Ο πόλεμος του Ισραήλ με το Ιράν αναδιατάσσει τη Μέση Ανατολή – αλλά όχι όπως αναμενόταν

Πριν από τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, χρόνια επίπονων διαπραγματεύσεων είχαν φέρει τη Σαουδική Αραβία στο κατώφλι μιας ιστορικής συμφωνίας για τη διπλωματική αναγνώριση του Ισραήλ. Αυτό θα εδραίωνε έναν ισραηλινο-αραβικό συνασπισμό κατά του Ιράν, θα εξασφάλιζε την αμερικανική στήριξη στην ασφάλεια της Σαουδικής Αραβίας και θα άνοιγε τον δρόμο για μεγαλύτερη αποδοχή του Ισραήλ στον αραβικό και μουσουλμανικό κόσμο.

Αυτόν τον μήνα, το σφυροκόπημα του Ισραήλ εναντίον του επί μακρόν εχθρού του, του Ιράν, ανέτρεψε τους υπολογισμούς που στήριζαν εκείνη την προτεινόμενη συμφωνία, μέσα σε μόλις 12 ημέρες. Ήταν το επιστέγασμα μιας σειράς πολέμων που αφόπλισαν τους ισχυρούς συμμάχους του Ιράν, τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς, συνέβαλαν στην κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία που υποστηριζότανι από το Ιράν και τελικά οδήγησαν το ίδιο το Ιράν σε δύσκολη θέση.

Η κυβέρνηση Τραμπ και η ισραηλινή ηγεσία έχουν δείξει ότι θέλουν να κάνουν μια νέα προσπάθεια για εξομάλυνση των σχέσεων. Ωστόσο, με το Ιράν πλέον σε μειονεκτική θέση, η Σαουδική Αραβία έχει λιγότερα κίνητρα να παρακάμψει άλλες ανησυχίες και να προχωρήσει. Θα χρειαστεί χρόνο για να αξιολογήσει τις συνέπειες του εντυπωσιακού πλεονεκτήματος που επέδειξε το Ισραήλ όσον αφορά τις στρατιωτικές και τις μυστικές υπηρεσίες του — και την υψηλή ανοχή του στους κινδύνους.

Ανώτεροι αξιωματούχοι των Αράβων ανησυχούν ότι η επένδυσή τους στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον, περιλαμβανομένης της φιλοξενίας του προέδρου Τραμπ στην πολυδιαφημισμένη επίσκεψή του στον Κόλπο τον περασμένο μήνα, δεν απέφερε την επιθυμητή επιρροή. Οι επανειλημμένες ενθαρρύνσεις του Τραμπ προς το Ισραήλ για επιθέσεις και απειλές κατά του ανώτατου ηγέτη του Ιράν τούς έκαναν να φοβούνται έναν ευρύτερο πόλεμο.

Τελικά, ο Τραμπ διέταξε περιορισμένα πλήγματα στα κύρια πυρηνικά εργοστάσια του Ιράν και στη συνέχεια μεσολάβησε για μια κατάπαυση πυρός που σταμάτησε τις εχθροπραξίες, προειδοποιώντας σε κάποια φάση το Ισραήλ να γυρίσει πίσω τα βομβαρδιστικά του. Όμως, αν και τα χειρότερα σενάρια αποφεύχθηκαν, οι ηγέτες του Κόλπου σκοπεύουν να επαναξιολογήσουν το τοπίο πριν προχωρήσουν.

«Όλα είναι ρευστά», δήλωσε ο Bader al-Saif, ειδικός σε θέματα του Περσικού Κόλπου και της Αραβικής Χερσονήσου στο Πανεπιστήμιο του Κουβέιτ.

Ο Τραμπ επιδιώκει να εκμεταλλευτεί τη δυναμική από την κατάπαυση πυρός με το Ιράν για να προωθήσει περισσότερες χώρες να συνάψουν διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ, βασιζόμενος στις Συμφωνίες του Αβραάμ που είχε διαμεσολαβήσει κατά την πρώτη του θητεία με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Μαρόκο και το Σουδάν.

