεων προκαλούν έντονες «σεισμικές δονήσεις» σε παγκόσμια, περιφερειακή και εθνική κλίμακα.
Οφείλουμε να προσθέσουμε τέλος ότι πολύ μεγάλες επιχειρήσεις προσφεύγουν στην μέθοδο των στρατηγικών προβλέψεων και των ΜΕΓΑ τάσεων.
Αντώνης Τριφύλλης μέλος του Ε.Σ. της διαΝΕΟσις, της Σ.Ε. του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος της Ε.Ε.
