Γιάννης Μαστρογεωργίου: Το μέλλον δεν έχει γραμμική εξέλιξη
Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε αποκλειστικά για το Fortune
Με σπουδές στην Ιστορία-Αρχαιολογία, την Ευρωπαϊκή Πολιτική Οικονομία και το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, βαθιά καλλιεργημένος, οξυδερκής και πολυγραφότατος, αφού εργάστηκε σε κορυφαία think tanks πολιτικής και έρευνας, το 2022 τον βρήκε επικεφαλής της Ειδικής Γραμματείας Προοπτικής Διερεύνησης. Στην «πυκνή» συζήτηση που ακολουθεί, ανιχνεύουμε τις προκλήσεις του μέλλοντος σε έναν ευμετάβλητο, αβέβαιο και πολυπαραγοντικό κόσμο.
Από γενικός γραμματέας Ενημέρωσης βρεθήκατε επικεφαλής της νέας Ειδικής Γραμματείας για το Strategic Foresight. Όταν μιλάμε για Foresight, τι ακριβώς εννοούμε;
Η προσπάθεια να αποκτήσει η Ελλάδα σε επίπεδο κυβέρνησης μια δομή Foresight έχει ξεκινήσει εδώ και περίπου έναν χρόνο ως Ομάδα Foresight (1) υπό τον πρωθυπουργό. Μέσα σε λίγους μήνες καταφέραμε να αναδείξουμε τη σημασία του Foresight για τις δημόσιες πολιτικές και ως εκ τούτου η ομάδα μετεξελίχθηκε σε Ειδική Γραμματεία. Με τον όρο «foresight» εννοούμε τη μεθοδική προσπάθεια διερεύνησης του μέλλοντος, μέσα από τη χρήση συλλογικής νοημοσύνης με δομημένο και συστημικό τρόπο, με στόχο την καλύτερη προετοιμασία μας εν όψει των μελλοντικών εξελίξεων. Το foresight, επομένως, συνδέεται άρρηκτα με την έννοια του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, ο οποίος, όταν αναφερόμαστε σε επίπεδο διακυβέρνησης, αποσκοπεί στην ενσωμάτωση των εναλλακτικών σεναρίων στη χάραξη πολιτικής.
Είστε από τους πρώτους στην Ελλάδα που μιλήσατε για την ανάγκη στρατηγικού σχεδιασμού και εναλλακτικών σεναρίων. Ποιο ήταν το έναυσμα για να ασχοληθείτε συστηματικά με το μέλλον και την προνοητική διακυβέρνηση;
Ανέκαθεν προσπαθούσα μέσα από κάθε μου απασχόληση να έχω ως προτεραιότητα την καινοτομία, τη μελλοντοστραφή σκέψη, την εξέλιξη και τις προεκτάσεις της εφαρμογής τους στη χώρα. Θυμάμαι, το 2016 που ήμασταν λίγοι εκείνοι που μιλήσαμε τότε για την 4η Βιομηχανική Επανάσταση, έναν όρο τελείως άγνωστο στο εθνικό λεξιλόγιο. Σήμερα, λίγα χρόνια μετά, κράτος, επιχειρήσεις, ακαδημαϊκή κοινότητα εργάζονται συστηματικά πάνω στο φάσμα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Διαθέτοντας, άρα, ως εφαλτήριο την εσωτερική μου αναζήτηση, και με αφορμή την πανδημία, προσπάθησα –με τη βοήθεια εξαιρετικών συνεργατών– να αφουγκραστώ τις νέες τάσεις που μπορούν να σταθούν αρωγοί στη δημόσια πολιτική προς όφελος του συνόλου. Και αυτό, κατά τη γνώμη μου, σήμερα είναι το foresight. Το έναυσμα ήταν σαφώς η πανδημία και η βαθιά τομή που δημιούργησε μέσα μας, καθώς ανέτρεψε την παγιωμένη αντίληψη που είχαμε σχετικά με τη γραμμική εξέλιξη των πραγμάτων και μας υπενθύμισε ότι το μέλλον είναι αβέβαιο, μεταβαλλόμενο, πολυπαραγοντικό και ασύμμετρο.
Υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε και δεν τα έχουμε δει ακόμα;
Το μέλλον είναι αβέβαιο. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για έντονη μεταβλητότητα, διαρκή αστάθεια και πιθανούς κινδύνους. Καλό είναι να μη φοβόμαστε να λέμε τη λέξη «κίνδυνος»(2), να είμαστε προετοιμασμένοι και για αυτούς. Υπό εξέλιξη όμως βρίσκονται και άλλης φύσεως αλλαγές, όπως η επανάσταση του metaverse και οι αδιανόητες προεκτάσεις που θα επιφέρει στην ανθρώπινη σκέψη, συνείδηση και συμπεριφορά, μαζί με τις άπειρες ευκαιρίες και προκλήσεις.
Η πανδημική κρίση, η κλιματική αλλαγή, η εθνική ασφάλεια είναι μεγάλες προκλήσεις, που οφείλουν οι ευρωπαϊκές χώρες να αντιμετωπίσουν. Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η μεγαλύτερη δυσκολία για την Ευρώπη σήμερα;
Και όχι μόνο αυτές που αναφέρετε σωστά. Η Ευρώπη (3) διαθέτει αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα, όπως το λεγόμενο «Βrussels effect», που της δίνει το δικαίωμα να έχει, χάρη στην οικονομική και πληθυσμιακή της δύναμη, τον πρώτο λόγο στο διεθνές εμπόριο. Η ΕΕ είναι ο Νο 1 εμπορικός εταίρος 74 χωρών, έναντι 66 της Κίνας και 31 των ΗΠΑ. Έχει, όμως, και μεγάλες αγκυλώσεις που πρέπει να ξεπεράσει, όπως το ελλιπές συναίσθημα του συνανήκειν μεταξύ χωρών και λαών. Η αλήθεια είναι ότι κατά τη διάρκεια της πανδημικής κρίσης προσπαθήσαμε οι Ευρωπαίοι να δείξουμε πάνδημη κινητοποίηση και σε μεγάλο βαθμό το καταφέραμε. Και σε επίπεδο οικονομικής αλληλεγγύης κατέστη εφικτό το παραδοσιακά ανέφικτο της από κοινού διαχείρισης του προβλήματος μέσω εργαλείων κοινού δανεισμού. Απέχουμε, όμως, πολύ από τη δημιουργία ενός κοινού καμβά πάνω στον οποίο θα χωρούν οι εθνικές πινελιές.
Η Ευρώπη καλείται να ακροβατήσει ανάμεσα σε Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και Κίνας. Τι πρωτοβουλίες, δράσεις, διπλωματικές οδούς πρέπει να ακολουθήσει για να τα καταφέρει;
Στις ΗΠΑ μπορείς να ζήσεις το American dream, στην Ασία και την Άπω Ανατολή μπορείς να βιώσεις τον δυναμισμό της καινοτομίας. Στην Ευρώπη, ίσως και λόγω της μακράς, περιπετειώδους της Ιστορίας –ενίοτε και τραγικής– διαθέτουμε πιο ανθρωποκεντρική προσέγγιση απέναντι στις εξελίξεις. Σε επίπεδο οικονομίας, η Ευρώπη είναι το software και οι άλλες δύο υπερδυνάμεις το hardware. Αυτό κατέστη εμφανές ακόμα και μέσα από σχετικά πρόσφατες πρωτοβουλίες όπως ο γενικός κανονισμός για την προστασία δεδομένων (GDPR), που συνιστά μια σημαντική παρακαταθήκη. Σημειώνω ότι ακόμα και σήμερα οι ΗΠΑ δεν έχουν καταφέρει να θεσπίσουν ανάλογης προστασίας θεσμικό πλαίσιο. Από εκεί και έπειτα και όσο θα μεταβολίζονται σε επίπεδο κοινωνίας, οικονομίας και γεωπολιτικής οι κατακλυσμιαίες αλλαγές που κυοφορούνται, η Ευρώπη θα πρέπει να αντιμετωπίσει την παγκόσμια δημογραφική προοπτική, να ρυθμίσει αποτελεσματικά τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και να αναπτύξει την ικανότητα των θεσμών να προσαρμόζονται στις νέες απαιτήσεις, να μεριμνήσει για τη βιωσιμότητα των συστημάτων Υγείας και να διασφαλίσει επαρκή και πράσινη ενέργεια. Επιπλέον, θα πρέπει να προχωρήσουμε σε διπλωματικές και εμπορικές συμφωνίες με χώρες που διαθέτουν επάρκεια σπάνιων πόρων. Είναι μια απαιτητική και αναγκαία άσκηση προκειμένου να διασφαλίσουμε τη Στρατηγική Αυτονομία της Ένωσης.