«Ένας από τους βασικούς στόχους του προέδρου είναι να επεκταθούν οι Συμφωνίες του Αβραάμ, να μπουν περισσότερες χώρες και εργαζόμαστε πάνω σε αυτό», δήλωσε ο ειδικός απεσταλμένος Στιβ Witkoff την Τετάρτη στο CNBC. «Ελπίζουμε σε εξομάλυνση των σχέσεων σε ένα εύρος χωρών που ίσως κανείς δεν είχε σκεφτεί ότι θα συμμετείχαν.»

Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά εμπόδια για την προώθηση της εξομάλυνσης στον Κόλπο. Η Σαουδική Αραβία έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα προχωρήσει σε συμφωνία όσο συνεχίζεται άλυτος ο πόλεμος στη Λωρίδα της Γάζας, όπου περισσότεροι από 56.000 άνθρωποι έχουν σκοτωθεί μέχρι στιγμής, σύμφωνα με τις παλαιστινιακές αρχές, που δεν διευκρινίζουν πόσοι ήταν μαχητές.

Η Σαουδική Αραβία επιμένει επίσης σε μια αξιόπιστη πορεία προς τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους — κάτι που το Ισραήλ απορρίπτει κατηγορηματικά — ελπίζοντας να αντιμετωπίσει αυτό που θεωρεί ως τη ρίζα της σύγκρουσης.

«Θα χρειαστεί πολλή δουλειά και αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ο απαραίτητος χώρος», δήλωσε Σαουδάραβας αξιωματούχος αναφερόμενος στην πιθανότητα εγκαθίδρυσης διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ. «Η προτεραιότητα είναι το κράτος της Παλαιστίνης και όχι το Ιράν.»

Η γεωπολιτική ανακατάταξη που βρίσκεται σε εξέλιξη στη Μέση Ανατολή δημιουργεί επιπλέον επιπλοκές. Οι στρατιωτικές και μυστικές επιχειρήσεις του Ισραήλ κατά του Ιράν και της Χεζμπολάχ τρόμαξαν τα αραβικά κράτη, τα οποία ανησυχούν ότι το Ισραήλ θα προχωρήσει σε ενέργειες που οι ίδιες δεν στηρίζουν και δεν μπορούν να επηρεάσουν, δήλωσε ο βουλευτής Ζακ Ναν (Ρεπουμπλικανός, Άιοβα).

«Το Ισραήλ έγινε θύμα της ίδιας του της επιτυχίας», είπε μετά από συναντήσεις με ηγέτες στη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μπαχρέιν, ως μέλος διακομματικής αντιπροσωπείας του Κογκρέσου εν μέσω του πολέμου Ισραήλ-Ιράν. Οι μοναρχίες του Κόλπου βλέπουν τις στρατιωτικές δυνατότητες του Ισραήλ και θέλουν διαβεβαιώσεις ότι θα τις χρησιμοποιήσει με υπευθυνότητα, είπε.

Η συνεργασία με το Ισραήλ για την ανάσχεση του Ιράν έγινε πιο ελκυστική για ορισμένα αραβικά κράτη τα τελευταία χρόνια. Τόσο το Ισραήλ όσο και ο Κόλπος βρίσκονται εντός της εμβέλειας των ιρανικών πυραύλων, ενώ η υποστήριξη της Τεχεράνης σε ένοπλες οργανώσεις στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, στον Λίβανο, τη Συρία, το Ιράκ, το Μπαχρέιν και την Υεμένη απειλεί την ασφάλεια του Ισραήλ και πολλών αραβικών χωρών.

Ο Σαουδάραβας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν το 2017 χαρακτήρισε τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ ως «τον νέο Χίτλερ της Μέσης Ανατολής». Εκείνη την εποχή, κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο ένα βίντεο κινουμένων σχεδίων που παρουσίαζε αμφίβια εισβολή της Σαουδικής Αραβίας στο Ιράν, η οποία κατέληγε με σαουδαραβικά άρματα μάχης να μπαίνουν στην Τεχεράνη και τον διάδοχο θριαμβευτή.

