Λυκαβηττός: Ένα όραμα για το αύριο, πάνω σε γερά θεμέλια

Εκπρόσωποι της επιστημονικής κοινότητας, κορυφαία διεθνή γραφεία ειδικής προσέγγισης του αστικού σχεδιασμού και βέβαια οι ίσιοι εταίροι της πόλης και οι πολίτες καταρτίζουν μαζί με τον δήμο της Αθήνας τη στρατηγική αποτύπωση και συντάσσουν το πλαίσιο πλαισίου για τη διατύπωση ολοκληρωμένων προτάσεων για το μέλλον του Λυκαβηττού.

Περισσότερα, από τη Μαρία Καλτσά, υπεύθυνη του «Προγράμματος Λυκαβηττός».

Ποιες πιέσεις δέχεται σήμερα ο Λυκαβηττός;

Η τελευταία φορά που επιχειρήθηκε η αναβάθμιση του Λυκαβηττού ήταν στους Ολυμπιακούς αγώνες. Τότε, τα έσοδα από τις παραγωγικές μονάδες του λόφου δόθηκαν με σύμβαση στην εταιρεία ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΑΚΙΝΗΤΑ, η οποία θα χρηματοδοτούσε τη συνολική αναβάθμιση του λόφου. Αυτό δεν συνέβη, με αποτέλεσμα οι πολίτες να χάσουν πολλές από τις χαρές που προσφέρει ο λόφος και ο δήμος να αποστερηθεί σημαντικών εσόδων. Η έλλειψη αυτών των ετήσιων πόρων κατά την περίοδο της παρατεταμένης κρίσης είχε συνέπειες για την εικόνα και λειτουργία του Λυκαβηττού.

Σήμερα ο λόφος δέχεται εντεινόμενες πιέσεις κυρίως λόγω της κλιματικής μεταβλητότητας που έχει ήδη αποτυπώσει τα ίχνη της στις πλαγιές του, της μεγάλης επισκεψιμότητας που είναι πολύ ορατή φέτος με τη ραγδαία αύξηση των τουριστών που έρχονται στοχευμένα για την πόλη, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης λόγω της αστικής θερμική νησίδας, της ανεξέλεγκτης χρήσης και στάθμευσης των ΙΧ αυτοκινήτων, και της αλόγιστης χρήσης των περιοχών του.

Πως αποφασίσατε να ανταποκριθείτε σε αυτά τα προβλήματα;

Περισσότερα από 10 χρόνια ο δήμος διεκδικούσε δικαστικά, ως ιδιοκτήτης, την επιστροφή των εσόδων στο δικό του ταμείο. Τα τελευταία χρόνια ήταν φανερό πως αυτό θα συνέβαινε και πράγματι επετεύχθη. Έπρεπε να αντιμετωπισθούν οι πιέσεις και να επιστρέψουν τα έσοδα που θα εξασφαλίζουν σταθερά τη βιωσιμότητα του λόφου. Έτσι ο κ. Καμίνης προχώρησε σε ένα αποφασιστικό και απαιτητικό εγχείρημα.

Ποια μεθοδολογία έχετε ακολουθήσει στο πρόγραμμα;

Ο Λυκαβηττός αποτελεί σύνθετο θέμα ως κοινός πόρος πολύ μεγάλης οικολογικής, αντιληπτικής, λειτουργικής και κοινωνικής σημασίας για την πόλη. Έχει σημασία, τόσο στο συλλογικό υποσυνείδητο των Αθηναίων, όσο και για τον κάθε ένα μας ξεχωριστά.

Πως λοιπόν προσεγγίζεις τον λόφο που κάθε Αθηναίος αισθάνεται ότι του “ανήκει”; Όλοι έχουμε μία άποψη για τον Λυκαβηττό. Ο λόφος συνδέεται με την ιστορική τοπιογραφία της Αθήνας, την πολιτιστική αξία της από τους κλασσικούς χρόνους ως σήμερα και μάλιστα τους τελευταίους 2 αιώνες εκφράζει τους μετασχηματισμούς της ίδιας της πόλης. Η ποικιλία των διεκδικήσεων, των αναγκών, των ποιοτήτων και των πολυεπίπεδων εκφάνσεων είναι δύσκολο να -αντιμετωπισθούν.

