Ντουμπάι καλεί… κλεπτοκράτες: Το νέο «καταφύγιο» για τις υπεράκτιες διαδρομές της μεγάλης διαφθοράς

«Come meet us in Dubai». Η φράση αυτή, ειπωμένη το 2017 από έναν Βρετανό τραπεζίτη σε έναν Αφρικανό μεγιστάνα, αποτυπώνει τη νέα γεωγραφία της διεθνούς διαφθοράς. Καθώς οι παραδοσιακοί χρηματοοικονομικοί κόμβοι της Δύσης –από το Λονδίνο έως τη Γενεύη– σφίγγουν τον κλοιό γύρω από το «βρώμικο χρήμα», οι υπηρέτες της παγκόσμιας κλεπτοκρατίας μεταφέρουν το παιχνίδι σε νέες, πιο ανεκτικές δικαιοδοσίες.

Το φαινόμενο δεν αφορά απλώς το που φυλάσσονται περιουσίες αμφιλεγόμενης προέλευσης. Αφορά ολόκληρη τη βιομηχανία των επαγγελματικών υπηρεσιών (τραπεζίτες, δικηγόρους, μεσίτες ακινήτων, λογιστές, συμβούλους, PR agencies) που διαχρονικά λειτουργούσαν ως «διευκολυντές» της μεγάλης διαφθοράς. Οι χώρες της Δύσης, επισημαίνουν οι καθηγητές John Heathershaw (University of Exeter) και Ricardo Soares de Oliveira (Sciences Po), έχουν για δεκαετίες ανεχθεί το φαινόμενο, άλλοτε με χαλαρή επιβολή των νόμων, άλλοτε μέσω αυτο-ρυθμιζόμενων επαγγελματικών σωμάτων που λειτουργούν περισσότερο ως «σφραγίδες» παρά ως ρυθμιστές.

Όμως τα τελευταία χρόνια, διαρροές δεδομένων, πολιτικές πρωτοβουλίες και η δράση δημοσιογράφων έχουν φέρει στο φως τον ρόλο αυτών των «επαγγελματιών διευκολυντών». Το καλοκαίρι του 2024, ο νυν Υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, David Lammy, δεσμεύτηκε να χτυπήσει τη διαφθορά στον πυρήνα της: τους επαγγελματίες που τη διευκολύνουν. Όμως, όπως παραδέχονται οι ειδικοί, η πρόοδος παραμένει εν πολλοίς ρητορική. Η ουσιαστική επιβολή των κανόνων υπολείπεται σημαντικά, ενώ στις ΗΠΑ παρατηρείται ακόμα και οπισθοχώρηση.

Από το Λονδίνο στο Ντουμπάι

Μπροστά στη σκλήρυνση των κανονιστικών πλαισίων στη Δύση, οι επαγγελματίες του χώρου επιδίδονται πλέον σε αυτό που οι ειδικοί ονομάζουν «jurisdictional arbitrage», δηλαδή επιλέγουν χώρες με πιο χαλαρές ρυθμίσεις για να συνεχίσουν ανενόχλητα τις υπηρεσίες τους.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η περίπτωση της Gulnara Karimova, κόρης του πρώην Προέδρου του Ουζμπεκιστάν, και της Isabel dos Santos, κόρης του πρώην Προέδρου της Αγκόλας. Και οι δύο διέθεταν σύνθετα δίκτυα εταιρειών και περιουσιακών στοιχείων, που περνούσαν όχι μόνο από κλασικά δυτικά κέντρα (Λονδίνο, Ζυρίχη, Νέα Υόρκη) αλλά και από «ανερχόμενα» κέντρα όπως το Ντουμπάι, το Χονγκ Κονγκ και η Σιγκαπούρη.

Τα νέα αυτά κέντρα προσφέρουν πολλά: υψηλού επιπέδου υποδομές, εμπιστευτικότητα, φορολογικά πλεονεκτήματα και, κυρίως, πολιτικά συστήματα χωρίς ενοχλητικούς δημοσιογράφους ή οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Στην τελευταία έκδοση του Global Financial Centres Index, το Ντουμπάι ανέβηκε τέσσερις θέσεις, ξεπερνώντας κόμβους όπως το Δουβλίνο, η Γενεύη και το Παρίσι.