Αποκλίνοντας από το δεκαετές αραβικό μποϊκοτάζ του Ισραήλ λόγω του παλαιστινιακού ζητήματος, τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν εξομάλυναν τις σχέσεις τους το 2020. Ο Τραμπ προσπάθησε να πείσει τη Σαουδική Αραβία να ακολουθήσει, αλλά τελικά δεν πρόλαβε λόγω χρόνου.

Μια τριμερής συμφωνία που διαπραγματεύτηκε η κυβέρνηση Μπάιντεν το 2023 θα δέσμευε την Ουάσιγκτον να βοηθήσει στην υπεράσπιση του Ριάντ σε περίπτωση επίθεσης και να αναπτύξει ένα πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας για πολιτική χρήση με εμπλουτισμό ουρανίου, με αντάλλαγμα την πρόσβαση των ΗΠΑ σε σαουδαραβικά εδάφη και εναέριο χώρο για την προστασία αμερικανικών συμφερόντων, καθώς και περιορισμούς στη σαουδαραβική συνεργασία ασφαλείας με την Κίνα.

Ο Κόλπος, όπως και το Ισραήλ, έχει δεχθεί επιθέσεις από το Ιράν και τους συμμάχους του. Η Σαουδική Αραβία επέρριψε ευθύνες στο Ιράν για την επίθεση με drones και πυραύλους το 2019 σε δύο από τις μεγαλύτερες πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της. Οι Χούθι της Υεμένης επανειλημμένα επιτέθηκαν σε πόλεις της νότιας Σαουδικής Αραβίας και στο Ριάντ, φτάνοντας κοντά στις πύλες του σαουδαραβικού κυβερνητικού μεγάρου το 2021. Οι μαχητές εκτόξευσαν επίσης πυραύλους και drones στα ΗΑΕ, τα οποία συμμετείχαν στην υπό σαουδαραβική ηγεσία εκστρατεία βομβαρδισμών στην Υεμένη.

Ανησυχώντας ότι οι συγκρούσεις θα υπονόμευαν τα σχέδιά τους για οικονομική ανάπτυξη, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ κράτησαν αποστάσεις προσεγγίζοντας το Ιράν το 2023, σε μια γεωπολιτική ακροβασία ώστε να αποφύγουν να διαλέξουν πλευρά.

Εκμεταλλεύτηκαν αυτή τη νέα σχέση για να αποφύγουν τις συγκρούσεις της περιοχής μετά τις 7 Οκτωβρίου. Όταν το Ιράν εκτόξευσε εκατοντάδες drones και πυραύλους κατά του Ισραήλ τον Απρίλιο και τον Οκτώβριο του 2024, ενημέρωσε εκ των προτέρων τις χώρες του Κόλπου ώστε να αδειάσουν τον εναέριο χώρο τους. Όταν το Ισραήλ απάντησε, οι Σαουδάραβες προειδοποίησαν το Ιράν να μην αντεπιτεθεί σε ενεργειακές εγκαταστάσεις του Κόλπου και άσκησαν πιέσεις στην Ουάσιγκτον για να αποτρέψουν περαιτέρω κλιμάκωση από πλευράς Ισραήλ.

Η εκστρατεία του Ισραήλ κατά του Ιράν δοκίμασε αυτή την εύθραυστη ισορροπία. Αν και τα κράτη του Κόλπου χαίρονται που βλέπουν το Ιράν αποδυναμωμένο, οι συζητήσεις περί αλλαγής καθεστώτος τούς θύμισαν την αμερικανική κατοχή στο Ιράκ και το χάος που ακολούθησε μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν. Ακόμη και μετά την κατάπαυση του πυρός που σταμάτησε τον πόλεμο Ισραήλ-Ιράν, η Σαουδική Αραβία ανησυχεί ότι το Ιράν παραμένει πολιτικά ασταθές και ικανό να αντιδράσει βίαια, δήλωσαν αξιωματούχοι του Κόλπου.