Μία δόκιμη μεθοδολογία σήμερα για τέτοια σύνθετα ζητήματα είναι αυτή των συνεργιών. Η λέξη “Πρόγραμμα” δηλώνει ακριβώς αυτό: συμβολή πολλών κατάλληλων δυνάμεων, ολοκληρωμένη διάσταση, ανοιχτή διαβούλευση με συμμετοχή των εταίρων και των ανθρώπων. Επίσης, για να προσεγγίσουμε τα προβλήματα, τις ανάγκες, τις δυνατότητες και τις δυναμικές του λόφου, έπρεπε πρώτα να αποκτήσουμε πλήρη αντίληψη των πολλών θεμάτων. Η αρχιτεκτονική του Προγράμματος βασίστηκε στις συνέργειες, και πολλές συστηματικές καταγραφές και αναλύσεις.

Ποιοι πρέπει να συνεργαστούν για τη βιωσιμότητα και την εξέλιξη του Λυκαβηττού;

Ήταν απαραίτητο αλλά και πολύ ενδιαφέρον να βρεθούν κοντά άνθρωποι της επιστημονικής κοινότητας, άνθρωποι από την διοίκηση και άνθρωποι που ζουν τον Λυκαβηττό εμπειρικά. Πριν τη διατύπωση προτάσεων, έπρεπε να γίνουν διερευνήσεις των ποικίλων θεμάτων που ορίσαμε, πάνω σε τρεις ενότητες: Φυσικό περιβάλλον – δομημένο περιβάλλον – άνθρωποι. Λογικό λοιπόν ο Δήμαρχος να απευθύνει πρόσκληση συνεργασίας στο χώρο παραγωγής της γνώσης.

 

Κάλεσε το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ να εκπονήσουν ένα πρωτότυπο ερευνητικό έργο το οποίο υποστηρίχθηκε χρηματοδοτικά από το Κοινωφελές Ίδρυμα Σ. Λάτση και το Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη. Στόχος ήταν η από κοινού με τον Δήμο ανάπτυξη της στρατηγικής της προσέγγισης και η σύνταξη ενός πλαισίου για τη διατύπωση ολοκληρωμένων προτάσεων που θα ανταποκρίνονταν αποτελεσματικά σε περιβαλλοντικές, λειτουργικές, πολιτιστικές, αισθητικές και άλλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο Λυκαβηττός.

Επιπλέον, το Γραφείο Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας του Δήμου σε συνεργασία με το Δίκτυο των 100 Ανθεκτικών Πόλεων του Ιδρύματος Rockefeller (100RC) και διεθνείς εμπειρογνώμονες συνεργάτες τους συνεισέφεραν μέσα από μια ανοικτή, συμμετοχική και ολιστική διαβούλευση που αποδείχθηκε εξαιρετικά χρήσιμη στην ανάπτυξη του Προγράμματος.

Πως συμμετείχε ο πολίτης σε αυτή τη διαδικασία;

Συνολικά καταθέσαν απόψεις περισσότερα από 1.450 άτομα, κάτοικοι της πόλης και ειδικοί εταίροι. 1.200 άτομα ανταποκρίθηκαν σε έρευνα κοινής γνώμης, και περισσότεροι από 250 άνθρωποι συμμετείχαν σε εργαστήρια και δράσεις διαβούλευσης. Με πρωτοβουλία της Λενιώς Μυριβήλη, η διαδικασία διαβούλευσης συντονίστηκε από το Γραφείο Ανθεκτικότητας του Δήμου, πάνω σε προτάσεις των συνεργατών των 100 Ανθεκτικών Πόλεων “Rebuild by Design” και “Interboro Partners”.