Ακούμε ότι τα επόμενα 10 χρόνια θα φέρουν περισσότερες αλλαγές, από ό,τι τα προηγούμενα 100. Τι μας επιφυλάσσουν αλήθεια και ποιες προτεραιότητες θέτει το ευρωπαϊκό δίκτυο στρατηγικού σχεδιασμού;
Έτσι ακριβώς! Σήμερα είναι ολοφάνερο πως το ανθρώπινο είδος, έχοντας τη δυνατότητα να αναδιαμορφώνει ριζικά το γήινο περιβάλλον, είναι πλέον σε θέση να επηρεάζει το μέλλον της ζωής και της εξέλιξης στον πλανήτη, συμπεριλαμβανομένου του ίδιου του ανθρώπου ως οντότητας βιολογικής, ηθικής, αλλά πλέον και τεχνολογικής. Αυτή ακριβώς η ιδιαίτερη δύναμη του είδους μας προσδιορίζει την ιδέα της νέας «ανθρωποκαίνου εποχής». Μολονότι εμφανώς «ανθρωποκεντρική», αυτή η επιστημονική ιδέα διανοίγει νέους ορίζοντες και επικαιροποιεί την αναγκαιότητα άσκησης μιας εντελώς διαφορετικής, περισσότερο υπεύθυνης ανθρώπινης βιοπολιτικής (4).
Στο CEO Initiative Workshop τον Οκτώβριο, υποστηρίξατε ότι δεν θα υπάρξει back to normal και ότι το business as usual αποτελεί παρελθόν. Οι διαρκείς ανατροπές τι περιθώριο αφήνουν για προβλέψεις και στρατηγικούς σχεδιασμούς;
Η πανδημία επιβεβαίωσε με δραματικό τρόπο ότι το μέλλον δεν έχει γραμμική εξέλιξη. Το αναπάντεχο έγινε πιθανό. Το αδιανόητο, μπορεί να εξελιχθεί σε βέβαιο. Ζούμε σε έναν ευμετάβλητο κόσμο, αβέβαιο και πολυπαραγοντικό.
Η υποσυνείδητη φυσιολογική ανθρώπινη τάση είναι να πιστέψουμε ότι σύντομα τα πράγματα θα γίνουν όπως πριν. Αλλά ακόμα και αν αυτό καθίστατο εφικτό, θα ήταν συνάμα και επιθυμητό; Ήταν το παλιό «normal» αρκετά καλό; Ο κόσμος ήταν πραγματικά καλά «πριν από την Covid-19», λαμβάνοντας υπόψη την αυξανόμενη πολιτική πόλωση, την αυξανόμενη ανισότητα και την κλιμακούμενη κλιματική κρίση; Η διάσταση του «μέλλοντος» (5) αποκτά περισσότερο διάσταση καλύτερης προετοιμασίας και λιγότερο παθητικής αναμονής. Νομίζω ότι οι συνθήκες αυτές δημιουργούν ιδανικό πεδίο για να λειτουργήσει ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός, η προετοιμασία μέσα από διαφορετικά σενάρια «what if»…
Με την έλευση του ψηφιακού μετασχηματισμού, που είναι και πεδίο της συγγραφικής σας δράσης, μπήκαν στο λεξιλόγιό μας «άγνωστες λέξεις», ώσπου ήρθε η Covid-19 και τους έδωσε περιεχόμενο. Τεχνητή νοημοσύνη, εικονική πραγματικότητα, big data,
Μελέτες (6) που έχουμε στη διάθεσή μας καταδεικνύουν ότι λιγότερο από το 1% των ανθρώπων θέλουν να γνωρίζουν το μέλλον. Το 85%-90% θέλει να έχει άγνοια για τα άσχημα μελλοντικά γεγονότα και το 40%-70% δεν θέλει να ξέρει για τα καλά. Λείπει, δυστυχώς, η μελλοντοστραφής σκέψη. Και αυτό είναι απόρροια πολλών παραγόντων και αιτιών. Παλαιό εκπαιδευτικό σύστημα και πρόγραμμα σπουδών, εσωστρέφεια, κλειστά συστήματα τοπικισμού κ.λπ. Το θετικό στοιχείο, όμως, έχει να κάνει με την έλευση της νέας γενιάς, που είναι πολύ εξωστρεφής, προοδευτική, εξελίσσεται και εξελίσσει. Generation Z και Αlpha θα ζήσουν σε ένα διαφορετικό κόσμο που θα έχει ένα παράλληλο ψηφιακό εαυτό, που όλες οι σημερινές άγνωστες λέξεις θα είναι καθημερινότητα.
