Γιάννης Καρούζος: «Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι εξ ορισμού “καταστροφέας”, αλλά εργαλείο που μετασχηματίζει την εργασία»
Πολλά έχουν ειπωθεί για τις αλλαγές που έφερε η πανδημία στην αγορά εργασίας και στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων, με ορισμένες από αυτές να έχουν προσωρινό χαρακτήρα και άλλες να παγιώνονται δημιουργώντας νέες συνθήκες. Η ευελιξία της εξ αποστάσεως εργασίας, οδήγησε, σύμφωνα με μελέτη του Forbes, το 56% των εργαζομένων πλήρους απασχόλησης στις ΗΠΑ να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να κάνει εξίσου αποτελεσματικά τις εργασίες του από το σπίτι. Ωστόσο, το 80% των εργαζομένων παραδέχεται ότι αισθάνεται αποσυνδεδεμένο κάτι που μεταφράζεται σε παγκόσμια απώλεια παραγωγικότητας 7,8 τρις δολαρίων.
Την ίδια ώρα, η έλευση της τεχνητής νοημοσύνης και η υλοποίηση του ψηφιακού μετασχηματισμού με ταχύτερα βήματα, αναγκάζει το 25% των εργαζομένων παγκοσμίως να αλλάξει επάγγελμα, εξέλιξη με τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις.
Ο Γιάννης Καρούζος, Δικηγόρος – Εργατολόγος, μιλά στο Fortune Greece για το μέλλον της αγοράς εργασίας, για τα επαγγέλματα που θα εκλείψουν και τα νέα που θα αναδυθούν, ενώ απαντά στο ερώτημα του ποιος ευθύνεται νομικά για ένα “ανθρώπινο” λάθος που προκύπτει μέσω της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης: ο εργαζόμενος, η επιχείρηση ή ο κατασκευαστής;
Κύριε Καρούζο, πώς βλέπετε να εξελίσσεται η αγορά εργασίας στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια, δεδομένων των τεχνολογικών και οικονομικών αλλαγών;
Η αγορά εργασίας στην Ελλάδα αναμένεται να υποστεί σημαντικές αλλαγές τα επόμενα χρόνια, επηρεαζόμενη από τεχνολογικές εξελίξεις, δημογραφικές τάσεις και την ανάγκη για αναβάθμιση δεξιοτήτων.
Η υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά στην Ελλάδα, με το 90% των επιχειρήσεων να την ενσωματώνουν στις λειτουργίες τους. Αυτό δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, αλλά και απαιτήσεις για αναβάθμιση δεξιοτήτων, ιδιαίτερα στον τομέα της κυβερνοασφάλειας και της ανάπτυξης λογισμικού.
Επιπρόσθετα, οι εργαζόμενοι θα πρέπει να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η αναλυτική σκέψη, η δημιουργικότητα, η συναισθηματική νοημοσύνη και η ικανότητα συνεργασίας. Η εκπαίδευση και η κατάρτιση θα πρέπει να επικεντρωθούν σε αυτές τις “ήπιες” δεξιότητες, καθώς και σε τεχνολογικές γνώσεις, για να καλύψουν τις ανάγκες της αγοράς.
Την ίδια στιγμή, η αυτοματοποίηση αναμένεται να επηρεάσει περίπου το 21% των εργασιακών δραστηριοτήτων στην Ελλάδα μέχρι το 2030. Παράλληλα, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας σε τομείς όπως η ανάπτυξη λογισμικού, η ανάλυση δεδομένων και η διαχείριση συστημάτων ΑΙ . Αξίζει να σημειωθεί ότι η ανάγκη για βιώσιμες πρακτικές οδηγεί στη δημιουργία νέων “πράσινων” θέσεων εργασίας. Οι επιχειρήσεις στρέφονται σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και βιώσιμες διαδικασίες παραγωγής, απαιτώντας εργαζόμενους με εξειδικευμένες γνώσεις στον τομέα της περιβαλλοντικής διαχείρισης .