Οι ομάδες αυτές έχουν αναπτύξει μεθοδολογίες συνεργατικών πρακτικών. Οι «Rebuild by Design» ειδικεύονται στη διαχείριση αστικών προβλημάτων και έχουν αντιμετωπίσει προκλήσεις όπως το Πρόγραμμα Κλιματικής Ετοιμότητας για την Βοστόνη, προγράμματα επίλυσης πλημμυρών, μεταφορών και στέγασης για το Σαν Φρανσίσκο και το Σαν Χουάν στο Πουέρτο Ρίκο, την επανεξέταση της πλατείας Juan Gabriel σύμφωνα και με την άποψη των κατοίκων στην Ciudad Juárez στο Μεξικό. Οι “Interboro Partners” ειδικεύονται στον συμμετοχικό αστικό σχεδιασμό, έχουν δουλέψει με πανεπιστήμια όπως το Harvard και μας έδωσαν στρατηγικά εργαλεία συμμετοχής για όλους τους stakeholders.

Τους υποστήριξε το Διεπιστημονικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Διαχείριση Μνημείων: Αρχαιολογία, Πόλη και Αρχιτεκτονική» του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Παν/μίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Παν/μίου Πατρών και το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας & Επικοινωνίας του Παν/μίου Αιγαίου. Οι ομάδες αυτές συνεργάστηκαν με το Γεωπονικό Παν/μιο και το ΕΜΠ για την ανατροφοδότηση των επιστημονικών διαπιστώσεων με τις απόψεις, τις ιδέες και το όραμα των πολιτών, συνεργατών και εταίρων της πόλης της Αθήνας.

Συγκροτήθηκε κοινή ομάδα όλων η οποία αφιέρωσε περίπου έναν χρόνο στην εφαρμογή μιας καινοτόμου πρακτικής άντλησης πληροφοριών και διαβούλευσης που ολοκληρώθηκε τον Οκτώβριο. Πραγματοποιήθηκαν ποικίλες δράσεις προσέλκυσης του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής των ανθρώπων με διαδραστικά “παιχνίδια” στους σταθμούς του ΜΕΤΡΟ γύρω από τον Λυκαβηττό, σε κοντινές πλατείες και λαϊκές αγορές, και μέσα στον λόφο. Εκπροσωπήθηκαν εταίροι, ειδικοί φορείς και ομάδες πολιτών σε θεματικές συζητήσεις στον δήμο, και σε 2 μεγάλα εργαστήρια.

Αν κλείσουμε τα μάτια μας και δούμε έναν νέο Λυκαβηττό, μέσα από το δικό σας όραμα και έρευνα, τι εικόνα θα σχηματιστεί;

Η εικόνα ενός ανεπιτήδευτου, εύκολα προσβάσιμου, ασφαλούς, και περιβαλλοντικά προστατευμένου τόπου απόλαυσης για όλους, με ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα. Με ένα αστικό δάσος που δεν φοβάται να αναμετρηθεί με τις προκλήσεις τις εποχής του γιατί γνωρίζει τον τρόπο, και με παροχές που αποπνέουν έναν σύγχρονο αστικό σχεδιασμό που τόσο στερείται η Αθήνα.

Ένα κομψό αέρινο cable car με μεγάλη μεταφορική ικανότητα, με μικρές γυάλινες γόνδολες, χωρίς ενδιάμεσους πυλώνες, μας μεταφέρει από το άλσος του Ευαγγελισμού στην αναπλασμένη αλάνα του σημερινού parking χωρίς να ρυπαίνει το περιβάλλον, χωρίς να προσβάλει τη θέαση του λόφου από την Ακρόπολη, χωρίς να εμποδίζει τους περιπατητές. Προσφέρει πολλά έσοδα για τη συντήρηση του λόφου και μοναδική θέα προς την πόλη κατά τη διαδρομή, οπότε δεν συνωστίζονται οι επισκέπτες στη μικρή αυλή του Άι Γιώργη για να νοιώσουν πως πετούν πάνω από την πόλη.

