Διεθνής μελέτη με ελληνική συμμετοχή αποκαλύπτει τις ψυχολογικές αιτίες της κρίσης της δημοκρατίας
Οι ερευνητές από τις ΗΠΑ, τη Γερμανία και τη Νέα Ζηλανδία, με επικεφαλής τον Ντέμιαν Ρακ του Τμήματος Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Τενεσί στο Νόξβιλ, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό για θέματα ανθρώπινης συμπεριφοράς “Nature Human Behaviour”, ανέλυσαν στοιχεία για σχεδόν 476.600 ανθρώπους σε 109 χώρες.
Στην έρευνα συμμετείχε ο Θάνος Κυρίτσης της Σχολής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Όκλαντ, απόφοιτος του Τμήματος Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μεταπτυχιακός υπότροφος στη συνέχεια του Ιδρύματος Ωνάση στο Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου (UCL), η έρευνα του οποίου εστιάζει στο γιατί μερικές χώρες βιώνουν πολιτικές αναταραχές και άλλες όχι, γιατί μερικές είναι πιο παραγωγικές από άλλες και πώς οι πολιτισμικές αξίες επηρεάζουν την πορεία μιας χώρας.
Η νέα μελέτη, που έθεσε στο «μικροσκόπιο» τις ιστορικές αλλαγές σε χώρες με πολύ διαφορετικά πολιτικά συστήματα εδώ και τουλάχιστον 100 χρόνια, κατέληξε στο βασικό συμπέρασμα ότι η ανεκτικότητα απέναντι στη διαφορετικότητα υπήρξε πάντα το καθοριστικό πρόδρομο στοιχείο και η προϋπόθεση πάνω στην οποία θεμελιωνόταν και τυπικά-θεσμικά η δημοκρατία. Με άλλα λόγια, κατά τους ερευνητές, προηγούνται οι κατάλληλες αξίες και νοοτροπίες και έπεται η δημοκρατία, ενώ σπάνια συμβαίνει το αντίθετο.
«Αυτό είναι κάτι με σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις. Δείχνει ότι οι δημοκρατικοί θεσμοί δεν είναι βιώσιμοι σε κράτη όπου βρίσκονται σε υποχώρηση η δεκτικότητα και η ανεκτικότητα, τα σήματα κατατεθέντα μιας φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η πρόσφατη άνοδος των εθνικιστικών πολιτικών μπορεί να αποτελέσει πηγή ανησυχίας», δήλωσε ο Ρακ.
«Συχνά θεωρείται κάτι δεδομένο πως η δημοκρατική κουλτούρα απλώς θα ακολουθήσει από τη στιγμή που έχουν εγκαθιδρυθεί δημοκρατικοί θεσμοί. Όμως όταν μελετήσουμε τα δεδομένα, βλέπουμε ότι οι δημοκρατικές πολιτισμικές αξίες, όπως η δεκτικότητα και η ανεκτικότητα, προηγούνται τόσο της οικονομικής ανάπτυξης όσο και του εκδημοκρατισμού», πρόσθεσε.
Η νέα μελέτη επισημαίνει ότι όταν η εμπιστοσύνη σε θεσμούς όπως η κυβέρνηση και τα μέσα ενημέρωσης είναι χαμηλή, τότε η δημοκρατία τείνει να γίνεται ασταθής, κάτι που -ιδίως για μερικές δυτικές χώρες- εγείρει ανησυχίες για την μελλοντική πολιτική σταθερότητα τους.
«Στον 20ό αιώνα συνηθίσαμε να βλέπουμε αυταρχικά καθεστώτα με χαμηλό βαθμό εμπιστοσύνης να γίνονται δημοκρατίες. Όμως, όπως δείχνει η ανάλυση μας, το πράγμα δουλεύει και αντίστροφα: οι δημοκρατίες με χαμηλό βαθμό εμπιστοσύνης μπορούν να μετατραπούν σε αυταρχικά καθεστώτα», τόνισε ο Ρακ. Και μάλιστα αυτά τα καθεστώτα, αν και όχι πραγματικά δημοκρατικά, μπορεί να απολαμβάνουν σε σημαντικό βαθμό της εμπιστοσύνης των πολιτών τους.
Πάντως, παρά τη διαχρονική μείωση στην εμπιστοσύνη που απολαμβάνουν οι θεσμοί στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, καθώς και την παράλληλη ενίσχυση του εθνικισμού, η μελέτη βρήκε ότι τελικά υπάρχει μια παγκόσμια τάση προς μεγαλύτερη δεκτικότητα, ανοικτό πνεύμα και ανεκτικότητα.
«Στη διάρκεια του τελευταίου αιώνα ο κόσμος έχει γίνει αφάνταστα πιο διασυνδεμένος. Περισσότεροι άνθρωποι εκτίθενται πλέον σε ανθρώπους με διαφορετικό υπόβαθρο και τρόπο ζωής, κάτι που ενισχύει τη δεκτικότητα και την ανεκτικότητα. Αυτό με τη σειρά του είναι καλό νέο για το μέλλον της φιλελεύθερης δημοκρατίας», υπογράμμισε ο Ρακ.
Οι ερευνητές θυμίζουν ότι το 1950 μόνο 20 χώρες θεωρούνταν πραγματικά δημοκρατικές, το 2000 ο αριθμός αυτός είχε αυξηθεί σε 60, ενώ σήμερα είναι ακόμη μεγαλύτερος. Το ελεύθερο διεθνές εμπόριο, τα ελεύθερα μέσα ενημέρωσης, η διεθνής κινητικότητα των ανθρώπων, η αυξημένη επαφή με μειονοτικές ομάδες, η ειρηνική συνύπαρξη κ.α. έχουν συμβάλει σημαντικά σε αυτό.
«Η ανάλυση μας των δημοκρατικών αλλαγών του τελευταίου αιώνα δείχνει ότι ενισχύοντας το συνδυασμό της εμπιστοσύνης στους θεσμούς και τις αξίες του διαφωτισμού όπως η ανεκτικότητα και ο κοσμοπολιτισμός, θα είναι σημαντικός παράγοντας για τη διατήρηση της δημοκρατίας», καταλήγουν οι ερευνητές.
