Πετρέλαιο: Πώς επηρεάζει η σύγκρουση Ισραήλ–Ιράν τις τιμές και την παγκόσμια οικονομία

Οι ανησυχίες για γεωπολιτικούς κινδύνους έχουν καταλάβει τις πρώτες θέσεις στις δημοσκοπήσεις των επενδυτικών ανησυχιών κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους. Τους μήνες που πέρασαν, ο όρος «γεωπολιτικός κίνδυνος» έχει συχνά χρησιμοποιηθεί ως ευφημιστικό για τις απρόβλεπτες πολιτικές δασμών των ΗΠΑ, προτιμώμενος από αμερικανικά ιδρύματα που δεν επιθυμούν να ενοχλήσουν υπερβολικά τον Λευκό Οίκο. 

Όμως τώρα, ο γεωπολιτικός κίνδυνος που βλέπουμε να περνά μπροστά από τα μάτια μας είναι πιο παραδοσιακής φύσεως: η απειλή μακρόχρονων συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή που θέτουν σε κίνδυνο τις παγκόσμιες προμήθειες πετρελαίου.

Οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν έως και 12% αμέσως μετά τις επιθέσεις του Ισραήλ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Το Σαββατοκύριακο, η σύγκρουση κλιμακώθηκε, με το Ισραήλ να πλήττει, μεταξύ άλλων στόχων, ένα σημαντικό πετρελαϊκό τερματικό στην Τεχεράνη. 

Το Ιράν παράγει περίπου 3,3 εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως, εκ των οποίων τα 2 εκατομμύρια εξάγονται. Δεδομένου ότι η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου υπολογίζεται σε 103,9 εκατ. βαρέλια ημερησίως από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας, και ότι η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα φέρεται να μπορούν να αυξήσουν γρήγορα την παραγωγή κατά περισσότερα από 3,5 εκατ. βαρέλια ημερησίως, ακόμη και μια σοβαρή διακοπή στην ιρανική παραγωγή πιθανό να είναι διαχειρίσιμη. 

Η αρχική αύξηση στην τιμή του πετρελαίου μετά τα πρώτα ισραηλινά πλήγματα αντικατόπτρισε ευρύτερες ανησυχίες ότι η σύγκρουση θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε σημείο όπου η Τεχεράνη θα προσπαθούσε να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ στα δεξαμενόπλοια ή ακόμη και να επιτεθεί σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις γειτονικών χωρών.

Η διασύνδεση μεταξύ γεωπολιτικής αβεβαιότητας, τιμών πετρελαίου και μακροοικονομίας σπάνια είναι απλή, όπως δείχνει έρευνα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που δημοσιεύθηκε το 2023. Όπως σημειώνεται, οι τιμές του Brent εκτινάχθηκαν κατά 5% αμέσως μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στη Νέα Υόρκη, καθώς οι επενδυτές ενσωμάτωσαν στον υπολογισμό των τιμών την πιθανότητα πολέμου στη Μέση Ανατολή που θα διατάρασσε τις προμήθειες.

Όμως οι τιμές έπεσαν κατά 25% μέσα σε 14 ημέρες, καθώς κυριάρχησε ο φόβος ότι η επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας θα μείωνε τη ζήτηση πετρελαίου. Στις δύο εβδομάδες που ακολούθησαν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, οι τιμές του Brent αυξήθηκαν κατά 30%, αλλά επέστρεψαν στα προεισβολικά επίπεδα οκτώ εβδομάδες αργότερα.

Η έρευνα της ΕΚΤ υποδεικνύει ότι οι γεωπολιτικοί κραδασμοί επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία μέσω δύο διαύλων. Βραχυπρόθεσμα, ο πιο σημαντικός είναι ο δίαυλος κινδύνου. Καθώς οι χρηματοπιστωτικές αγορές τιμολογούν την πιθανότητα επιπλέον διαταραχών στις παγκόσμιες προμήθειες πετρελαίου, αυξάνεται η «προσαύξηση ευκολίας» (convenience yield) της κατοχής συμβολαίων πετρελαίου, ασκώντας ανοδική πίεση στις τιμές. 