Ποια έργα θα υλοποιηθούν άμεσα;

Τα έργα είναι επείγοντος χαρακτήρα και αφορούν υφιστάμενες υποδομές. Πρόκειται καταρχήν για πιλοτική εφαρμογή καινοτόμων ήπιων, καλαίσθητων αντιπλημμυρικών-αντιδιαβρωτικών τεχνικών και υλικών, κατάλληλων για τη θωράκιση διαβρωμένων πρανών στη ΝΑ πλευρά του λόφου.

 

Σημαντικότατο έργο είναι η αντικατάσταση εντός της υφιστάμενης χάραξης της ασφαλτόστρωσης του δρόμου, και η επίστρωσή του με ειδικό χυτό υδατοπερατό υλικό ώστε να είναι συμβατός με το χαρακτήρα του αστικού δάσους και να αποτελέσει κύρια πεζοπορική διαδρομή. Επίσης θα αποκατασταθεί με φυσικά υλικά ένα περιμετρικό μονοπάτι μήκους 3 χλμ. το οποίο θα συνδέει επιμέρους περιοχές του λόφου που θα ενεργοποιηθούν, και θα επιστρωθεί με σταθεροποιημένο κουρασάνι που είναι υδατοπερατό υλικό, και φιλικό προς το περιβάλλον. Τέλος, θα ανακατασκευαστεί και επαναλειτουργήσει η “Πράσινη Τέντα” που θα είναι απόλυτα προσβάσιμη από τα ΑΜΕΑ, το ίδιο και ο περιβάλλων χώρος της.

Έχετε προτάσεις για την επόμενη δημοτική αρχή;

Τη συνέχιση της προσπάθειας για υλοποίηση των στόχων, και την επιλογή της πρόσβασης με εναέριο cable car ως την πλέον βιώσιμη και αποτελεσματική λύση για την αντιμετώπιση της κινητικότητας στον λόφο.

Έχει γίνει κάτι ανάλογο, όπως αυτό το πρόγραμμα, στο παρελθόν;

Σε σχέση με την υλοποίηση τεχνικών έργων δεν γνωρίζω να έχει επιδιωχθεί ξανά κάτι σε αντίστοιχο βάθος και έκταση, με συνεύρεση ισχυρών δυνάμεων διαφορετικών χαρακτηριστικών, που ενώ συμπράττουν δεν προδίδεται η ταυτότητα της κάθε μιας ξεχωριστά. Δηλαδή αφενός αντιμετωπίζονται οι προκλήσεις, η λειτουργία και τα προβλήματα στον λόφο, αφετέρου δίνεται χώρος στη δημιουργία και υφαίνεται ένα σύγχρονο όραμα. Ο λόφος μπορεί να δώσει πολλά στην πόλη και να πάρει από αυτή.

Η αρχιτέκτων Μαρία Καλτσά είναι ειδική Σύμβουλος του κ. Καμίνη σε θέματα αστικού σχεδιασμού και υπεύθυνη του “Προγράμματος Λυκαβηττός”. Υπήρξε εκ των μελετητών του “μεγάλου πεζόδρομου” της Διον. Αρεοπαγίτου-Απ. Παύλου και έχει βραβευτεί με ένα από τα πέντε πρώτα βραβεία του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού ιδεών για τον σχεδιασμό νέου τοπόσημου για τη Θεσσαλονίκη.

Έχει υλοποιήσει πλήθος έργων και ερευνητικά προγράμματα, ενώ η θητεία της ως Γ. Γ. Χωροταξίας & Αστικού Περιβάλλοντος στο Υπουργείο Περιβάλλοντος (2009-2012) έχει συνδεθεί με την προβολή της αρχιτεκτονικής, αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς και το νέο πλαίσιο διεξαγωγής τους, εμβληματικές μεταρρυθμίσεις όπως ο ΝΟΚ και ο νέος τρόπος έκδοσης αδειών, τη λειτουργία των πρώτων ηλεκτρονικών πλατφορμών κλίμακας σε συνεργασία με το ΤΕΕ κ.ά.