Πώς μπαίνει στην εξίσωση το δημογραφικό;
Η γήρανση του πληθυσμού και η ανάγκη για επανειδίκευση των εργαζομένων καθίστανται επιτακτικές. Προγράμματα κατάρτισης και αναβάθμισης δεξιοτήτων θα είναι κρίσιμα για την ενίσχυση της απασχολησιμότητας και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που προκύπτουν από τις δημογραφικές εξελίξεις .
Ποιος πιστεύετε ότι θα είναι ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης και της αυτοματοποίησης στην απασχόληση; Θα δημιουργηθούν περισσότερες θέσεις εργασίας ή θα χαθούν;
Ο ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) και της αυτοματοποίησης στην απασχόληση είναι διττός και μεταβαλλόμενος: από τη μία πλευρά, ορισμένες εργασίες κινδυνεύουν να αυτοματοποιηθούν πλήρως, από την άλλη όμως, δημιουργούνται νέες ειδικότητες και τομείς που μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχαν. Το καθαρό αποτέλεσμα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες – πολιτικές, εκπαίδευση, ταχύτητα υιοθέτησης τεχνολογίας, κ.λπ.
Θέσεις εργασίας που κινδυνεύουν να χαθούν:
- Επαναλαμβανόμενες, ρουτινιασμένες εργασίες: π.χ. λογιστές, ταμίες, τηλεφωνητές, απλοί χειριστές δεδομένων.
- Χαμηλής εξειδίκευσης εργασία σε εργοστάσια (μέσω ρομποτικής παραγωγής).
- Ορισμένες διοικητικές και υποστηρικτικές θέσεις, λόγω αυτοματοποιημένων συστημάτων ERP και chatbot.
Θέσεις που θα δημιουργηθούν ή ενισχυθούν:
- Μηχανικοί ΤΝ και επιστήμονες δεδομένων
- Ειδικοί σε κυβερνοασφάλεια
- Εκπαιδευτές και σύμβουλοι αναβάθμισης δεξιοτήτων
- Ρόλοι που απαιτούν δημιουργικότητα, κρίση, συναισθηματική νοημοσύνη, όπως σχεδιαστές εμπειρίας χρήστη, ηγετικά στελέχη, ψυχολόγοι, παιδαγωγοί
- Νέοι ρόλοι σε πράσινες τεχνολογίες και ενέργεια
Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες του World Economic Forum και της McKinsey, έως το 2030, μπορεί να χαθούν 400-800 εκατ. θέσεις παγκοσμίως λόγω αυτοματοποίησης. Όμως θα δημιουργηθούν περισσότερες από 500 εκατ. νέες θέσεις, πολλές εκ των οποίων απαιτούν αναβάθμιση δεξιοτήτων. Για κάθε 1 θέση που χάνεται λόγω ΑΙ, μπορεί να δημιουργούνται 1,2 – 1,5 σε δυναμικούς τομείς, εφόσον η αγορά και οι πολιτικές είναι έτοιμες.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι εξ ορισμού “καταστροφέας” εργασίας – είναι εργαλείο που μετασχηματίζει την εργασία. Το κρίσιμο είναι ο τρόπος με τον οποίο κοινωνίες και εργαζόμενοι θα προσαρμοστούν μέσα από διά βίου μάθηση, στοχευμένη επαγγελματική κατάρτιση και καινοτόμες πολιτικές στήριξης μετάβασης.
Αρκετοί πάντως εργαζόμενοι κάνουν ήδη χρήση του chat gpt. Ποιος φέρει ευθύνη για τα σφάλματα ενός AI εργαλείου;
Αν κάποιος χρησιμοποιεί το ChatGPT στη δουλειά του (π.χ. για να γράψει νομικό κείμενο ή email πελάτη) και αυτό περιέχει λάθος ή παραπλανητικό περιεχόμενο, η ευθύνη βαρύνει τον χρήστη. Ειδικά αν δεν έκανε τον απαραίτητο έλεγχο ή παρουσίασε το περιεχόμενο ως δικό του χωρίς επιβεβαίωση.
