Κρίση μέσης ηλικίας: Ένα παράξενο φαινόμενο που βασανίζει μόνο τους πολίτες εύπορων χωρών

«Η κρίση μέσης ηλικίας φαίνεται να είναι ένα σημαντικό και ανεπαρκώς αναγνωρισμένο φαινόμενο», γράφουν οι συγγραφείς μιας νέας μελέτης που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα από το Εθνικό Γραφείο Οικονομικών Ερευνών (NBER).

Είναι παράξενο διότι, φυσικά, οι εργαζόμενοι ενήλικες στις προηγμένες οικονομίες απολαμβάνουν σήμερα την υψηλότερη ποιότητα ζωής στην ιστορία.

Τα τελευταία χρόνια, τα πλούσια έθνη έχουν δει κατακόρυφη πτώση των ποσοστών σοβαρών ασθενειών και των περιστατικών βίαιων εγκλημάτων. Οι άνθρωποι στον πλούσιο κόσμο ζουν περισσότερο από ποτέ, και οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες έχουν ποσοστό αλφαβητισμού 99%, γεγονός που έχει ανοίξει τις πόρτες σε άφθονες θέσεις εργασίας.

Αλλά οι ερευνητές παρατήρησαν ένα σταθερό «μοτίβο σε σχήμα λόφου» στα δεδομένα που ανέλυσαν, το οποίο συμβαίνει περίπου όταν οι άνθρωποι φτάνουν στη μέση ηλικία. Διαπιστώθηκε ότι όσοι εισέρχονταν στη μέση ηλικία είχαν περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν σημάδια κλινικής κατάθλιψης -συμπεριλαμβανομένου του λιγότερου ύπνου και της λήθης- και να αρχίσουν να αισθάνονται καταβεβλημένοι από τη ζωή τους και καταπονημένοι από την καριέρα τους. Τα ίδια μοτίβα έδειξαν ότι οι άνθρωποι άρχισαν να εξαρτώνται περισσότερο από το αλκοόλ, να έχουν εξουθενωτικές ημικρανίες και να καλλιεργούν ακόμη και αυτοκτονικές σκέψεις μόλις έφταναν στη μέση ηλικία.

«Επομένως, τα ευρήματά μας φαίνεται να υποδεικνύουν ένα ανησυχητικό παράδοξο μέσα στη σύγχρονη κοινωνία», προσθέτουν οι ερευνητές.

«Ανησυχητικά» αποτελέσματα

Το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορεί να περάσουν κρίση μέσης ηλικίας είναι εδώ και καιρό εμπειρικά αληθινό, με συνήθειες όπως οι φανταχτερές αγορές και οι αλλαγές στο στιλ να καταγράφονται σταθερά στη σύγχρονη κοινωνία.

Αλλά η κρίση μέσης ηλικίας μπορεί να είναι πολύ πιο σοβαρή από την απλώς απερίσκεπτη αγορά ενός ακριβού αυτοκινήτου.

Η μελέτη του NBER βασίστηκε σε προηγούμενες προβλέψεις του Καναδού ψυχαναλυτή Elliott Jaques, ο οποίος επινόησε τον όρο «κρίση μέσης ηλικίας» το 1965 με βάση τη θεωρία ότι οι άνθρωποι θα αρχίσουν να έρχονται αντιμέτωποι με τη θνησιμότητά τους μετά την ηλικία των 35 ετών, και ότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε καταστάσεις που επηρεάζουν τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική υγεία.

Οι συγγραφείς της εργασίας του NBER -μια ομάδα οικονομικών ερευνητών από πανεπιστήμια των ΗΠΑ, της Σιγκαπούρης και του Ηνωμένου Βασιλείου- εξέτασαν «τρεις βιβλιογραφίες» για την ανάλυση της κρίσης μέσης ηλικίας: τα οικονομικά και τις επιστήμες συμπεριφοράς «σχετικά με την ιδέα ότι η υποκειμενική ευημερία μπορεί να έχει σχήμα ‘U’ κατά τη διάρκεια της ζωής»∙ έρευνες από τις κοινωνικές επιστήμες και την ιατρική σχετικά με νέα επίπεδα ψυχολογικής απόγνωσης μεταξύ «λευκών Αμερικανών ανδρών με χαμηλή εκπαίδευση»∙ και τα κείμενα της ψυχολογίας σχετικά με το κλασικό φαινόμενο της «κρίσης μέσης ηλικίας».

Οι ερευνητές ανέλυσαν τις εμπειρίες άνω των 500.000 ανθρώπων μέσης ηλικίας από περισσότερες από δώδεκα πλούσιες χώρες, συμπεριλαμβανομένων του Ηνωμένου Βασιλείου, του Καναδά και των ΗΠΑ. Ανέλυσαν διακρατικά δεδομένα που αφορούσαν τα ποσοστά αυτοκτονιών και αυτοκτονικών σκέψεων, την κλινική κατάθλιψη, το άγχος, την απώλεια μνήμης, τα προβλήματα συγκέντρωσης, την εξάρτηση από το αλκοόλ, την ποιότητα του ύπνου και το εργασιακό άγχος.