Μακροπρόθεσμα, όμως, ενεργοποιείται ο δίαυλος οικονομικής δραστηριότητας. Οι αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις τείνουν να λειτουργούν ως αρνητικό σοκ για τη ζήτηση, καθώς η αβεβαιότητα επιβαρύνει τις επενδύσεις και την κατανάλωση και μπορεί να διαταράξει το εμπόριο. Αυτός ο δίαυλος συνήθως μειώνει τη ζήτηση και τις τιμές του πετρελαίου. Με άλλα λόγια, οι πιέσεις στις τιμές πετρελαίου που οφείλονται σε γεωπολιτικά σοκ τείνουν να έχουν σύντομη διάρκεια.

Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει πάντα. Οι πετρελαϊκές κρίσεις του 1973 και του 1979 ακολουθήθηκαν από υφέσεις στις ΗΠΑ, και η προοπτική μιας αύξησης της τιμής του πετρελαίου λόγω γεωπολιτικής έντασης εξακολουθεί να ανησυχεί τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και τους επενδυτές. 

Ίσως βρουν κάποια παρηγοριά σε έρευνα που δημοσίευσε νωρίτερα φέτος η Ομοσπονδιακή Τράπεζα του Ντάλας. Οι συγγραφείς της μελέτης ακολούθησαν μια νέα προσέγγιση, προσπαθώντας να διαχωρίσουν την αβεβαιότητα σχετικά με τις τιμές του πετρελαίου από την ευρύτερη μακροοικονομική αβεβαιότητα. Διαπίστωσαν ότι οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι στις τιμές του πετρελαίου είναι απίθανο να προκαλέσουν έντονες υφεσιακές επιπτώσεις. Ακόμη και μια μεγάλη αύξηση στον κίνδυνο διακοπής παραγωγής, αντίστοιχη εκείνης του 1973 ή 1979, θα μείωνε την οικονομική δραστηριότητα μόλις κατά 0,12%, σύμφωνα με το μοντέλο τους.

Παρόλο που η υψηλή αβεβαιότητα για τις μελλοντικές προμήθειες πετρελαίου μπορεί να αυξήσει τις τιμές αργού βραχυπρόθεσμα, εφόσον αυτοί οι κίνδυνοι δεν υλοποιηθούν, οι μακροοικονομικές συνέπειες σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πιθανό να είναι περιορισμένες. Παρόμοια επίδραση παρατηρείται και στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων γενικότερα. Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας του ΔΝΤ, τα γεγονότα γεωπολιτικού κινδύνου από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά, συνδέονται συνήθως με μια ήπια πτώση των χρηματιστηριακών τιμών βραχυπρόθεσμα, αλλά, στις περισσότερες περιπτώσεις, χωρίς μόνιμες επιπτώσεις. Οι παγκόσμιες αγορές μετοχών τελικά ξεπέρασαν τόσο την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990 όσο και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Και πάλι, όμως, το 1973 ξεχωρίζει ως εξαίρεση, καθώς το εμπάργκο πετρελαίου εκείνης της χρονιάς οδήγησε τις παγκόσμιες αγορές μετοχών σε έντονη πτώση 12 μήνες αργότερα.

Πολλά, φυσικά, θα εξαρτηθούν από το πόσο θα διαρκέσει και πώς θα κλιμακωθεί η σύγκρουση Ισραήλ-Ιράν. Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ακόμη και κατά τη διάρκεια του «Πολέμου των Τάνκερ» τη δεκαετία του 1980, όταν πάνω από 200 πετρελαιοφόρα που διέσχιζαν τα Στενά του Ορμούζ βομβαρδίστηκαν, οι τιμές του πετρελαίου σταθεροποιήθηκαν μετά από μια αρχική άνοδο. Οι επιπτώσεις από οτιδήποτε λιγότερο από μια μείζονα διακοπή της παραγωγής πετρελαίου στη Μέση Ανατολή είναι πιθανό να παραμείνουν περιορισμένες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Ενέργεια: Φόβοι για νέο σοκ στην ΕΕ – Εφιάλτης οι τιμές στην Ελλάδα
• Σε τεντωμένο σχοινί η Μέση Ανατολή: Μαζικά αντίποινα, νεκροί άμαχοι και βομβαρδισμοί σε στρατηγικούς στόχους
• Γιατί τα αντίποινα του Ιράν στο Ισραήλ μπορεί να στοχεύσουν την παγκόσμια οικονομία