Paolo Morosetti (KPMG): Οι οικογενειακές επιχειρήσεις διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην προώθηση των εθνικών οικονομιών

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι σημαντικές για την οικονομία και την κοινωνία, καθώς δημιουργούν θέσεις εργασίας, έχουν μακροπρόθεσμο όραμα, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της κοινότητας, ενθαρρύνουν την καινοτομία και έχουν ισχυρή αίσθηση ηθικής και αξιών.

Ο Paolo Morosetti, Senior Lecturer of the Strategic and Entrepreneurial Management Department at SDA Bocconi School of Management και Teaching Fellow of Bocconi University, έρχεται στο 8th Family Business Forum που διοργανώνει η KPMG στην Ελλάδα στις 4 Μαΐου για να δείξει πώς οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να διατηρήσουν την οικογενειακή κληρονομιά, να διαιωνίσουν τη δέσμευσή τους σε αυτήν και να αυξήσουν τον οικονομικό και κοινωνικό πλούτο που προκύπτει για τις μελλοντικές γενιές.

Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Paolo Morosetti αναλύει τις στρατηγικές που εγγυούνται την μακροζωία των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Για περισσότερα από 20 χρόνια, συμβουλεύετε οικογενειακές επιχειρήσεις σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Ασία πάνω στη διακυβέρνηση, τη στρατηγική και την ανάπτυξη ηγεσίας προκειμένου η επόμενη γενιά να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές. Από τη μέχρι σήμερα εμπειρία σας πόσο εύκολο είναι να γίνει αυτή η μετάβαση και πόσο έτοιμα είναι τα μέλη – μέτοχοι της να δεχθούν έναν «ξένο» να τους πει τι πρέπει να κάνουν;

Τρεις βασικές μεταβάσεις λαμβάνουν χώρα σε ένα σύστημα οικογενειακών επιχειρήσεων. Καμία από αυτές δεν είναι εύκολη και όλες πρέπει να ενορχηστρωθούν σωστά.

Η μετάβαση στην ηγεσία είναι συνήθως η πρώτη που ξεκινά και η πιο κρίσιμη, καθώς απαιτεί όχι μόνο να αποφασιστεί ποιος είναι ο πλέον κατάλληλος για να αναλάβει τα ηνία, αλλά και να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο στο οποίο ο ηγέτης θα μπορεί να αναγνωριστεί και να γίνει σεβαστός από τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη.

Η επιλογή του διαδόχου χωρίς να καταστραφούν οι οικογενειακές σχέσεις είναι συχνά περίπλοκη και πιο δύσκολη από τον σχεδιασμό της μετάβασης σε επίπεδο ιδιοκτησίας. Αν και η προσδοκία ή το όνειρο των γονέων είναι να επιλέξουν έναν οικογενειακό διάδοχο, η τελική επιλογή εξαρτάται από το επίπεδο της οικογενειακής συνοχής και την προθυμία και την καταλληλότητα των οικογενειακών υποψηφίων. Η λήψη εξωτερικής βοήθειας μπορεί να υποστηρίξει σημαντικά τη διαδικασία ανάπτυξης της δεξαμενής οικογενειακών ταλέντων και να ενισχύσει την αξιοπιστία του διαδόχου. Για παράδειγμα, ένα ανεξάρτητο διοικητικό συμβούλιο μπορεί να συμμετάσχει στη διαδικασία επιλογής, ενώ έμπιστοι σύμβουλοι ή μια εταιρεία αναζήτησης στελεχών μπορούν να υποστηρίξουν την απερχόμενη γενιά σε αυτή τη διαδικασία ή την επόμενη γενιά στην ανάληψη του νέου ρόλου.

