Γιατί ο πραγματικός νικητής της εκεχειρίας στη Γάζα είναι το Κατάρ

Καθώς η εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς εισέρχεται στη δεύτερη εβδομάδα της, η αμερικανική ελίτ ασχολείται με το αγαπημένο της παιχνίδι: να κηρύσσει νίκες. 

Ο Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει αυτοανακηρυχθεί σε ανώτατο ειρηνοποιό, ο Νετανιάχου υποδέχτηκε με δάκρυα και αγκαλιές τους απελευθερωθέντες ομήρους, και οι ηγέτες της Χαμάς από τα γραφεία τους στη Ντόχα, στο Κατάρ, επιμένουν ότι η αντίσταση υπερισχύει. Φαίνεται ότι όλοι έχουν κερδίσει.

Το πρόβλημα με αυτή την υπεραισιόδοξη αφήγηση είναι ότι αγνοεί το πιο θεμελιώδες ερώτημα της πολιτικής στη Μέση Ανατολή: ποιος πραγματικά απέκτησε στρατηγικό πλεονέκτημα;  Ο μεγάλος νικητής αυτού του γύρου στον ατελείωτο ισραηλινοπαλαιστινιακό πόλεμο δεν βρίσκεται στην Ιερουσαλήμ, στη Γάζα ή ακόμη και στην Ουάσινγκτον. Βρίσκεται στη Ντόχα.

Το Κατάρ έχει επιτύχει ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα. Το μικρό εμιράτο φιλοξενεί επί χρόνια την ηγεσία της Χαμάς, χρηματοδοτεί τον οργανισμό μέσω διαφόρων καναλιών και προβάλλει την αφήγησή του μέσω του Al Jazeera σε όλο τον αραβικό κόσμο. 

Με κάθε λογικό μέτρο, το Κατάρ υπήρξε βασικός παράγοντας για την πολιτική και στρατιωτική στρατηγική της Χαμάς. Και όμως, το Κατάρ βγαίνει από αυτόν τον τελευταίο πόλεμο όχι ως παρίας, αλλά ως απαραίτητος διαμεσολαβητής στη Μέση Ανατολή.

Σκεφτείτε την παραδοξότητα της κατάστασης. Όταν ο Τραμπ χρειάστηκε να μεσολαβήσει για εκεχειρία, δεν στράφηκε στην Αίγυπτο, τον μακροχρόνιο σύμμαχο της Αμερικής που μοιράζεται τα σύνορα με τη Γάζα και έχει διαμεσολαβήσει σε προηγούμενες συμφωνίες. Δεν ανέδειξε τη Σαουδική Αραβία, τον περιφερειακό ισχυρό που η Ουάσινγκτον έχει προσεγγίσει για δεκαετίες.

Στράφηκε στο Κατάρ, το κράτος που προσέφερε στους ηγέτες της Χαμάς καταφύγιο ενώ σχεδίαζαν και γιόρταζαν τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023. Ο Καταριανός πρωθυπουργός έγινε ο απαραίτητος ενδιάμεσος, ο άνθρωπος που και οι δύο πλευρές χρειάζονταν για να επιτευχθεί συμφωνία.

Η ανταμοιβή για το Κατάρ ήταν εξαιρετική. Πού διεξάγονται οι περιφερειακές συναντήσεις; Στη Ντόχα. Ποιος καθορίζει τους όρους για την οικονομική βοήθεια και την ανθρωπιστική συνδρομή; Το Κατάρ. Ποιος Αραβας ηγέτης δεν δέχθηκε πίεση από τον Τραμπ να δεχθεί τους εκτοπισμένους Παλαιστίνιους; Ο Εμίρης του Κατάρ, ενώ ο Πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι ταπεινώθηκε δημόσια για την πρόταση της Ριβιέρας της Γάζας.

Όταν το Ισραήλ προσπάθησε να πλήξει τα γραφεία της Χαμάς στη Ντόχα τον Σεπτέμβριο και στη συνέχεια ζήτησε συγγνώμη για το “ατύχημα”, επιβεβαιώθηκε η άθραυστη θέση του Κατάρ. Οι Άραβες ηγέτες που μποϊκόταραν το Κατάρ κατά την κρίση του Κόλπου το 2017 τώρα στέκονται στη Ντόχα, αναγνωρίζοντας πού βρίσκεται η πραγματική επιρροή.

Αυτή είναι η realpolitik στο απόγειό της, και το Κατάρ έπαιξε το παιχνίδι άριστα. Διατηρώντας σχέσεις με όλους—Χαμάς και ΗΠΑ, Ιράν και γείτονες του Ισραήλ στον Κόλπο, Αδελφότητα Μουσουλμάνων και πραγματιστές αυταρχικούς—το Κατάρ έχει καταστήσει τον εαυτό του απαραίτητο.

Η στρατηγική του εμιράτου αποκαλύπτει μια άβολη αλήθεια για την πολιτική στη Μέση Ανατολή: η μεσολάβηση μεταξύ αντιπάλων είναι πιο πολύτιμη από το να είσαι αξιόπιστος σύμμαχος μιας πλευράς. Το Κατάρ επέλεξε να κρατήσει ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με όλους, και η επιλογή αυτή απέδωσε σημαντικά.

