Η «σιωπηλή» κρίση της σοκολάτας: Πώς το λαθρεμπόριο κακάο απειλεί να βυθίσει τις οικονομίες Γκάνας και Ακτής Ελεφαντοστού

Στα βόρεια σύνορα της Ακτής Ελεφαντοστού, ένα ελικόπτερο χαμηλώνει πάνω από το δάσος. Ο Γάλλος πιλότος δεν ψάχνει για ναρκωτικά ή όπλα, αλλά για σακιά κακάο. Αυτή η εικόνα δείχνει ξεκάθαρα πώς το κακάο έχει γίνει τόσο πολύτιμο όσο… το «λευκό χρυσάφι».

Από τις αρχές του 2024, οι διεθνείς τιμές του κακάο έχουν υπερτριπλασιαστεί, ξεπερνώντας τα 10.000 δολάρια ανά τόνο, λόγω κλιματικής αλλαγής και επιδημιών που έπληξαν τις καλλιέργειες. Όμως, οι κυβερνητικοί έλεγχοι τιμών στην Ακτή Ελεφαντοστού και τη Γκάνα –που παράγουν μαζί περίπου τα δύο τρίτα του παγκόσμιου κακάο– αφήνουν τους ντόπιους παραγωγούς με ένα μικρό μόνο μέρος της αξίας.

Αντιμέτωποι με τη διαφορά μεταξύ τοπικών και διεθνών τιμών, χιλιάδες παραγωγοί στρέφονται σε λαθρεμπόρους που μεταφέρουν τα φασόλια σε γειτονικές χώρες, όπου τα πωλούν σε τιμές αγοράς.

Οι αριθμοί πίσω από το λαθρεμπόριο – και οι χαμένοι δισεκατομμύρια

Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά: μόνο την περίοδο 2023-2024, εκτιμάται ότι περίπου 150.000 τόνοι κακάο διακινήθηκαν λαθραία από τη Γκάνα και άλλοι 200.000 τόνοι από την Ακτή Ελεφαντοστού. Ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανώς πολύ μεγαλύτερος, αφού χώρες όπως η Μπουρκίνα Φάσο και η Σιέρα Λεόνε εμφανίζουν «εκρηκτική» αύξηση εξαγωγών κακάο – παρότι δεν έχουν σχεδόν καθόλου παραγωγή.

Η ζημιά δεν είναι μόνο λογιστική: τα έσοδα από το κακάο χρηματοδοτούν έως και το 20% του ΑΕΠ της Ακτής Ελεφαντοστού και αποτελούν κρίσιμη πηγή ξένου συναλλάγματος για την αποπληρωμή χρέους. Στη Γκάνα, καθυστερήσεις στις παραδόσεις περίπου 370.000 τόνων την περασμένη σεζόν, λόγω του λαθρεμπορίου, προκάλεσαν «ασφυξία» σε ολόκληρη την αγορά και επιδείνωσαν την οικονομική κρίση μετά το κρατικό default του 2022.

«Σαν να κυνηγάς κοκαΐνη στον Αμαζόνιο»

«Είναι πιο επικίνδυνο να ερευνάς το κακάο παρά το εμπόριο όπλων», λέει χαρακτηριστικά ο Γάλλος πιλότος που υποστηρίζει τις αρχές από αέρος, περιγράφοντας το κακάο ως «σαν την κοκαΐνη στην Κολομβία».

Η κυβέρνηση της Ακτής Ελεφαντοστού, βλέποντας τα έσοδα να συρρικνώνονται, έχει κηρύξει το λαθρεμπόριο «οικονομικό έγκλημα» και έχει ενισχύσει τις αρμοδιότητες δίωξης. Όμως, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι η διαφθορά: πέντε υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι σε συνοριακή πόλη αποπέμφθηκαν φέτος για υποψίες χρηματισμού από λαθρεμπόρους.

Ακόμη και όταν οι δυνάμεις ασφαλείας κατασχέσουν φορτία, «δύο τόνοι μπορεί να εξαφανιστούν καθ’ οδόν πριν δηλωθούν επίσημα», περιγράφει ο πιλότος.

Όταν ο αγρότης γίνεται λαθρέμπορος από ανάγκη

Παρά τις αυξήσεις στις εγχώριες τιμές (η Γκάνα πληρώνει σήμερα περίπου 4.800 δολάρια τον τόνο), οι λαθρέμποροι μπορούν να πουλήσουν το ίδιο φορτίο σε διπλάσια τιμή στη Λιβερία ή τη Γουινέα. Οι ίδιοι οι αγρότες βλέπουν μόνο ένα μικρό μέρος αυτού του κέρδους, αλλά αρκεί για να τους δελεάσει.

«Οι αγρότες απλώς προσπαθούν να επιβιώσουν», σημειώνει ο Tony Myers, εκδότης του Cocoa Radar. «Αν μπορούν να πάρουν καλύτερη τιμή αλλού, θα το κάνουν».

Ευρωπαϊκή πίεση και το μέλλον της αγοράς

Από τον Δεκέμβριο του 2025, το νέο κανονιστικό πλαίσιο της Ε.Ε. (EU Deforestation Regulation) θα απαιτεί πλήρη ιχνηλασιμότητα για το κακάο που εισάγεται στην Ευρώπη. Οι «άγνωστης προέλευσης» λαθραίες παρτίδες μπορεί να αποκλειστούν από την αγορά – κάτι που θα μπορούσε να μειώσει δραστικά το λαθρεμπόριο.

Ο Douglas Lamont, CEO της Tony’s Chocolonely, τονίζει πως η υποχρεωτική ιχνηλασιμότητα μπορεί να είναι «game-changer». Ωστόσο, οι μεγάλες πολυεθνικές του κλάδου, όπως η Mondelez, ζητούν αναβολή της εφαρμογής, επικαλούμενες κόστη και δυσκολίες.

Ένα παιχνίδι χωρίς καθαρούς νικητές

Καθώς οι κυβερνήσεις πιέζουν, οι λαθρέμποροι προσαρμόζονται. Οι μικροπαραγωγοί βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα σε μια αγορά που ανεβαίνει και σε τοπικές τιμές που δεν ακολουθούν. Και στο τέλος της αλυσίδας, οι σοκολάτες που φτάνουν στα ράφια της Ευρώπης και των ΗΠΑ έχουν συχνά μια «πικρή» ιστορία από πίσω τους.

Το ερώτημα που μένει: μπορεί η παγκόσμια αγορά κακάο να εξισορροπήσει ώστε να αμείβει δίκαια τους παραγωγούς, να περιορίσει τη διαφθορά και να αφήσει πίσω της τη σκιά του λαθρεμπορίου;

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ:

• Το Fortune Greece βράβευσε τις πιο Αξιοθαύμαστες Επιχειρήσεις στην Ελλάδα για το 2025!
• Έλενα Καλλονά (Jungheinrich Greece): «Δεν αρκεί πλέον να παρακολουθείς τις εξελίξεις. Πρέπει να τις προκαλείς»