Από τον Ιούδα μέχρι τον Loki: Πώς η Παρασκευή και 13 έγινε συνώνυμο της κακοτυχίας
Η Παρασκευή και 13 έχει καθιερωθεί ως η απόλυτη ημέρα κακοτυχίας για πολλούς στον δυτικό κόσμο – μια ημερομηνία που παραπέμπει σε μαύρες γάτες, σπασμένους καθρέφτες και άλλες δεισιδαιμονίες που έχουν διαποτίσει τον λαϊκό πολιτισμό εδώ και αιώνες. Όταν η 13η μέρα του μήνα συμπίπτει με Παρασκευή, όπως συμβαίνει τουλάχιστον μία φορά κάθε χρόνο –και έως και τρεις φορές μέσα στο ίδιο έτος– πολλοί αισθάνονται έναν αόρατο κόμπο στο στομάχι.
Ο φόβος για την Παρασκευή και 13 μπορεί να προκαλέσει ακόμα και σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμία, ιδρώτα και τρόμο. Ο ψυχοθεραπευτής Donald Dossey, επιχειρώντας να δώσει επιστημονική ονομασία σε αυτή την ιδιότυπη φοβία, επινόησε τον όρο «paraskevidekatriaphobia» — μια σύνθεση ελληνικών λέξεων (Παρασκευή, τρισκαιδέκα και φόβος), που περιγράφει την αγχώδη και συχνά παραλυτική επίδραση της ημερομηνίας σε όσους πιστεύουν στην κακοτυχία της. Σε εναλλακτικές αναφορές, ο όρος εμφανίζεται και ως «friggatriskaidekaphobia», συνδέοντας τη θεά Frigg της σκανδιναβικής μυθολογίας (από την οποία προέρχεται η ονομασία Friday) με τον αριθμό 13.
Οι ιστορικές καταβολές της δεισιδαιμονίας εντοπίζονται στον 19ο αιώνα, στη Γαλλία. Το 1834, το λογοτεχνικό περιοδικό Revue de Paris δημοσίευσε μια ιστορία όπου ένας Σικελός κόμης δολοφονεί την κόρη του – και το κάνει, φυσικά, σε μια Παρασκευή και 13. Την ίδια χρονιά, σε ένα θεατρικό έργο με τίτλο Les Finesses de gribouille, χαρακτήρας δηλώνει: «Γεννήθηκα Παρασκευή, 13 Δεκεμβρίου 1813 – και από τότε άρχισαν όλα μου τα δεινά».
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η δεισιδαιμονία γύρω από τον αριθμό 13 έγινε τόσο διαδεδομένη που οδήγησε το 1882 στην ίδρυση της περίφημης Thirteen Club. Τα 13 μέλη της συγκεντρώνονταν κάθε μήνα, στις 13 του μηνός, στις 8:13 μ.μ., σε δωμάτιο 13 ενός εστιατορίου στη Νέα Υόρκη. Έτρωγαν 13 πιάτα, περνούσαν κάτω από μια σκάλα και έπιναν στην υγειά του θανάτου. Ο στόχος τους; Να χλευάσουν τις δεισιδαιμονίες.
Η κακοτυχία της ημέρας όμως φαίνεται να έχει και θρησκευτικές ρίζες. Στη σκανδιναβική μυθολογία, ο θεός της αταξίας, Loki, εμφανίζεται απρόσκλητος ως 13ος καλεσμένος σε μια θεϊκή γιορτή στη Βαλχάλα και προκαλεί χάος και θάνατο. Στον Χριστιανισμό, ο Ιούδας Ισκαριώτης –ο μαθητής που πρόδωσε τον Ιησού– είναι ο 13ος προσκεκλημένος στον Μυστικό Δείπνο, ενώ η σταύρωση του Χριστού συνέβη, σύμφωνα με την παράδοση, την επόμενη μέρα: Παρασκευή. Πολλοί ακόμα συσχετισμοί ενισχύουν την αρνητική χροιά της Παρασκευής: λέγεται ότι ήταν η ημέρα που ο Αδάμ και η Εύα έφαγαν τον απαγορευμένο καρπό, η ημέρα που ο Κάιν σκότωσε τον Άβελ και η ημέρα που άρχισε ο Κατακλυσμός.
Αν και η Παρασκευή και 13 κυριαρχεί στις δυτικές κοινωνίες, σε άλλες χώρες η δεισιδαιμονία παίρνει διαφορετική μορφή. Στην Ισπανία και στην Ελλάδα, για παράδειγμα, η Τρίτη και 13 θεωρείται η πιο κακότυχη μέρα, λόγω του συνδυασμού με τον Άρη – θεό του πολέμου. Στην Ιταλία, είναι η Παρασκευή και 17 που προκαλεί τρόμο, επειδή το ρωμαϊκό ψηφίο XVII μπορεί να αναγραμματιστεί ως vixi, που στα λατινικά σημαίνει «έζησα» – δηλαδή, έχω πεθάνει. Στην Κίνα και την Ιαπωνία, ο αριθμός 4 θεωρείται γρουσούζικος επειδή προφέρεται παρόμοια με τη λέξη «θάνατος».
Στη σύγχρονη κουλτούρα, η φήμη της Παρασκευής και 13 εδραιώθηκε μέσα από τη θρυλική σειρά ταινιών τρόμου Friday the 13th, που ξεκίνησε το 1980. Παράλληλα, η φοβία για τον αριθμό 13 έχει επηρεάσει ακόμα και την αρχιτεκτονική: πολυώροφα κτίρια χωρίς 13ο όροφο, αεροπορικές εταιρείες που παραλείπουν τη σειρά 13 στα καθίσματα, ενώ επιχειρηματίες και ξενοδοχεία αποφεύγουν να κάνουν ανακοινώσεις ή λανσαρίσματα τη συγκεκριμένη ημέρα.
Όσο κι αν εξελίσσεται η τεχνολογία και ο ορθολογισμός, η δύναμη των συμβόλων και των μύθων παραμένει αναλλοίωτη. Και κάθε φορά που η 13η πέφτει Παρασκευή, κάποιοι θα αναρωτιούνται αν πρέπει να ανοίξουν την ομπρέλα… ή απλώς να μείνουν σπίτι.