Εν τω μεταξύ, τι έχει πραγματικά επιτύχει το Ισραήλ; Ο Νετανιάχου μπορεί να επισημάνει τις φθίνουσες δυνατότητες της Χαμάς και τους απελευθερωθέντες ομήρους, αλλά ο δηλωμένος στόχος της καταστροφής της Χαμάς έχει εμφανώς αποτύχει. 

Πολλαπλές αναφορές επιβεβαιώνουν ότι η Χαμάς διατηρεί τον έλεγχο της Γάζας. Ο οργανισμός άντεξε την ισραηλινή επίθεση και βγήκε με την αφήγησή του περί αντίστασης άθικτη. Στον ασύμμετρο πόλεμο, η επιβίωση ισοδυναμεί με νίκη, και η Χαμάς επιβίωσε.

Το κόστος για το Ισραήλ είναι συντριπτικό. Εκατοντάδες στρατιώτες χαμένοι σε μια επίπονη εκστρατεία χωρίς αποφασιστικό αποτέλεσμα. Διεθνής απομόνωση που απειλεί να γίνει μόνιμη. Ακόμη και παραδοσιακοί σύμμαχοι απειλούσαν κυρώσεις όταν ο Νετανιάχου ανακοίνωσε σχέδια για κατάληψη ολόκληρης της Γάζας.

Η εκεχειρία είναι εγγενώς ασταθής, με παραβιάσεις να αυξάνονται και τη βασική πρόκληση ασφαλείας αμετάβλητη. Το Ισραήλ μπορεί να επαναλάβει επιχειρήσεις, αλλά με ποιο κόστος; Κάθε κλιμάκωση απομονώνει περαιτέρω τη χώρα χωρίς να αντιμετωπίζει το βασικό πρόβλημα.

Η Χαμάς, από την πλευρά της, έχει πληρώσει ένα σχεδόν αδιανόητο τίμημα για την επιβίωσή της. Η Γάζα βρίσκεται σε ερείπια, δεκάδες χιλιάδες είναι νεκροί, οι υποδομές κατεστραμμένες και ο πληθυσμός εκτοπισμένος. Αλλά από την οπτική της Χαμάς, αυτό είναι το κόστος της αντίστασης.

Ο οργανισμός παραμένει οπλισμένος, αρνείται να αποστρατιωτικοποιηθεί όπως απαιτεί το σχέδιο Τραμπ και διατηρεί την εξουσία του σε ό,τι έχει απομείνει από τη Γάζα. Έχει χάσει μάχες αλλά όχι τον πόλεμο, τουλάχιστον σύμφωνα με τη δική της λογική.

Για τη διοίκηση Τραμπ, η εκεχειρία προσφέρει πολιτικό θέατρο αλλά στρατηγική ασάφεια. Ναι, οι όμηροι επιστρέφουν στα σπίτια τους και ο Τραμπ μπορεί να αποδώσει τα εύσημα. Αλλά τι έχει επιλυθεί πραγματικά; Τα θεμελιώδη ζητήματα παραμένουν άλυτα. Η Χαμάς παραμένει αήττητη. Το μέλλον της διακυβέρνησης της Γάζας είναι αόριστο.

Το σχέδιο ειρήνης της διοίκησης είναι το πολύ φιλόδοξο, με κρίσιμες λεπτομέρειες ασαφείς και μηχανισμούς επιβολής ανύπαρκτους. Πρόκειται για διαχείριση κρίσης, όχι επίλυση συγκρούσεων—μια ακόμη εκεχειρία που θα κρατήσει μέχρι να μην κρατήσει.

Η πραγματική τραγωδία ανήκει στον παλαιστινιακό λαό. Δεκάδες χιλιάδες νεκροί, εκατοντάδες χιλιάδες τραυματίες, τεράστια καταστροφή και καμία πορεία προς την αυτοδιάθεση και την αξιοπρέπεια που παραμένουν στον πυρήνα των εθνικών τους φιλοδοξιών. 

Η Παλαιστινιακή Αρχή παραμένει αδιάφορη, η στρατηγική της Χαμάς έχει φέρει καταστροφή αντί για απελευθέρωση και η προσοχή της διεθνούς κοινότητας αναπόφευκτα θα μετατοπιστεί αλλού. Το ερώτημα της “επόμενης ημέρας”—ποιος κυβερνά τη Γάζα και πώς θα ξαναχτιστεί—παραμένει αναπάντητο επειδή είναι αδύνατο να απαντηθεί υπό τις τρέχουσες συνθήκες.

Έχουμε ξαναδεί αυτό το μοτίβο και η ιστορία δεν προσφέρει καμία ανακούφιση. Η συμφωνία του Όσλο χαιρετίστηκε ως τομή. Η αποχώρηση από τη Γάζα το 2005 υποτίθεται ότι θα ενίσχυε την ασφάλεια του Ισραήλ. Οι Συμφωνίες του Αβραάμ είχαν σκοπό να δημιουργήσουν μια νέα περιφερειακή αρχιτεκτονική.