Η δεύτερη μετάβαση σε κάθε οικογενειακή επιχείρηση επηρεάζει την ιδιοκτησία. Εδώ, η απερχόμενη γενιά θα πρέπει να είναι καλά εξοπλισμένη για να κάνει δύο επιλογές: ποιος δικαιούται να είναι ιδιοκτήτης και ποιοι ιδιοκτήτες έχουν τον έλεγχο. Η κουλτούρα και το νομικό πλαίσιο, όπως το κληρονομικό δίκαιο το οποίο διαφέρει από χώρα σε χώρα, επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων. Είναι πάντα σκόπιμο να προβληματίζεστε σχετικά με το ποιος σχεδιασμός ιδιοκτησίας είναι ο καλύτερος για την επιχείρηση και την κάθε γενιά, έχοντας κατά νου ότι οι ιδιοκτήτες εμπίπτουν σε τρεις βασικές κατηγορίες που μπορούν να συνυπάρχουν σε έναν συγκεκριμένο σχεδιασμό: διαχειριστές, διοικητές και επενδυτές. Εδώ, η βοήθεια ενός συμβούλου είναι ύψιστης σημασίας για να μπουν στη συζήτηση νομικές και φορολογικές αρμοδιότητες που συνάδουν με το μέγεθος και την πολυπλοκότητα της οικογενειακής επιχείρησης.

Τέλος, ειδικά στις μεσαίες και μεγάλες οικογένειες, είναι επίσης ζωτικής σημασίας να προετοιμαστεί μια τρίτη μετάβαση, η οποία λαμβάνει χώρα στο επίπεδο της οικογένειας και όχι στο επίπεδο της επιχείρησης ή της ιδιοκτησίας. Αργά ή γρήγορα, εάν η οικογένεια έχει εφαρμόσει ένα μοντέλο διακυβέρνησης για τη συνέχεια, θα χρειαστεί να προετοιμαστεί και να επιλεγεί ένας νέος πρόεδρος ή επικεφαλής του οικογενειακού συμβουλίου. Η θέση αυτή, που είναι επιφορτισμένη με τη διαχείριση της οικογενειακής δυναμικής και την προσπάθεια για συνοχή και αρμονία, απαιτεί συγκεκριμένες ιδιότητες και ικανότητες για να είναι αποτελεσματική. Και πάλι, η εξωτερική βοήθεια μπορεί να είναι πολύ χρήσιμη για την καθιέρωση δίκαιων και διαφανών διαδικασιών διαδοχής.

Η μακροβιότερη οικογενειακή επιχείρηση με την οποία συνεργάζεστε έφτασε στη 14^η γενιά. Η πιο επιφανής αριθμεί περισσότερα από 120 μέλη της οικογένειας. Και η μεγαλύτερη έχει περισσότερα από 5 δισ. ευρώ έσοδα. Θα μπορούσατε να μας πείτε ποια είναι τα κοινά σημεία αυτών των επιτυχημένων παραδειγμάτων και πόσο εύκολο είναι τελικά για μια οικογενειακή επιχείρηση να αναπτυχθεί και να διατηρήσει τη συνοχή της;

Κάτω από τον ευρύτατο όρο «οικογενειακή επιχείρηση», υπάρχει μια σειρά επιχειρήσεων που λειτουργούν με θεμελιωδώς διαφορετικούς τρόπους. Μοιράζονται τα ίδια προβλήματα και προκλήσεις, αλλά οι λύσεις τους διαφέρουν. Τούτου λεχθέντος, οι επιτυχημένες περιπτώσεις, όπως αυτές που αναφέρατε, έχουν τουλάχιστον τρία κοινά σημεία.

Πρώτον, για να έχουν διάρκεια μέσα στον χρόνο, έχουν μάθει τη σημασία του να μοιράζονται ένα σύνολο αξιών που είναι γνωστές στην οικογένεια και στην επιχείρηση. Αυτές οι αξίες εμπνέουν την ηγεσία και την ανάπτυξη στρατηγικής και βοηθούν στη λήψη δύσκολων αποφάσεων σε περιόδους κρίσης.

Δεύτερον, η ιδιοκτησία τους επιδεικνύει υπεύθυνη συμπεριφορά. Είναι σε θέση να διαμορφώνουν ένα όραμα για το μέλλον και να υποστηρίζουν την επιχείρηση και τον συνεχή επαγγελματισμό της, ώστε να αποκτήσει πλεονέκτημα και να το διατηρήσει με την πάροδο του χρόνου. Η υπεύθυνη ιδιοκτησία δίνει κεντρική θέση στην επιχείρηση και γνωρίζει ότι η διαχείριση της δυναμικής της οικογένειας αποτελεί μέσο για τη διαιώνιση μιας επιτυχημένης επιχείρησης.

Τρίτον, η ανάπτυξη της σύγχρονης διακυβέρνησης θεωρείται βασικό συστατικό για τη λήψη ορθών αποφάσεων. Η διακυβέρνηση είναι ένα ταξίδι κατά το οποίο, βήμα-βήμα, ένα σύστημα οικογενειακής επιχείρησης γίνεται πιο υπεύθυνο, αποδοτικό και βιώσιμο.