Αντίστοιχα ο εργοδότης, εάν ενθαρρύνει τη χρήση ΑΙ χωρίς επαρκή εκπαίδευση ή πολιτικές ελέγχου, μπορεί να θεωρηθεί συνυπεύθυνος. Οφείλει να έχει σαφείς πολιτικές για την ΑΙ, π.χ. τι επιτρέπεται να δημιουργείται με αυτήν, τι όχι, και ποιος εγκρίνει το τελικό αποτέλεσμα.
Τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε και τον κατασκευαστή του ΑΙ (π.χ. OpenAI), ο οποίος ευθύνεται μόνο εφόσον αποδειχθεί ότι το εργαλείο είχε κατασκευαστικό ελάττωμα, παραπλάνησε εσκεμμένα ή παραβίασε νόμους. Στην πράξη, όμως, οι πλατφόρμες όπως το ChatGPT δηλώνουν σαφώς ότι το περιεχόμενο δεν πρέπει να χρησιμοποιείται χωρίς ανθρώπινη επιβεβαίωση.
Τι λέει η ευρωπαϊκή νομοθεσία ;
Με τον νέο Κανονισμό για την Τεχνητή Νοημοσύνη της Ε.Ε. (AI Act) η ευθύνη παραμένει ανθρώπινη, εκτός αν πρόκειται για αυτόνομα συστήματα υψηλού κινδύνου (π.χ. σε υγεία, μεταφορές, στρατό). Οι εταιρείες που ενσωματώνουν ΑΙ θα οφείλουν να παρέχουν διαφάνεια, μηχανισμούς αναφοράς σφαλμάτων, και τεκμηρίωση. Ο τελικός αποδέκτης της πληροφορίας πρέπει να γνωρίζει ότι έχει δημιουργηθεί από ΑΙ.
Πώς μπορεί η ελληνική αγορά εργασίας να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις δεξιοτήτων και επαγγελματικών προσόντων;
Η προσαρμογή της ελληνικής αγοράς εργασίας στις νέες απαιτήσεις δεξιοτήτων είναι ζήτημα εθνικής στρατηγικής και απαιτεί συνεργασία μεταξύ κράτους, επιχειρήσεων, εκπαιδευτικών φορέων και των ίδιων των εργαζομένων. Η επιτυχής μετάβαση προϋποθέτει συστηματική δράση σε πέντε βασικούς άξονες: Αναβάθμιση του εκπαιδευτικού και καταρτιστικού συστήματος, Δημιουργία συνεργειών με την αγορά εργασίας, Ψηφιοποίηση δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης (π.χ. ΔΥΠΑ), Ενίσχυση κινήτρων για εργοδότες. Καλλιέργεια κουλτούρας μάθησης και προσαρμοστικότητας που αγκαλιάζει την αλλαγή και την τεχνολογία.
Ως προς τα κίνητρα για τις εταιρείες, θα μπορούσαν να προκύψουν μέσα από χρηματοδότηση προγραμμάτων κατάρτισης μέσω ΕΣΠΑ ή του ταμείου ανάκαμψης (RRF). Το Κράτος θα μπορούσε να δώσει φορολογικά και ασφαλιστικά κίνητρα για επιχειρήσεις που επενδύουν σε δεξιότητες του προσωπικού, καθώς επίσης και προγράμματα υποστήριξης για ΜμΕ στην ενσωμάτωση ψηφιακών εργαλείων και εκπαιδεύσεων.