Το metaverse είναι μια νέα πραγματικότητα που φαίνεται ότι ήρθε για να μείνει. Τι ακριβώς είναι και τι σημαίνει για τον κόσμο των επιχειρήσεων;
Το metaverse είναι ένας συλλογικός, εικονικός, ανοιχτός χώρος, που δημιουργήθηκε από τη σύγκλιση της φυσικής και ψηφιακής πραγματικότητας. Είναι το Web 3.0, η μετεξέλιξη της διαδικτυακής μας καθημερινότητας μέσα από εργαλεία εικονικής πραγματικότητας (virtual reality) και επαυξημένης πραγματικότητας (augmented reality). Υπολογίζουμε ότι μέχρι το 2026 το 25% των ανθρώπων θα περνούν τουλάχιστον μία ώρα την ημέρα στο metaverse για δουλειά, ψώνια, εκπαίδευση, μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ψυχαγωγία.
Υπάρχει πολύς ενθουσιασμός γύρω από το metaverse, μεγάλο μέρος του οποίου προέρχεται από εταιρείες τεχνολογίας που προστρέχουν να δημιουργήσουν τον ψηφιακό καθρέπτη εταιρειών στο metaverse ή δημιουργούν metaverses για να βελτιώσουν ή να αυξήσουν την ψηφιακή και φυσική αλληλεπίδραση με τους πελάτες τους. Το ουσιαστικό, όμως, περιεχόμενο του metaverse δεν είναι οι άπειρες εμπορικές χρήσεις. Πώς θα επηρεαστεί ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε και εξερευνούμε τη ζωή και την πραγματικότητα και τον ρόλο μας μέσα σε αυτή; Πώς τοποθετείται ο άνθρωπος απέναντι στα πρωταρχικά υπαρξιακά ζητήματα που είναι ο θεμέλιος λίθος κάθε φιλοσοφίας και θρησκείας; Ο νέος ψηφιακός κόσμος του metaverse έχει και προκλήσεις και κινδύνους.
Ο νέος ψηφιακός κόσμος του metaverse έχει και προκλήσεις και κινδύνους. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η πραγματικότητα και η ζωή βιώνονται ψυχοσωματικά και όχι μέσα από γυαλιά τρισδιάστατης όρασης.
Τι κάνουμε, αλήθεια, με τα fake news, που σε συνδυασμό με τις προκαταλήψεις, οδηγούν σε μια ολοένα αυξανόμενη πόλωση; Η άνοδος των πολιτικών και κοινωνικών άκρων και η συμπίεση της μεσαίας τάξης συνθέτουν ένα δύσκολα διαχειρίσιμο puzzle σε όλο τον κόσμο. Πώς αντιμετωπίζεται αυτή η συνθήκη;
Η αντιμετώπιση των fake news στο μέλλον προδιαγράφεται ολοένα και πιο δύσκολη. Και αυτό γιατί στη «φαρέτρα» όσων επιδιώκουν την παραπληροφόρηση έχουν, δυστυχώς, προστεθεί σημαντικά εργαλεία που προσφέρει απλόχερα η τεχνητή νοημοσύνη. Ξεκινήσαμε από τα deepfakes −κατασκευασμένα αλλά εξαιρετικά αληθοφανή βίντεο− και φτάσαμε σε γεννήτριες κειμένου, που έχουν την ικανότητα να παράγουν, βάσει αλγορίθμων και έπειτα από σύντομη «εκπαίδευση», σχόλια ή ακόμη και άρθρα με το επιθυμητό για το κοινό που στοχεύουν περιεχόμενο και να κατακλύζουν με αυτά το Διαδίκτυο. Η πόλωση και ο διχασμός τρέφονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από οργανωμένες εκστρατείες παραπληροφόρησης (7) που αξιοποιούν στο έπακρο τα παραπάνω εργαλεία.