Κάθε φορά, η άλυτη ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση επανεμφανιζόταν, διαταράσσοντας τα μεγάλα σχέδια και αποκαλύπτοντας την ψευδαίσθηση ότι το πρόβλημα μπορούσε να περιοριστεί ή να εξαφανιστεί.

Η τρέχουσα εκεχειρία θα ακολουθήσει την ίδια πορεία. Θα υπάρξουν υποσχέσεις για ανοικοδόμηση που θα ξεθωριάσουν, βαθμιαία υποβάθμιση της συμφωνίας, εντάσεις και τελικά βία. Οι όμηροι θα επιστρέφουν μέχρι να αιχμαλωτιστούν νέοι.

Ο κύκλος συνεχίζεται επειδή οι υποκείμενοι παράγοντες παραμένουν αμετάβλητοι: ασυμβίβαστες οπτικές για την ασφάλεια και την κυριαρχία, ο ρόλος των εξωτερικών χορηγών που επωφελούνται από τη συνεχιζόμενη σύγκρουση και η έλλειψη πολιτικής βούλησης για αντιμετώπιση των ριζικών αιτίων.

Αλλά ενώ όλοι οι υπόλοιποι κυκλώνουν σε βία και προσωρινή ειρήνη, το Κατάρ συσσωρεύει επιρροή. Το εμιράτο έχει ανακαλύψει ότι στις ατελείωτες συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής, οι πραγματικοί νικητές δεν είναι αυτοί που πολεμούν αλλά αυτοί που μεσιτεύουν την ειρήνη μεταξύ των μαχητών.

Κάθε διαπραγμάτευση εκεχειρίας ενισχύει τη θέση της Ντόχα. Κάθε προσπάθεια ανοικοδόμησης κατευθύνει πόρους μέσω των χεριών του Κατάρ. Κάθε κρίση φέρνει Αραβες και Δυτικούς ηγέτες στην πόρτα του Κατάρ.

Αυτό θα έπρεπε να προβληματίζει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στην Ουάσινγκτον, αν και προφανώς δεν το κάνει. Ανυψώνοντας το Κατάρ ως κύριο μεσολαβητή, οι ΗΠΑ ενίσχυσαν ένα κράτος που υπονομεύει θεμελιωδώς τα αμερικανικά συμφέροντα και τους συμμάχους τους.

Η υποστήριξη του Κατάρ προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τη Χαμάς, η επιρροή του Al Jazeera και η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Ιράν και Κόλπου εργάζονται κατά των αμερικανικών στόχων. Και όμως το Κατάρ έχει πείσει με επιτυχία την Ουάσινγκτον ότι είναι απαραίτητο, και στην εξωτερική πολιτική όπως και στις επιχειρήσεις, η αντίληψη συχνά γίνεται πραγματικότητα.

Η τραγωδία είναι ότι αυτό το αποτέλεσμα ήταν εντελώς προβλέψιμο. Οι πόλεμοι με μη ρεαλιστικούς στόχους παράγουν μη ικανοποιητικά συμπεράσματα. Οι συγκρούσεις που τροφοδοτούνται από ασυμβίβαστες διεκδικήσεις δεν μπορούν να τύχουν διαχείρισης. Και με την απουσία γνήσιας επίλυσης, οι ευκαιριακοί παράγοντες θα εκμεταλλευτούν το κενό προς δικό τους όφελος.

Το Κατάρ έκανε ακριβώς αυτό, μετατρέποντας την προθυμία του να συνομιλήσει με όλους σε θέση περιφερειακής κυριαρχίας που το μέγεθος, ο πλούτος και η στρατιωτική του ισχύς μόνο δεν θα μπορούσαν ποτέ να επιτύχουν.

Άρα, ποιος κέρδισε την εκεχειρία στη Γάζα; Κοιτάξτε προς τη Ντόχα, όπου οι ηγέτες της Χαμάς παραμένουν άνετα εγκατεστημένοι, όπου συγκεντρώνονται οι περιφερειακές συναντήσεις και όπου ο εμίρης και ο πρωθυπουργός του χαμογελούν γνωστικά καθώς ο κόσμος χτυπά την πόρτα τους.

Όλοι οι άλλοι παίζουν ντάμα, μετακινώντας κομμάτια μπρος-πίσω στα ίδια αμφισβητούμενα τετράγωνα. Το Κατάρ παίζει σκάκι, και βρίσκεται αρκετές κινήσεις μπροστά.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Σταθερή εμπιστοσύνη από BofA: Οι ελληνικές τράπεζες «πρωταγωνιστούν» στα χαρτοφυλάκια των επενδυτών
• Τι κρύβεται πίσω από το ράλι του χρυσού – Τι λέει η Morgan Stanley
• Οικονομία: Χαμηλότερη της αρχικής εκτίμησης η ανάπτυξη το 2024 – Αναθεωρεί η ΕΛΣΤΑΤ