Θεωρείτε ότι η τηλεργασία θα συνεχίσει να αποτελεί βασικό μοντέλο εργασίας ή θα επιστρέψουμε στα παραδοσιακά γραφεία;
Οι περισσότερες μεγάλες εταιρείες (π.χ. Microsoft, Google, Deloitte) προχωρούν σε υβριδικά μοντέλα με 2–3 μέρες στο γραφείο. Στην Ελλάδα, αρκετές επιχειρήσεις ήδη εφαρμόζουν μερική τηλεργασία, ειδικά σε κλάδους όπως πληροφορική, διοίκηση, χρηματοοικονομικά, εξυπηρέτηση πελατών.
Πάντως, σύμφωνα με έρευνες του ΙΟΒΕ και της Endeavor, πάνω από 60% των εργαζομένων στην Ελλάδα δήλωσαν θετικοί στη διατήρηση τηλεργασίας, αλλά μόνο το 10-15% των θέσεων την επιτρέπουν πρακτικά.
Ποιοι κλάδοι πιστεύετε ότι θα γνωρίσουν τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στην Ελλάδα τα επόμενα χρόνια;
Η Ελλάδα, όπως και πολλές χώρες στην Ευρώπη, βιώνει μια ταχεία μεταβολή των οικονομικών και τεχνολογικών συνθηκών που οδηγεί σε νέες τάσεις και αναδυόμενους κλάδους. Πολλοί από αυτούς τους κλάδους θα γνωρίσουν μεγάλη ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια λόγω της ανάγκης για εκσυγχρονισμό, πράσινη μετάβαση και ψηφιοποίηση. Οι κλάδοι που εκτιμάται ότι θα έχουν τις μεγαλύτερες αναπτυξιακές προοπτικές στην Ελλάδα είναι οι εξής:
Τεχνολογία και Ψηφιακή Οικονομία
Η Ελλάδα, αν και υπήρξε πιο αργή στην ψηφιοποίηση σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τώρα επιταχύνει την προσαρμογή της.
- Κλάδοι όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI), τα δεδομένα (Big Data), η κυβερνοασφάλεια, και η ρομποτική είναι σε πλήρη ανάπτυξη. Εταιρείες σε αυτούς τους τομείς αναπτύσσονται γρήγορα, και τα προγράμματα reskilling ενισχύουν τη ζήτηση για εξειδικευμένο προσωπικό.
- Ειδικά η ψηφιακή μετάβαση των ΜμΕ είναι μια σημαντική πρόκληση και ευκαιρία. Εταιρείες θα χρειάζονται λύσεις cloud, ενοποιημένα εργαλεία παραγωγικότητας, και ψηφιακά εργαλεία για καλύτερη εξυπηρέτηση πελατών.
- Startups στον τομέα της τεχνολογίας και των εφαρμογών, ειδικά σε FinTech και HealthTech, αναμένεται να παρουσιάσουν έντονη ανάπτυξη.
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Πράσινη Οικονομία
Η πράσινη μετάβαση στην Ε.Ε. και η επίτευξη των στόχων για μηδενικές εκπομπές CO2 μέχρι το 2050 καθιστούν τον τομέα της ανανεώσιμης ενέργειας ζωτικής σημασίας.
- Ο τομέας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (αιολική, ηλιακή, γεωθερμική) αναμένεται να αναπτυχθεί περαιτέρω. Η Ελλάδα έχει σημαντικό δυναμικό στον τομέα της ηλιακής ενέργειας και της θαλάσσιας αιολικής ενέργειας.
- Ηλεκτρικά οχήματα και υποδομές φόρτισης – οι αυξημένες ανάγκες για υποδομές φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και τα πράσινα κτίρια θα είναι ένας δυναμικός τομέας.
- Κυκλική οικονομία και ανακύκλωση: Η Ελλάδα επενδύει στην ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση πόρων, και αυτός ο τομέας θα είναι σημαντικός για τις βιομηχανίες και την αγορά εργασίας.