Το μέλλον στο μυαλό των νέων ανθρώπων υπόσχεται ελπίδα – ίσως γιατί δεν περιμένουν ένα μέλλον γεμάτο υποσχέσεις, σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους που συνδέουν το μέλλον με τον φόβο. Ποιος είναι ο ορισμός σας για το μέλλον και πόσο αισιόδοξος είστε;
Το μέλλον είναι mindset, δεν είναι ένα χρονικό ορόσημο. Το μέλλον είναι καλύτερο από ό,τι νομίζουμε, αρκεί να χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας την τεράστια δύναμη της τεχνολογίας και της επιστήμης. Έχουμε τα μέσα, χρειαζόμαστε και τον σκοπό. Όποιος ασχολείται με το Foresight οφείλει να είναι ρεαλιστικά αισιόδοξος. Όπως σωστά αναφέρετε, το μέλλον έχει διαφορετική χροιά ανά γενιά. Θα έλεγα ότι το πρόβλημα σήμερα είναι ότι για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες οι νεότερες γενιές μεγαλώνουν με την αγχωτική προσδοκία ότι θα ζήσουν χειρότερα από τους γονείς τους. Την ίδια στιγμή, όμως, παρατηρούμε τα τεράστια επιτεύγματα της εποχής μας, όπως το εμβόλιο, η βιοτεχνολογία κ.ά., και ανανεώνεται μέσα μας η θετική προαίρεσή μας για το αύριο. Ζούμε σε μια περίοδο μεγάλων και ταχύτατων αλλαγών που είναι δύσκολο να τις ενσωματώσουμε στο σύνολό τους, και αυτό συμβάλλει στην αμφίθυμη αίσθηση για το μέλλον που εκφράζουν πολλοί.
Η αμφισβήτηση του καπιταλισμού από τη γενιά των millennials, της κλιματικής αλλαγής και της Covid-19 έχει εδραιωθεί. Ενώ ο καπιταλισμός των ενδιαφερομένων μερών κέρδισε κάποιο έδαφος, οι ανισότητες παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Θα αλλάξει ο κόσμος όταν οι νέοι αυτοί αναλάβουν ηγετικές θέσεις στην οικονομία, την πολιτική, τις επιχειρήσεις;
Ας ξεκινήσουμε με μια παραδοχή: Η επιδίωξη του κέρδους ήταν −και είναι− ο κινητήριος μοχλός της λειτουργίας της οικονομίας και εκείνη που δημιούργησε τον σύγχρονο κόσμο με όλα τα θετικά του. Από την Ιατρική και την υψηλή τεχνολογία έως τη διαρκή βελτίωση των συνθηκών της καθημερινότητάς μας. Ο καπιταλισμός, λοιπόν, λειτούργησε καλύτερα από οτιδήποτε άλλο προσπαθήσαμε, μέχρι να φτάσουμε στην κορυφή της ανάπτυξης, μέχρι να εξαντλήσουμε όλες τις «δωρεάν» προμήθειες της φύσης. Μέχρι να προκύψουν οι εμφανείς συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αλλά και η Covid-19, δεν είχαμε δώσει ιδιαίτερη σημασία στη λέξη «βιωσιμότητα». Εξαιτίας των επίπονων μαθημάτων της Covid-19, θεωρούμε πλέον, ότι «το νέο κέρδος θα έρθει από τη βιωσιμότητα». Όλα αυτά είναι αντιληπτά στις νεότερες γενιές που ζητούν ένα διαφορετικό σύστημα αξιών και πλοήγησης στη ζωή. Δεν προτείνω προφανέστατα, ένα είδος «ψηφιακού, οικολογικού ή κάθε άλλου είδους» σοσιαλισμού ως απάντηση στα δεινά της ανθρωπότητας. Και δεν ισχυρίζομαι ότι η «καλύτερη τεχνολογία» θα λύσει όλα τα προβλήματα. Όμως, ο «κοινωνικός καπιταλισμός» της Ευρώπης είναι μια καλή αφετηρία για τον σχεδιασμό ενός καλύτερου μέλλοντος. Σκοπός είναι να μειωθεί η εστίαση αποκλειστικά και μόνο στη μεγέθυνση του ΑΕΠ και, αντίθετως, να εστιάσουμε σε ένα νέο σύνολο δεικτών που θέλουμε να ονομάσουμε 4Ps: People, Planet, Purpose, Prosperity.
Η μελέτη της Ιστορίας είναι ισχυρό εργαλείο για την ανάλυση του παρόντος και τη πρόβλεψη και λήψη μέτρων για το μέλλον;
Απολύτως. Κυρίως μέσω των μοτίβων της ανθρώπινης συμπεριφοράς που παρατηρούμε και καταγράφουμε. Ενδεικτικά αναφέρω ότι μεταπολεμικά, οι παγκόσμιοι θεσμοί (8), ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΕΕ, δημιουργήθηκαν για να σφυρηλατήσουν μια πιο εποικοδομητική οικονομική και διεθνή συνεργασία, και προς τούτο έχτισαν τις δομές για να προωθήσουν την κοινή χρήση τεχνολογίας, την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα.