Από την εμπειρία σας, ποιοι είναι οι λόγοι που οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτυγχάνουν, αλλά και τι πρέπει να κάνουν για να αναπτυχθούν;

Διάφοροι φυσικοί νόμοι παρακμής επηρεάζουν όλες τις οικογενειακές επιχειρήσεις και πρέπει να παρακολουθούνται προσεκτικά. Επιτρέψτε μου να σας περιγράψω τρεις από αυτούς για να καταδείξω το θέμα. Πρώτα απ’ όλα, επειδή κάθε επιχείρηση πρέπει να ακολουθεί μια βιώσιμη ανταγωνιστική στρατηγική, η ιδιοκτησία και η ηγεσία δεν μπορούν να διστάζουν να πουλήσουν ή να εγκαταλείψουν την κληρονομημένη επιχείρηση όταν αυτή χάνει ένα πλεονέκτημα που δεν μπορεί να ανακτηθεί.

Ο συγχρονισμός στη στρατηγική είναι κρίσιμος και οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι πολύ συχνά λιγότερο γρήγορες απ’ ό,τι νομίζουν στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων που επηρεάζουν την ιστορία και την ταυτότητά τους. Υπάρχουν επίσης συναισθηματικά εμπόδια που πρέπει να αναγνωριστούν και να ξεπεραστούν από την διορατική ηγεσία. Εάν η οικογένεια αναπτύσσεται ταχύτερα από την επιχείρηση, αυτό μπορεί να αποτελέσει πηγή έντασης μακροπρόθεσμα. Οι μεγάλες οικογένειες πάνε συνήθως χέρι-χέρι με τις μεγάλες επιχειρήσεις σε βάθος γενεών. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να ανταποκριθούν στις διαφορετικές προσδοκίες και να συσσωρευτεί αρκετός οικονομικός, κοινωνικός και συναισθηματικός πλούτος για να διατηρηθεί η οικογένεια ενωμένη.

Μια άλλη πτυχή που πρέπει να εξετάσετε είναι η οικογενειακή κουλτούρα και οι προσδοκίες του τρόπου ζωής. Η υπερβολική ποικιλομορφία στο εσωτερικό της οικογένειας συχνά προκαλεί εντάσεις με την πάροδο του χρόνου, οι οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε δυσλειτουργικές δυναμικές ιδιοκτησίας που μπορεί να επηρεάσουν την επιχείρηση. Για τον χειρισμό αυτών των φυσικών νόμων παρακμής, μια λύση είναι η νοοτροπία ανάπτυξης. Η έννοια της ανάπτυξης δεν περιορίζεται στην αύξηση του μεγέθους μιας επιχείρησης, αλλά περιλαμβάνει επίσης μια συνεχή προσπάθεια για την επίτευξη υψηλότερων προτύπων στην ποιότητα της ηγεσίας, της διακυβέρνησης και της οργάνωσης.

Ποια είναι τα κοινά σημεία και οι διαφορές μεταξύ των ελληνικών – κατά βάση μικρών, σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά δεδομένα – οικογενειακών επιχειρήσεων και των ευρωπαϊκών;

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των οικονομιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση. Όπως και άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και αυτής από την οποία προέρχομαι, οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις είναι κυρίως μικρές σε μέγεθος και όχι ευρέως διαφοροποιημένες, προτιμούν την εσωτερική ανάπτυξη ως την κύρια οδό για την κλιμάκωση και διοικούνται από μέλη της οικογένειας δεύτερης ή τρίτης γενιάς

Πολλές από αυτές εμπίπτουν στην κατηγορία των επιχειρήσεων lifestyle, όπως συμβαίνει σε όλες τις άλλες χώρες: παρέχουν στους ιδιοκτήτες τους την ευκαιρία να ακολουθήσουν έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής και ενδιαφέρονται λιγότερο να είναι καινοτόμες ή να αναπτύσσονται γρήγορα. Η οικογένεια, με τις αξίες και τη δέσμευσή της, αποτελεί βασικό στοιχείο των ελληνικών επιχειρήσεων, όπως και σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Οι ισχυρές σχέσεις κρατούν την οικογένεια ενωμένη και εμπνέουν ελπίδα για το μέλλον. Η Ελλάδα στερείται μεγάλων οικογενειακών επιχειρήσεων, σε αντίθεση με το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τη Γερμανία.

