Λευκή, πλαστική και αθάνατη – Η ιστορία της καρέκλας που έγινε κοινή ανάμνηση της ανθρωπότητας
Θα τη συναντήσεις σε ένα καφενείο στο Μαρακές, σε μια βεράντα στη Βομβάη, στην αυλή του σχολείου, στην παραλία ή στο εξοχικό του γείτονα. Η λευκή πλαστική καρέκλα Monobloc, όπως είναι και το επίσημο όνομά της, είναι ίσως το πιο αναγνωρίσιμο κομμάτι επίπλου στον πλανήτη, και το πιο διαδεδομένο. Παρά την παγκόσμια παρουσία της, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ποιος την «εφηύρε». Αυτό που ξέρουμε είναι ότι έχει παραχθεί πάνω από ένα δισεκατομμύριο φορές, κατακτώντας μια θέση στην ιστορία του design όχι λόγω σπανιότητας, αλλά λόγω καθολικής αποδοχής.
Από το όραμα των designers στην αυλή όλων μας
Η ιδέα να φτιαχτεί μια καρέκλα από ένα μόνο κομμάτι υλικού υπήρχε ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι πρώτες απόπειρες έγιναν με μέταλλο ή ξύλο, όμως ήταν η τεχνολογία των πλαστικών της δεκαετίας του ’50 που έκανε εφικτή την παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα. Η μέθοδος injection moulding, όπου λιωμένο πολυπροπυλένιο εγχέεται σε καλούπι, έφερε την επανάσταση που οδήγησε στο Monobloc. Το όνομά της αντικατοπτρίζει αυτή την τεχνική, αφού προέρχεται από το mono («ένα») και το bloc («μπλοκ»), υπογραμμίζοντας το γεγονός ότι είναι φτιαγμένη από ένα ενιαίο καλούπι πλαστικού.
Πριν φτάσουμε στη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα, προηγήθηκαν εμβληματικές δημιουργίες: η Panton Chair του Verner Panton (1958–68), η Bofinger Chair του Helmut Bätzner (1964–68) και η Selene του Vico Magistretti (1961–68). Όλες, καρέκλες από ένα κομμάτι υλικού, αποτέλεσαν προάγγελο του Monobloc.
Το 1972, ο Γάλλος μηχανικός Henry Massonnet παρουσίασε τη Fauteuil 300, που θεωρείται το «αρχέτυπο» της οικονομικής πλαστικής καρέκλας. Κατάφερε να μειώσει τον χρόνο παραγωγής σε λιγότερο από δύο λεπτά, στοιχείο-κλειδί για να γίνει προϊόν μαζικής κατανάλωσης. Και το 1983, η γαλλική εταιρεία Grosfillex με τη Resin Garden Chair κατέληξε στη μορφή που όλοι ξέρουμε σήμερα: ελαφριά, στοιβαζόμενη, ανθεκτική στις καιρικές συνθήκες και αναπάντεχα άνετη.
Όμορφη ή κιτς;
Η Monobloc είναι ταυτόχρονα αγαπητή και μισητή. Στη Βασιλεία της Ελβετίας μάλιστα, κάποτε απαγορεύτηκε από τα δημόσια έργα γιατί θεωρήθηκε ότι «υποβάθμιζε» το τοπίο της πόλης. Κι όμως, η ίδια η επιτυχία της είναι που προκαλεί αυτή την αντίδραση: κοστίζει γύρω στα 3 ευρώ να παραχθεί και πωλείται λίγο πάνω από τα 10 ευρώ, προσφέροντας προσιτή άνεση σε δισεκατομμύρια ανθρώπους. Κάποιοι designers τη χαρακτηρίζουν «ένα από τα πιο τέλεια σχεδιασμένα αντικείμενα στον κόσμο» — συνδυάζοντας αντοχή, χαμηλό κόστος και μαζική προσβασιμότητα.
Ο ειδικός επικοινωνίας Ethan Zuckerman την αποκάλεσε «αντικείμενο χωρίς συμφραζόμενα»: μια φωτογραφία με καρέκλες Monobloc δεν μπορεί να χρονολογηθεί εύκολα ούτε να τοποθετηθεί σε συγκεκριμένο τόπο. Η καρέκλα αυτή μοιάζει να ανήκει σε όλους, παντού, σε χώρους που ορισμένοι κοινωνιολόγοι θα ονόμαζαν non-places — από αεροδρόμια μέχρι παραλιακά μπαρ.
Δημοκρατική με αντιφάσεις
Ως αντικείμενο μαζικής κατανάλωσης, η Monobloc είναι δημοκρατική με την έννοια ότι ο καθένας μπορεί να την αποκτήσει. Ταυτόχρονα, ενσαρκώνει τις αντιφάσεις της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας, καθώς είναι ανθεκτική αλλά όχι βιώσιμη, αφού φτιάχνεται από πλαστικό που δύσκολα ανακυκλώνεται, και ενσαρκώνει τον ομογενοποιημένο χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης.
Όχι τυχαία, πολλοί σύγχρονοι δημιουργοί την έχουν φέρει ξανά στο προσκήνιο και την έχουν «επανερμηνεύσει». Από την Café Chair (2006) των Fernando & Humberto Campana μέχρι το Monothrone (2017) του Martino Gamper, η Monobloc γίνεται καμβάς για να μιλήσουν οι designers για τις προκλήσεις του σήμερα: το φθηνό έπιπλο που ταυτόχρονα είναι design icon, το σύμβολο της ισότητας αλλά και του κιτς.
Μια καρέκλα-καθρέφτης της εποχής
Σήμερα, με πάνω από ένα δισεκατομμύριο μονάδες σε κυκλοφορία, η Monobloc είναι το πιο χρησιμοποιημένο έπιπλο στον κόσμο. Σε κάποιες χώρες την αντιμετωπίζουν ως αναλώσιμο προϊόν, ενώ άλλες τη συντηρούν και την επισκευάζουν, αναγνωρίζοντας την αξία της. Σε κάθε περίπτωση, η πλαστική καρέκλα λειτουργεί σαν καθρέφτης της σύγχρονης υλικότητας: απλή, αντιφατική, ανθεκτική, πανταχού παρούσα.
Ίσως αυτό να είναι το μεγαλύτερο μάθημα της Monobloc. Ότι το design δεν χρειάζεται να είναι ελιτίστικο για να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί να είναι φτηνό, καθημερινό και ταυτόχρονα εμβληματικό, μια καρέκλα που ανήκει σε όλους μας.
