Ποιος θα πληρώνει φόρους στην εποχή του AI;
- Κολοσσοί όπως Amazon, Meta και UPS συνδέουν πλέον ανοικτά τις απολύσεις με την τεχνητή νοημοσύνη.
- Η μείωση θέσεων εργασίας απειλεί τη φορολογική βάση των κρατών, που στηρίζεται σε φόρους εισοδήματος και εισφορές.
- Οικονομολόγοι και θεσμοί διχάζονται για την επιβολή «φόρου ρομπότ», από τον Bill Gates ως το Brookings Institute.
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μεταμορφώνει απλώς τις επιχειρήσεις∙ αναδιαμορφώνει τη βάση χρηματοδότησης των κρατών. Οι απολύσεις που ανακοινώνουν τους τελευταίους μήνες εταιρείες όπως η Amazon, η Meta και η UPS, με ρητή αναφορά στην αυτοματοποίηση εργασιών, εισάγουν μια νέα εξίσωση: λιγότεροι εργαζόμενοι σημαίνει λιγότεροι φορολογούμενοι. Και αυτό ανοίγει μια συζήτηση με βαρύ οικονομικό αποτύπωμα.
Τα συστήματα φορολογίας διεθνώς εξακολουθούν να στηρίζονται κυρίως στην ανθρώπινη εργασία. Στις ΗΠΑ, περίπου το 85% των ομοσπονδιακών φορολογικών εσόδων προέρχεται από φόρους εισοδήματος και εισφορές. Όμως όσο η παραγωγή μετακινείται από εργαζόμενους σε αλγορίθμους, η φορολογική βάση αρχίζει να «ψαλιδίζεται». Η ανησυχία δεν είναι νέα: από το 2017 ο Bill Gates υποστήριζε ότι τα ρομπότ θα πρέπει να φορολογούνται όπως οι άνθρωποι των οποίων αντικαθιστούν τις δουλειές, ενώ ο νομπελίστας Edmund Phelps είχε προτείνει την επιβολή ειδικού φόρου για να διατηρηθούν τα κοινωνικά επιδόματα.
Για το Brookings Institute, ο κίνδυνος είναι υπαρκτός. Ο Sanjay Patnaik προειδοποιεί ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να διαβρώσει τα έσοδα των κρατών και προτείνει μετατόπιση της φορολογίας προς τα κεφαλαιακά κέρδη, αντί για έναν ειδικό «φόρο AI», ο οποίος θα ήταν δύσκολο να σχεδιαστεί και θα δημιουργούσε στρεβλώσεις.
Οι προβλέψεις για τον αντίκτυπο της AI στην παραγωγή και την ανάπτυξη διίστανται. Η Goldman Sachs εκτιμά ότι μπορεί να προσθέσει 7% στο παγκόσμιο ΑΕΠ την επόμενη δεκαετία, ενώ το ΔΝΤ προβλέπει ενίσχυση της ετήσιας ανάπτυξης κατά 0,8 ποσοστιαίες μονάδες έως το 2030. Την ίδια στιγμή, ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας υπολογίζει ότι περίπου ένας στους τέσσερις εργαζόμενους στις ανεπτυγμένες οικονομίες εκτελεί εργασία με σημαντικό βαθμό έκθεσης στην AI — όμως οι περισσότερες θέσεις, όπως τονίζει, θα μετασχηματιστούν χωρίς να εξαφανιστούν.
Παρ’ όλα αυτά, η ασυμμετρία ήδη εντείνεται. Η Amazon ανακοίνωσε κέρδη αυξημένα κατά 38% και επενδύσεις δισεκατομμυρίων στην τεχνητή νοημοσύνη, ενώ παράλληλα περικόπτει 14.000 θέσεις εργασίας. Οι φορολογικοί συντελεστές των επιχειρήσεων στις χώρες του ΟΟΣΑ έχουν μειωθεί από 33% το 2000 σε 25% σήμερα, την ώρα που η φορολογική επιβάρυνση των εργαζομένων παραμένει σχεδόν αμετάβλητη.
Το ΔΝΤ, παρότι απορρίπτει την ιδέα ειδικού φόρου τεχνητής νοημοσύνης, καλεί τις κυβερνήσεις να προσαρμόσουν τις πολιτικές τους: υψηλότερη φορολογία κεφαλαίου, συμπληρωματικός φόρος υπερκερδών και αναθεώρηση των κινήτρων για άυλα περιουσιακά στοιχεία που αυξάνουν την παραγωγικότητα αλλά περιορίζουν την ανθρώπινη εργασία.
Για τον Carl Frey του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, η πραγματική πρόκληση είναι η «φορολογική ανισορροπία»: τα δυνατά κίνητρα για αυτοματισμό σε βάρος τεχνολογιών που δημιουργούν θέσεις εργασίας. «Αν δεν διορθωθεί», τονίζει, «η AI θα ενισχύει το κεφάλαιο πολύ ταχύτερα από την εργασία».
