Η Ευρώπη «διψά» για AI όμως τα data centers απειλούν τα αποθέματα νερού
Η φιλόδοξη στρατηγική της Ευρώπης για την τεχνητή νοημοσύνη απειλεί να συγκρουστεί με ένα συχνά παραγνωρισμένο —αλλά κρίσιμο— περιβαλλοντικό ζήτημα: τη λειψυδρία.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανακοίνωσε τον Απρίλιο ότι σκοπεύει να τριπλασιάσει τη χωρητικότητα των data centers της μέσα στα επόμενα 5 έως 7 χρόνια, στο πλαίσιο της προσπάθειάς της να καταστεί παγκόσμιο κέντρο AI.
Όμως η ραγδαία εξάπλωση των data centers —που τροφοδοτούν τα πάντα, από τα social media και το online banking έως τα εργαλεία όπως το ChatGPT— προκαλεί ανησυχία, ιδιαίτερα στις περιοχές που ήδη αντιμετωπίζουν πρόβλημα νερού.
Το φαινόμενο είναι εντονότερο στη Νότια Ευρώπη, όπου το 30% του πληθυσμού ζει σε περιοχές με μόνιμο υδατικό στρες — όταν δηλαδή η ζήτηση νερού υπερβαίνει τη διαθέσιμη προσφορά. Τα data centers χρειάζονται τεράστιες ποσότητες νερού για να ψύχονται και να αποφεύγεται η υπερθέρμανση.
Κολοσσοί όπως η Amazon, η Microsoft και η Meta έχουν ήδη επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια σε νέες εγκαταστάσεις στην Ισπανία, ενώ η Google σχεδιάζει τρία νέα hubs στην Αττική.
Ο Kevin Grecksch, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, προειδοποιεί ότι η ανάπτυξη data centers σε περιοχές με λειψυδρία αποκαλύπτει έλλειψη ολοκληρωμένης πολιτικής σκέψης:
«Η τεχνητή νοημοσύνη είναι το buzzword της εποχής», λέει. «Οι πολιτικοί σπεύδουν να την αγκαλιάσουν, υπόσχονται νέες δουλειές — αλλά η βιωσιμότητα μένει στο περιθώριο.»
Τι θα συμβεί, διερωτάται ο ίδιος, αν σε περίοδο ξηρασίας τα data centers αναγκαστούν να διακόψουν τη λειτουργία τους; «Κανείς δεν έχει δώσει σαφή απάντηση», σημειώνει.
«Τα data centers χτίζονται συχνά σε ξηρές ή ημίξηρες περιοχές — και αυτές είναι ακριβώς οι περιοχές που υποφέρουν περισσότερο από τη λειψυδρία», εξηγεί.
Οι Βρυξέλλες υπερασπίζονται τη «πράσινη υπολογιστική»
Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπογράμμισε ότι το EuroHPC Joint Initiative επιλέγει τοποθεσίες φιλοξενίας με γνώμονα την ενεργειακή αποδοτικότητα και τη βιωσιμότητα.
«Η πράσινη υπολογιστική θα συνεχίσει να είναι προτεραιότητα, με υπερυπολογιστές που αξιοποιούν δυναμική εξοικονόμηση ενέργειας και ανακύκλωση θερμότητας», ανέφερε.
Η Ε.Ε. επικαλέστηκε ως παράδειγμα τον υπερυπολογιστή JUPITER στη Γερμανία, που λειτουργεί αποκλειστικά με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και διαθέτει καινοτόμα συστήματα ψύξης και ενεργειακής επαναχρησιμοποίησης.
Η «υδάτινη σκιά» των data centers
Στην Αραγωνία της Ισπανίας, περιοχή με σοβαρό υδατικό στρες, η Amazon σχεδιάζει τρεις νέες εγκαταστάσεις, προκαλώντας εντάσεις μεταξύ αγροτών και περιβαλλοντικών οργανώσεων.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το μικρό χωριό Culham στην Οξφόρδη επιλέχθηκε ως η πρώτη «ζώνη ανάπτυξης AI» της κυβέρνησης. Η εγγύτητα του σημείου με ένα νέο ταμιευτήρα έχει προκαλέσει φόβους ότι θα πιέσει περαιτέρω τα τοπικά αποθέματα νερού.