Καθώς οι πιθανότητες ισραηλινών πληγμάτων αυξάνονταν φέτος, η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ, το Κατάρ και το Ομάν βοήθησαν στη διαβίβαση μηνυμάτων και μεσολάβησαν ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν. Ο Anwar Gargash, σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του ηγέτη των ΗΑΕ, ταξίδεψε στην Τεχεράνη τον Μάρτιο για να παραδώσει επιστολή του Τραμπ, και ο μικρότερος αδελφός του πρίγκιπα Μοχάμεντ συναντήθηκε με τον Χαμενεΐ τον Απρίλιο για να τον διαβεβαιώσει ότι το Ριάντ αντιτίθεται σε στρατιωτική δράση κατά του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν.

Οι προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να κρατήσει ζωντανή τη διπλωματία ΗΠΑ-Ιράν τελικά απέτυχαν, και στις 13 Ιουνίου η αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν έφτασε στο κατώφλι του Ριάντ. Αξιωματούχοι του Κόλπου ανέφεραν ότι άσκησαν πιέσεις στην Ουάσιγκτον να πιέσει το Ισραήλ να σταματήσει και αρχικά ένιωσαν καθησυχασμένοι ότι οι ΗΠΑ δεν θα εμπλακούν.

Εκεί όπου η Σαουδική Αραβία είχε ωφεληθεί από την αυξανόμενη πίεση ΗΠΑ και Ισραήλ στην Τεχεράνη, τώρα φοβάται ότι θα γίνει «αποδέκτης μιας νέας περιφερειακής τάξης πραγμάτων», δήλωσε η Maria Fantappie, επικεφαλής του προγράμματος Μέσης Ανατολής και Αφρικής στο Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων της Ρώμης. Η ανησυχία είναι ότι το Ισραήλ «δεν θα αποδυναμώσει και δεν θα διαλύσει τη Ισλαμική Δημοκρατία, για να επιτρέψει στη Σαουδική Αραβία να ισχυροποιηθεί».

Τα κράτη του Κόλπου καταδίκασαν τις ισραηλινές επιθέσεις κατά του Ιράν ως παραβίαση της ιρανικής κυριαρχίας. Χρησιμοποίησαν παρόμοια γλώσσα μετά την έγκριση επιθέσεων από τον Τραμπ το Σάββατο το βράδυ, αλλά τη διατύπωσαν προσεκτικά ώστε να μην προκαλέσουν τον απρόβλεπτο πρόεδρο. Αντιδρώντας εκ νέου μετά την ιρανική επίθεση σε αμερικανική βάση στο Κατάρ τη Δευτέρα, συντόνισαν ένα μήνυμα αυτοσυγκράτησης και αποκλιμάκωσης για να προετοιμάσουν το έδαφος για την κατάπαυση πυρός.

Ο πόλεμος Ισραήλ-Ιράν ήρθε σε αντίθεση με την περιφερειακή τάξη που οι χώρες του Κόλπου προσπαθούν να οικοδομήσουν και η οποία δίνει προτεραιότητα στην ευημερία αντί για τη σύγκρουση, δήλωσε ο Gargash.

«Υπάρχουν πολλά ζητήματα στην περιοχή», είπε σε δημοσιογράφους μία μέρα πριν οι ΗΠΑ βομβαρδίσουν ιρανικούς πυρηνικούς στόχους το περασμένο Σαββατοκύριακο. «Αν επιλέξουμε να τα αντιμετωπίσουμε όλα με ένα σφυρί, τίποτα δεν θα μείνει άθικτο.»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Τι απασχολεί περισσότερο τους Έλληνες επιχειρηματίες σήμερα
• Πώς ξεκινά η επόμενη χρηματοοικονομική κρίση…