Ο συνδυασμός των τομέων στους οποίους οι ελληνικές επιχειρήσεις ανταγωνίζονται διαφέρει επίσης από εκείνους σε άλλα μέρη της Ευρώπης. Σε αυτήν την πανέμορφη χώρα, ο τουρισμός και η γεωργία διαδραματίζουν βασικό ρόλο στην οικονομία, δίνοντας σημαντική τεχνογνωσία σε κλάδους που βασίζονται στον άνθρωπο και απευθύνονται σε καταναλωτές, καθώς και στην οικοδόμηση μιας στρατηγικής branding που αξιοποιεί στο έπακρο την ταυτότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων.

Πώς οι οικογενειακές επιχειρήσεις μπορούν να προσαρμοστούν στην κρίση;

Την καλύτερη απάντηση σε αυτό το ερώτημα μου έδωσε ένας Ιορδανός ιδιοκτήτης οικογενειακής επιχείρησης. Η επιχείρησή του και η οικογένειά του έχουν περάσει από πολλές κρίσεις, αβεβαιότητες και ασυνέχειες στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Ήμουν περίεργος να μάθω πώς η επιχείρησή του κατάφερε να απολαμβάνει συνεχή επιτυχία. Είπε ότι η οικογένειά του είχε μάθει ότι η αντιμετώπιση μιας κρίσης, η εκπόνηση νέων στρατηγικών και στη συνέχεια η εφαρμογή τους απαιτούσε σύνεση, πάθος και επιμονή. Η μακροπρόθεσμη οπτική σε συνδυασμό με την επιχειρηματική προσέγγιση της ζωής και της επιχείρησης είναι ζωτικής σημασίας για να ανταποκριθεί κανείς στις προκλήσεις και να μη χάσει την ελπίδα για το μέλλον.

Γιατί οι οικογενειακές επιχειρήσεις είναι σημαντικές για την οικονομία και την κοινωνία; Πιστεύετε ότι θα πρέπει να υπάρξει νομοθετική πρωτοβουλία και να δοθούν κίνητρα και, αν ναι, ποια πρέπει να είναι αυτά;

Οι μελετητές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συμφωνούν για τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην προώθηση των εθνικών οικονομιών και στο να πρωτοστατούν και να εμπνέουν άλλους να ακολουθήσουν μια ατζέντα βιωσιμότητας. Μπορούν να αποτελέσουν μοχλούς ανάπτυξης και καινοτομίας για την οικοδόμηση μιας ακμάζουσας και αποτελεσματικής οικονομίας, πηγές επιχειρηματικής ενέργειας και κουλτούρας, πρωταθλητές της περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης και πραγματικούς πρεσβευτές της βιωσιμότητας.

Σε πολλές χώρες, οι οικογενειακές επιχειρήσεις στηρίζουν επίσης το κράτος πρόνοιας και συμβάλλουν στη συνεχή ευημερία της κοινωνίας. Οι νομοθετικές πρωτοβουλίες που βοηθούν τις οικογενειακές επιχειρήσεις να ευδοκιμήσουν και να μετασχηματιστούν είναι πάντα ευπρόσδεκτες. Για παράδειγμα, βλέπω θετικά τις δράσεις που υποστηρίζουν την επιχειρηματικότητα, την εκπαίδευση της επόμενης γενιάς ιδιοκτητών και τη διευκόλυνση της μεταβίβασης επιχειρήσεων από γενιά σε γενιά.

Φυσικά, τα φορολογικά καθεστώτα και οι νόμοι περί κληρονομιάς που παρέχουν κίνητρα για αποτελεσματική διαδοχή και συνεχή καινοτομία είναι επίσης σημαντικές πτυχές που πρέπει να εξεταστούν. Η παροχή βοήθειας στις οικογένειες αυτές για την υιοθέτηση της εταιρικής διακυβέρνησης με ρεαλισμό είναι επίσης χρήσιμη.

Δηλώστε συμμετοχή στην σελίδα του event στο Eventora και μάθετε τις απαραίτητες στρατηγικές που εγγυούνται την μακροζωία των οικογενειακών επιχειρήσεων.