Πώς λειτουργεί το μυαλό μας μετά τα μεσάνυχτα και γιατί το σκοτάδι αλλάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε

Στη μέση της νύχτας, ο κόσμος μπορεί να μοιάζει με ένα πιο σκοτεινό μέρος. Κάτω από το πέπλο του σκότους, οι αρνητικές σκέψεις βρίσκουν τρόπο να τρυπώσουν στο μυαλό, και καθώς μένεις ξύπνιος κοιτάζοντας το ταβάνι, μπορεί να αρχίσεις να επιθυμείς μικρές ενοχές — ένα τσιγάρο, ή ένα βαρύ γεύμα γεμάτο υδατάνθρακες.

Πλήθος ερευνών δείχνει ότι ο ανθρώπινος νους λειτουργεί διαφορετικά τη νύχτα. Μετά τα μεσάνυχτα, οι αρνητικά φορτισμένες σκέψεις τραβούν περισσότερο την προσοχή μας, οι επικίνδυνες ιδέες φαντάζουν πιο ελκυστικές, και οι αναστολές αρχίζουν να υποχωρούν.

Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν πως το φαινόμενο αυτό σχετίζεται άμεσα με τον κιρκαδικό ρυθμό — τον φυσικό 24ωρο κύκλο που καθορίζει τη λειτουργία του σώματος και του εγκεφάλου μας. Όπως εξηγούν σε σχετική μελέτη του 2022, οι βιολογικές και νευρολογικές διεργασίες μεταβάλλονται σημαντικά μετά το σκοτάδι.

Η υπόθεση αυτή, γνωστή ως Mind After Midnight, υποστηρίζει ότι τόσο το σώμα όσο και το μυαλό ακολουθούν μια φυσική ημερήσια κυκλικότητα, που επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας. Εν ολίγοις, υπάρχουν ώρες της ημέρας όπου είμαστε “ρυθμισμένοι” να νιώθουμε και να δρούμε διαφορετικά.

Την ημέρα, τα επίπεδα των μορίων και η εγκεφαλική δραστηριότητα ευνοούν την εγρήγορση· τη νύχτα, οι ίδιες διεργασίες τίθενται σε “αναστολή”. Από εξελικτική σκοπιά, αυτό είναι λογικό: οι άνθρωποι ήταν ανέκαθεν πιο αποτελεσματικοί στο κυνήγι και τη συλλογή τροφής με το φως της ημέρας, ενώ το σκοτάδι σήμαινε αυξημένο κίνδυνο να γίνουν οι ίδιοι το θήραμα.

Για να αντιμετωπίσει αυτόν τον κίνδυνο, ο εγκέφαλος ανέπτυξε έναν μηχανισμό υπερ-επαγρύπνησης τη νύχτα. Αυτή η ενισχυμένη προσοχή στα αρνητικά ερεθίσματα μπορεί να ήταν χρήσιμη για την επιβίωση, σήμερα όμως μπορεί να ενισχύει επικίνδυνες ή παρορμητικές συμπεριφορές. Αν προστεθεί και η έλλειψη ύπνου, η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο επιβαρυντική.

«Εκατομμύρια άνθρωποι παραμένουν ξύπνιοι μέσα στη νύχτα, και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ο εγκέφαλός τους δεν λειτουργεί το ίδιο καλά όσο την ημέρα», είχε δηλώσει το 2022 η νευρολόγος Elizabeth Klerman από το Χάρβαρντ, κατά τη δημοσίευση της μελέτης.

«Η έκκλησή μου είναι να υπάρξει περισσότερη έρευνα, γιατί η υγεία και η ασφάλειά τους —αλλά και των γύρω τους— επηρεάζονται άμεσα».

Οι συγγραφείς της υπόθεσης παρουσιάζουν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα: το πρώτο αφορά έναν χρήστη ηρωίνης που καταφέρνει να ελέγξει τις επιθυμίες του μέσα στην ημέρα, αλλά υποκύπτει στη χρήση μέσα στη νύχτα· το δεύτερο, έναν φοιτητή με αϋπνία, που καθώς οι άυπνες νύχτες συσσωρεύονται, βυθίζεται σταδιακά σε απελπισία και μοναξιά.

Και οι δύο περιπτώσεις μπορεί να αποβούν μοιραίες. Η αυτοκτονία και η αυτοτραυματική συμπεριφορά είναι σημαντικά συχνότερες τις νυχτερινές ώρες — μάλιστα, ορισμένες έρευνες δείχνουν τριπλάσιο κίνδυνο αυτοκτονίας μεταξύ μεσάνυχτα και 6 το πρωί, σε σχέση με κάθε άλλη ώρα της ημέρας.

Μια μελέτη του 2020 κατέληξε ότι η νυχτερινή εγρήγορση αποτελεί παράγοντα κινδύνου αυτοκτονίας, πιθανώς λόγω απορρύθμισης του κιρκαδικού ρυθμού. Όπως γράφουν οι ερευνητές του Mind After Midnight,
«Η αυτοκτονία, που κάποτε ήταν αδιανόητη, προβάλλει ως διαφυγή από τη μοναξιά και τον πόνο — και πριν ακόμη το άτομο αξιολογήσει τις συνέπειες, έχει ήδη προετοιμαστεί να δράσει, σε μια στιγμή που κανείς δεν είναι ξύπνιος για να το αποτρέψει».

Η χρήση παράνομων ή επικίνδυνων ουσιών επίσης κορυφώνεται τη νύχτα. Έρευνα του 2020 σε εποπτευόμενο κέντρο χρήσης ναρκωτικών στη Βραζιλία έδειξε 4,7 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο υπερδοσολογίας οπιοειδών κατά τις νυχτερινές ώρες.

Αν και κάποιες συμπεριφορές μπορεί να εξηγούνται από τη στέρηση ύπνου ή την ανωνυμία που προσφέρει το σκοτάδι, οι ερευνητές εκτιμούν ότι εμπλέκονται και νευρολογικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα μόνο τη νύχτα.

Η Klerman και οι συνεργάτες της υποστηρίζουν ότι χρειάζεται περισσότερη μελέτη για να προστατευθούν οι πιο ευάλωτες ομάδες — ειδικά όσοι εργάζονται σε νυχτερινές βάρδιες, όπως πιλότοι ή γιατροί, των οποίων η ψυχική και γνωστική λειτουργία μπορεί να επηρεάζεται χωρίς να το αντιλαμβάνονται.

Όπως καταλήγουν οι ερευνητές, για περίπου έξι ώρες κάθε μέρα, γνωρίζουμε εκπληκτικά λίγα για το πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Είτε κοιμόμαστε είτε μένουμε ξύπνιοι, το μυαλό μετά τα μεσάνυχτα παραμένει ένα μυστήριο.

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Network Psychology.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Αυτές είναι οι 8 λέξεις που μπορούν να μειώσουν το άγχος σας στη δουλειά
• Burnout: Τα σημάδια που δείχνουν ότι έχετε φτάσει στα όριά σας
• Επιστήμονες ανακάλυψαν πότε το βρίσιμο αυξάνει τη δύναμη και την αντοχή μας