Το κόλπο του μυαλού που «κοστίζει»: Τι είναι το Mental Accounting και πώς θα το νικήσεις
Πόσες φορές έχεις πει: “Αυτά τα χρήματα είναι για διακοπές, δεν τα ακουμπάω!” ή “Το μπόνους από τη δουλειά το χαίρομαι, δεν είναι για λογαριασμούς!”;
Αν ναι, τότε χωρίς να το γνωρίζεις, έχεις πέσει στην παγίδα του Mental Accounting, μιας κοινής οικονομικής συμπεριφοράς που οδηγεί πολλούς από εμάς σε λανθασμένες αποφάσεις, ακόμα κι αν έχουμε τις καλύτερες προθέσεις.
Ας δούμε λοιπόν, τι είναι αυτό το φαινόμενο, γιατί συμβαίνει και πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε για να παίρνουμε πιο λογικές οικονομικές αποφάσεις.
Τι είναι το Mental Accounting;
Το Mental Accounting ή αλλιώς “λογιστική του μυαλού”, είναι μια μορφή συμπεριφορικής προκατάληψης, που μας κάνει να “χωρίζουμε” τα χρήματά μας σε νοητικά κουτάκια ανάλογα με την προέλευση ή τον σκοπό τους.
Για παράδειγμα, θεωρούμε διαφορετικά:
- το μισθό μας (σοβαρός και για υποχρεώσεις),
- το δώρο Χριστουγέννων (ευκαιρία για ψώνια),
- ή την επιστροφή φόρου (ένα μικρό… λαχείο!).
Κι όμως, όλα τα χρήματα έχουν την ίδια αξία, ανεξαρτήτως από το πού προέρχονται. Σωστά; Σωστά, αλλά το μυαλό μας δεν το βλέπει έτσι.
Γιατί το Mental Accounting είναι προβληματικό;
Το πρόβλημα ξεκινά όταν αυτή η “λογιστική” μας οδηγεί σε μη ορθολογικές αποφάσεις.
Παράδειγμα 1: Έχεις 1,000 ευρώ στην άκρη για διακοπές και παράλληλα 1,000 ευρώ χρέος σε πιστωτική κάρτα με 18% επιτόκιο. Δεν ακουμπάς το ποσό για το χρέος, γιατί είναι “ειδικά για διακοπές”.
Οικονομικά, αυτό είναι παράλογο. Πληρώνεις υπέρογκους τόκους, ενώ τα χρήματά σου “κάθονται”.
Παράδειγμα 2: Ένας επενδυτής έχει δύο μετοχές: μία που έχει κέρδος και μία που έχει ζημιά και δεν πρόκειται να ανακάμψει. Αντί να πουλήσει τη ζημιογόνα μετοχή και να μην χάσει κι άλλο, προτιμά να πουλήσει τη “νικητή”, για να αισθανθεί… νικητής!
Αυτό λέγεται αποστροφή στην απώλεια και είναι μία ακόμη μορφή του Mental Accounting που επηρεάζει την επενδυτική συμπεριφορά.
Γιατί το κάνουμε;
Είναι απλό. Το μυαλό μας θέλει να αισθάνεται ότι ελέγχει την κατάσταση. Βάζοντας “ταμπέλες” στα χρήματα, νομίζουμε ότι οργανώνουμε καλύτερα τα οικονομικά μας. Στην πραγματικότητα όμως, δημιουργούμε τεχνητούς περιορισμούς που μας βλάπτουν.
Η αίσθηση ότι “το μπόνους είναι για κάτι ξεχωριστό” μας οδηγεί σε υπερκατανάλωση. Ή ότι “η οικονομία για το σπίτι δεν αγγίζεται” ενώ πληρώνουμε τόκους από άλλες υποχρεώσεις.
Πώς το αποφεύγουμε;
Η λύση δεν είναι να σταματήσουμε να προγραμματίζουμε, αλλά να αλλάξουμε προοπτική:
- Αντιμετωπίζουμε όλα τα χρήματα ως “ισότιμα”. Δεν έχει σημασία αν τα πήρες ως μισθό, μπόνους ή δώρο. Είναι όλα ευρώ. Και κάθε ευρώ πρέπει να λειτουργεί υπέρ σου.
- Πρώτα ξεχρεώνουμε, μετά αποταμιεύουμε. Αν έχεις χρέη με υψηλό επιτόκιο, κάθε ευρώ που κρατάς στην άκρη (με 1% επιτόκιο στην καλύτερη) χάνει σε αξία μπροστά στο 18% που πληρώνεις για την κάρτα σου.
- Αναθεωρούμε τα “κουτιά” μας. Αν έχεις ένα λογαριασμό για διακοπές και άλλο για “γενικά έξοδα”, σκέψου αν η κατανομή αυτή έχει οικονομική λογική ή απλώς σε κάνει να νιώθεις καλύτερα.
Και αν αναρωτιέστε αν μπορεί να εφαρμοστεί και στις επενδύσεις, η απάντηση είναι βεβαίως. Πολλοί επενδυτές διαχωρίζουν το χαρτοφυλάκιό τους σε “ασφαλή” και “επικίνδυνα” τμήματα, χωρίς να εξετάζουν την γενική εικόνα του ρίσκου. Αυτό μπορεί να οδηγεί σε χαμηλότερες αποδόσεις ή σε λάθος κινήσεις, όπως π.χ. να πουλήσουν τα κερδισμένα assets και να κρατήσουν τα ζημιογόνα, απλώς για να μην νιώσουν ότι “χάνουν”.
Το Mental Accounting είναι μια ψευδαίσθηση ελέγχου. Μας κάνει να νιώθουμε πιο οργανωμένοι, αλλά στην πραγματικότητα υπονομεύει την οικονομική μας λογική.
Η λύση; Να αντιμετωπίζουμε όλα τα χρήματα με ίση βαρύτητα και να παίρνουμε αποφάσεις βασισμένες στα πραγματικά μας συμφέροντα, όχι στις συναισθηματικές ταμπέλες που βάζει το μυαλό μας.
Με λίγα λόγια: Κάθε ευρώ είναι σημαντικό. Μην το περιορίζεις σε ρόλους που δεν του αξίζουν.