Αυτοί οι θεσμοί δέχονται σήμερα αμφισβήτηση. Καθώς εξερευνούμε το μέλλον, οι παράγοντες διεθνούς σύγκλισης και συνεργασίας αλλάζουν. Ένα άλλο πρόβλημα αφορά τη διαρκή προσήλωση που έδειχναν τον 20ό αιώνα οι κυβερνήσεις στην επένδυση στον άνθρωπο και στις υποδομές, με πολυετείς πρωτοβουλίες και σχέδια σε τομείς όπως η εκπαίδευση, η ενέργεια, η Ε&Α, οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές. Στον 21ο αιώνα φαίνεται ότι χάσαμε την ικανότητα να εστιάζουμε σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Η Ιστορία μάς λέει ότι απαιτούνται καταλύτες για να οδηγήσουν την ανθρώπινη δράση και η πανδημία χρησιμεύει ως τέτοιος καταλύτης. Θα σας έλεγα ότι, ενώ η Ιστορία δίνει διδάγματα, δεν έχουμε την τάση να μαθαίνουμε από αυτά.
BETWEEN THE LINES
(1) Foresight με άλλα λόγια
To foresight είναι αφενός ο τρόπος να προετοιμαστούμε για την αντιμετώπιση κλυδωνισμών και την ανίχνευση των ευκαιριών που θα φέρει το μέλλον και αφετέρου η ευκαιρία να συνδιαμορφώσουμε το μέλλον που θέλουμε.
(2) Πιθανοί κίνδυνοι
Η κλιματική κρίση, η εξαιτίας της μετακίνηση πληθυσμών και οι νέες πιθανές πανδημίες, η ανάγκη για νέες υποδομές που θα πρέπει να μπορούν να υποστηρίξουν τη ζωή σε υπερμεγέθεις πόλεις είναι ένα μόνο μέρος των αλλαγών για τις οποίες η ανθρωπότητα οφείλει ήδη να προετοιμάζεται.
(3) Ευρώπη
Η ΕΕ είναι ο Νο 1 εμπορικός εταίρος 74 χωρών, έναντι 66 της Κίνας και 31 των ΗΠΑ.
(4) Οι δύο «επαμαστάσεις»
Η βιοτεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη είναι οι δύο παράλληλα εξελισσόμενες «επαναστάσεις» που θα αφήσουν εντονότερα το αποτύπωμά τους στην πορεία της ανθρωπότητας. Προτεραιότητά μας είναι να καταλάβουμε αυτές τις αλλαγές· να τις ενσωματώσουμε στις δημόσιες πολιτικές ως τάσεις που πρέπει να μας απασχολήσουν θεσμικά, κοινωνικά, φιλοσοφικά.
(5) Το μέλλον
Το μέλλον είναι πιο γοητευτικό, όταν το αντιμετωπίζεις ως πρό(σ)κληση διαφορετικής σκέψης και κατάλληλης προετοιμασίας, παρά ως ένα αδιάφορο χρονικό ορόσημο.
(6) Πρόσφατες μελέτες
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, το 85%-90% των ανθρώπων θέλει να έχει άγνοια για τα άσχημα μελλοντικά γεγονότα και το 40%-70% δεν θέλει να ξέρει για τα καλά.
(7) Fake news
Η τεχνητή νοημοσύνη θα πρέπει πλέον να αξιοποιηθεί και για να αναχαιτίσει τη διάδοση των fake news. Επίσης, δεν μπορεί από την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης να απουσιάζει η επένδυση στην παιδεία, με έμφαση στην καλλιέργεια του λεγόμενου «πληροφοριακού εγγραμματισμού».
(8) Οι παγκόσμιοι θεσμοί
Πρέπει να δούμε αν οι υπάρχοντες θεσμοί, ΟΗΕ, ΝΑΤΟ, ΕΕ μας βοηθούν να διαχειριστούμε έναν κόσμο ακραίων γεγονότων, ταχείας προόδου στην επιστήμη και την τεχνολογία, και ένα ακραίο επίπεδο αβεβαιότητας. Υπάρχει ακόμα η δυνατότητα για διεθνείς συνεργασίες όπως στη μεταπολεμική περίοδο που δημιουργήθηκαν;
*Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο νέο Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα
**Φωτογραφία: Σύλβια Διαμαντοπούλου