Διαπιστώθηκε ότι οι κρίσεις μέσης ηλικίας είναι πιθανό να συμβούν ακόμη και σε εύπορους ανθρώπους, παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς βρίσκονταν στην ακμή της μισθωτής καριέρας τους και δεν είχαν αντιμετωπίσει κάποια ασθένεια που να τους άλλαξε τη ζωή.

Σε όλα τα πλούσια έθνη, διαπίστωσαν το ίδιο μοτίβο σε σχήμα λόφου που εμφανίζεται στη μέση ηλικία, ανεξάρτητα από την εθνικότητα, το φύλο ή ακόμη και από το αν οι οικογένειες είχαν μικρά παιδιά ή όχι. Το έγγραφο αναφέρει ότι τα συμπτώματα «ακραίας δυσφορίας» είναι απλώς πιθανό να εμφανιστούν γύρω σε αυτή την ηλικία, σε αυτό το είδος χώρας.

Τα συμπτώματα αρχίζουν γύρω στην ηλικία των 45 ετών, οπότε οι περισσότεροι άνθρωποι φτάνουν στο «μέγιστο επίπεδο εργασιακού στρες», σύμφωνα με τους ερευνητές. Σε αυτό το σημείο της ζωής, διάφοροι δείκτες -συμπεριλαμβανομένης της αρτηριακής πίεσης, της κατάθλιψης και της ψυχικής υγείας- αρχίζουν να αναβοσβήνουν κόκκινο. «Αυτό είναι παράδοξο και ανησυχητικό», έγραψαν οι ερευνητές, δεδομένου ότι αυτή είναι επίσης η περίοδος κατά την οποία οι περισσότεροι εργαζόμενοι κερδίζουν τα περισσότερα που θα κερδίσουν ποτέ στη ζωή τους.

Ποια είναι η αιτία της κρίσης;

Δεν είναι ακόμη σαφές αν οι κρίσεις μέσης ηλικίας είναι ένα αμετάβλητο και δεδομένο μέρος της ανθρώπινης ψυχολογίας, συνεχίζει το έγγραφο, ή αν οι κρίσεις είναι κυρίως συνέπεια της ζωής σε μια σύγχρονη κοινωνία ευημερίας.

Άλλες μελέτες σχετικά με τη φύση των κρίσεων μέσης ηλικίας έχουν προσπαθήσει να απαντήσουν στο παρελθόν σε αυτό το ερώτημα. Μια μελέτη του 2012 βρήκε ενδείξεις ότι οι χιμπατζήδες και οι ουρακοτάγκοι αντιμετωπίζουν επίσης πτώση της ευημερίας τους όταν φτάνουν στη μέση ηλικία, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει βιολογικός λόγος πίσω από τις κρίσεις μέσης ηλικίας. Μια άλλη μελέτη από το 2000 υπέδειξε ότι οι παράγοντες που σχετίζονται με τη γήρανση -όπως το διαζύγιο, η απώλεια της εργασίας ή ενός αγαπημένου προσώπου- δεν ήταν οι πρωταρχικοί παράγοντες που πυροδοτούσαν τις κρίσεις μέσης ηλικίας, ενώ το προϋπάρχον ιστορικό κατάθλιψης ήταν.

Ανεξάρτητα από αυτό, οι ερευνητές του NBER έγραψαν ότι οι κρίσεις μέσης ηλικίας αποτελούν «θεμελιώδη γρίφο» που πρέπει να λύσουν οι οικονομολόγοι, οι επιστήμονες συμπεριφοράς και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής.

Παρά το γεγονός ότι ζουν στις πιο άνετες συνθήκες στην ιστορία, πολλοί από τους σημερινούς εργαζόμενους εξακολουθούν να αισθάνονται δυσαρεστημένοι από το άγχος που συνδέεται με τη σύγχρονη ζωή, με μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε πέρυσι να διαπιστώνει ότι η ικανοποίηση από την εργασία στις ΗΠΑ έχει μειωθεί από 84% σε 68%.

Η κρίση της μέσης ηλικίας φαίνεται να μετακινείται προς την πρώιμη ζωή στον τρίτο χρόνο της πανδημίας. Ειδικά πολλοί νεότεροι εργαζόμενοι είναι όλο και πιο έτοιμοι να παραιτηθούν από τη δουλειά τους, τροφοδοτώντας τη λεγόμενη Μεγάλη Παραίτηση της εποχής της πανδημίας. Πολλοί εργαζόμενοι που παραιτήθηκαν πρόσφατα από τη δουλειά τους το έκαναν λόγω των αυξανόμενων πιέσεων στην εργασία.

Το κύμα των παραιτήσεων δεν έχει ακόμη σταματήσει, με την τάση της αθόρυβης παραίτησης -που επικεντρώνεται στη διατήρηση των ορίων μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και στη μη εκτέλεση πρόσθετης εργασίας για τον εργοδότη- να αποτελεί πλέον ένα πολιτισμικό φαινόμενο.

Οι ερευνητές του NBER απέφυγαν να εντοπίσουν μια αιτία για αυτές τις ευρέως διαδεδομένες κρίσεις μέσης ηλικίας σε όλο τον πλούσιο κόσμο. Το αν είναι μέρος του βιολογικού μας ρολογιού, αν σχετίζεται με ένα είδος εργασιακού προτύπου ή με τη φύση του ίδιου του καπιταλισμού είναι ένα θέμα για περαιτέρω μελέτη.