Τουρισμός και Φιλοξενία (με έμφαση στον βιώσιμο τουρισμό)
Ο τουρισμός παραμένει βασικός τομέας για την ελληνική οικονομία, αλλά με σημαντική στροφή προς τον βιώσιμο τουρισμό και την ψηφιοποίηση.
- Εναλλακτικές μορφές τουρισμού (π.χ. οικοτουρισμός, ιατρικός τουρισμός, αγροτουρισμός) αναμένονται να κερδίσουν έδαφος, καθώς οι τουρίστες αναζητούν πιο βιώσιμες και αυθεντικές εμπειρίες.
- Η ψηφιοποίηση στον τουρισμό (ψηφιακοί οδηγοί, πλατφόρμες κρατήσεων, έξυπνα ξενοδοχεία) θα ενισχύσει την εμπειρία των επισκεπτών.
- Η αειφορία και η μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης θα είναι κρίσιμες για τη βιωσιμότητα του κλάδου.
Υγειονομικός Τομέας και Υγεία (HealthTech)
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας στην υγειονομική περίθαλψη (π.χ. Telemedicine, HealthTech) αναμένεται να συνεχίσει να επεκτείνεται στην Ελλάδα, ειδικά μετά την πανδημία.
- Ψηφιοποίηση των υπηρεσιών υγείας και εφαρμογές όπως τηλεϊατρική, wearables (φορητές συσκευές υγείας), και έξυπνα νοσοκομεία που βελτιώνουν την προσβασιμότητα και την ποιότητα της φροντίδας.
- Η Ελλάδα επενδύει στον υγειονομικό τουρισμό, καθώς υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον από το εξωτερικό για ιατρικές υπηρεσίες υψηλής ποιότητας σε χαμηλότερο κόστος.
Εκπαίδευση και Κατάρτιση (EdTech)
Η εκπαίδευση και κατάρτιση μέσω τεχνολογιών (EdTech) είναι ένας τομέας που αναπτύσσεται ραγδαία στην Ελλάδα, με στόχο την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού.
- Η διά βίου μάθηση και τα ψηφιακά εργαλεία εκπαίδευσης για εργαζομένους και μαθητές θα κερδίζουν έδαφος. Οι οργανισμοί και οι εκπαιδευτικοί φορείς θα πρέπει να επενδύσουν στη ψηφιακή εκπαίδευση και τα διαδικτυακά προγράμματα.
- Εκπαίδευση για νέες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική, και οι πράσινες τεχνολογίες, θα είναι κρίσιμη για την ανάπτυξη δεξιοτήτων.
Λιανικό Εμπόριο και Ηλεκτρονικό Εμπόριο (E-Commerce)
Ο τομέας του ηλεκτρονικού εμπορίου (e-commerce) έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια και η τάση αυτή συνεχώς θα αυξάνεται.
- Η ψηφιοποίηση του λιανικού εμπορίου θα προχωρήσει με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης, της ανάλυσης δεδομένων (Big Data) και των έξυπνων αποθηκών.
- Εξατομικευμένες εμπειρίες αγορών, υπηρεσίες παρακολούθησης προϊόντων σε πραγματικό χρόνο, και βελτιστοποίηση της εφοδιαστικής αλυσίδας θα ενισχύσουν τον κλάδο.
Αγροτικός Τομέας και Βιομηχανία Τροφίμων
Η αγροδιατροφική βιομηχανία στην Ελλάδα παραμένει βασικός τομέας με προοπτικές ανάπτυξης, κυρίως λόγω της εξαγωγικής δραστηριότητας και των καινοτόμων τεχνολογιών.
- Αγροτεχνολογία (AgriTech) για την ενίσχυση της παραγωγής, την αναβάθμιση της αποδοτικότητας και την παραγωγή πιο βιώσιμων τροφίμων.
- Η βιολογική γεωργία, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας στα αγροκτήματα, και οι έξυπνες καλλιέργειες (smart farming) ενδέχεται να γνωρίσουν ανάπτυξη.