Ο Nick Kraft, αναλυτής της Eurasia Group, σημειώνει ότι πολλές νέες επενδύσεις κατευθύνονται σε περιοχές «εξαιρετικά ξηρές» ή με υψηλό υδατικό στρες.
«Το πρόβλημα είναι ότι οι περισσότερες εταιρείες αναφέρονται μόνο στη χρήση νερού εντός των εγκαταστάσεών τους, δηλαδή για την ψύξη», εξηγεί. «Όμως πάνω από το 50% του αποτυπώματος νερού των data centers προέρχεται εκτός αυτών — από την παραγωγή ενέργειας και την κατασκευή των chips.»
Παρά τις βελτιώσεις, η πλήρης αποτίμηση του water footprint των data centers παραμένει τεράστια πρόκληση.
Σύμφωνα με ανάλυση της S&P Global, η έκθεση του κλάδου σε κίνδυνο λειψυδρίας προβλέπεται υψηλή στη δεκαετία του 2020, με την Ισπανία και την Ελλάδα ανάμεσα στις πιο ευάλωτες χώρες.
«Το νέο πετρέλαιο» χρειάζεται νερό
Ο Michael Winterson, γενικός γραμματέας της European Data Centre Association (EUDCA), αναγνωρίζει το ζήτημα:
«Η επεξεργασία και συλλογή νερού είναι πλέον στάνταρ για εμάς. Και οι τεχνολογικές καινοτομίες μειώνουν την κατανάλωση, την ενέργεια και τα χημικά σχεδόν στο μηδέν.»
Το επόμενο βήμα, λέει, είναι η χρήση μη πόσιμου νερού για ψύξη — κάτι που θα μειώσει την πίεση στα δίκτυα πόσιμου νερού.
Η Microsoft δοκιμάζει data centers μηδενικής κατανάλωσης νερού, ενώ το Start Campus στην Πορτογαλία πετυχαίνει WUE (Water Usage Effectiveness) ίσο με μηδέν, ανακυκλώνοντας θαλασσινό νερό.
«Ένα data center 20 MW χρησιμοποιεί όσο νερό ένα γήπεδο γκολφ», σχολιάζει ο Winterson. «Αλλά σκεφτείτε πόσο ΑΕΠ και πόσες θέσεις εργασίας δημιουργεί — σε σύγκριση με ένα γκολφ κλαμπ.»
Η κλιματική αντίφαση
Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος προειδοποίησε πρόσφατα ότι τα υδάτινα αποθέματα της ηπείρου βρίσκονται υπό «σοβαρή πίεση», με το ένα τρίτο του πληθυσμού και των εδαφών να επηρεάζεται από υδατικό στρες.
Η ειδικός Laura Ramsamy της Climate X σημειώνει ότι η μαζική ανάπτυξη hyperscale data centers σε ήδη επιβαρυμένες περιοχές «επιδεινώνει δραματικά το πρόβλημα».
Το 2022, η Meta πάγωσε τα σχέδιά της για ένα τεράστιο data center στην Ολλανδία, λόγω αντιδράσεων για την κατανάλωση ενέργειας και νερού.
Αντίστοιχα, η Ιρλανδία, όπου η πυκνότητα των data centers είναι από τις υψηλότερες στην Ευρώπη, δέχεται αυξανόμενη πίεση από περιβαλλοντικές οργανώσεις — και έχει ήδη επιβάλει περιορισμούς σε νέες εγκαταστάσεις λόγω επιβάρυνσης του δικτύου.
Το ιρλανδικό Υπουργείο Κλίματος και Ενέργειας δηλώνει ότι τα data centers συνέβαλαν θετικά στην οικονομία, αλλά η λειτουργία τους διέπεται πλέον από νομικά δεσμευτικούς στόχους για το κλίμα και την ενεργειακή ασφάλεια.
«Τα μεγαλύτερα data centers της Ιρλανδίας λειτουργούν με ψύξη αέρα και όχι νερού — κάτι που μας διαφοροποιεί από άλλες χώρες», τονίζει ο εκπρόσωπος.