Δεν είναι τυχαίο ότι το Financial Times, τον Μάιο του 2025, αποκάλυψε πως πολλές ελβετικές οικογενειακές εταιρείες διαχείρισης πλούτου (family offices) μετακομίζουν μαζικά στο Ντουμπάι. Προσφέρουν το ίδιο ελβετικό «brand» εμπιστοσύνης και πολυτέλειας, αλλά από ένα περιβάλλον πολύ πιο φιλικό προς την ανωνυμία και την αποφυγή ελέγχων.

Το νέο «Dubai-Kong axis»

Η τάση δεν αφορά μόνο τα πρόσωπα υψηλού πολιτικού ρίσκου (PEPs) από χώρες υπό καθεστώς κυρώσεων, όπως η Ρωσία ή το Ιράν. Αφορά και πλούσιους ιδιώτες ή επιχειρηματικούς ομίλους από περιοχές όπως η Αφρική ή η Κεντρική Ασία, που πλέον δυσκολεύονται να εισέλθουν στις αγορές της Δύσης λόγω υψηλών απαιτήσεων συμμόρφωσης.

Ερευνητές του University of Sussex έχουν μιλήσει για μια «Dubai-Kong axis», ένα δίκτυο που απορροφά ολοένα και περισσότερο «βρώμικο χρήμα» που άλλοτε κυκλοφορούσε στους δρόμους του Λονδίνου ή της Ζυρίχης.

Και αν και οι πιο πολλοί επαγγελματίες μετακινούν δραστηριότητες σε αυτές τις χώρες, δεν πρόκειται απλώς για «νόμιμες επιχειρηματικές επιλογές». Στην πράξη, δημιουργούνται νέες περιοχές, όπου η διαφθορά μπορεί να συνεχίσει να ευδοκιμεί, μακριά από τη δημόσια λογοδοσία.

Τι μπορεί να γίνει;

Η λύση, επισημαίνουν οι ειδικοί, δεν είναι να «δαιμονοποιηθεί» κάθε δραστηριότητα στις νέες αυτές δικαιοδοσίες. Οι περισσότερες είναι απολύτως νόμιμες και απαραίτητες για το διεθνές εμπόριο και τις επενδύσεις. Όμως, χρειάζεται ένα νέο νομικό πλαίσιο που να αναγνωρίζει το φαινόμενο της «kleptocratic enterprise», δηλαδή την οργανωμένη, επαγγελματική παροχή υπηρεσιών προς κλεπτοκράτες και εγκληματικά δίκτυα.

Μια τέτοια προσέγγιση θα επέτρεπε στους εισαγγελείς να στοχεύουν τους επαγγελματίες που συνεργάζονται με εγκληματίες, χωρίς να απαιτείται απόδειξη ότι το συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο έχει εγκληματική προέλευση. Πρόκειται για μοντέλο που ήδη δοκιμάστηκε στην υπόθεση Karimova από τις ελβετικές αρχές.

Παράλληλα, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις διαδικασίες ανάκτησης παράνομων περιουσιών, επιτρέποντας και σε οργανώσεις πολιτών να προσφεύγουν δικαστικά, ακόμη και με τη βοήθεια εξειδικευμένων δικηγορικών γραφείων που θα εργάζονται με κίνητρο την αμοιβή τους από την επιτυχία της υπόθεσης.

Η μάχη κατά της διαφθοράς, καταλήγουν οι ειδικοί, είναι από τη φύση της διακρατική. Το γεγονός ότι οι «ύποπτες μπίζνες» μετακινούνται στο Ντουμπάι ή τη Σιγκαπούρη δεν σημαίνει ότι η Δύση πρέπει να σηκώσει τα χέρια ψηλά. Όμως βρισκόμαστε ήδη μπροστά σε μια νέα εποχή: η μεγάλη διαφθορά δεν εξαφανίζεται — απλώς αλλάζει διεύθυνση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Η τεχνητή νοημοσύνη στην καθημερινότητα του Mark Cuban και των ηγετών της τεχνολογίας
• ΗΠΑ: Επιστροφή στην πολιτική των δασμών από τον Τραμπ και αβεβαιότητα στις παγκόσμιες αγορές
• Πόσο χρόνο παίρνει πραγματικά η διαπραγμάτευση για αύξηση μισθού; Τι λέει μια ειδικός